Ameboza (pełzakowica) – jak można się nią zarazić?

Ameboza – występowanie, rezerwuar, droga zakażenia 

Entamoeba hystolytica, czyli po polsku pełzak czerwonki, jest pierwotniakiem występującym u ludzi. Obszarem największej zapadalności na pełzakowicę są obszary tropikalne i subtropikalne, w szczególności kraje Azji Południowo-Wschodniej, Afryki Południowo-Wschodniej, Afryki Zachodniej oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Do zakażenia pasożytem dochodzi drogą fekalno-oralną, czyli przy okazji spożycia żywności lub wody zanieczyszczonej odchodami osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela. W związku z powyższym na zapadalność w danej społeczności istotny wpływ ma poziom higieny i jakość infrastruktury sanitarnej obszaru. 

Ameboza – patogeneza zakażenia 

Entamoeba hystolytica występuje w dwóch formach; 

• przetrwalnikowej, zwanej cystą, 
• wegetatywnej, zwanej trofozoitem. 

Do zakażenia pierwotniakiem dochodzi wskutek spożycia cyst. Dostają się one do przewodu pokarmowego i wędrują do jelita cienkiego. Tam z cyst uwalniają się formy wegetatywne – trofozoity. Przedostają się do jelita grubego, gdzie zaczynają się dzielić oraz przylegać do komórek nabłonka jelita. Z użyciem enzymów przenikają przez błonę śluzową, uszkadzają komórki i powodują rozwój reakcji zapalnej. Część trofozoitów przedostaje się do krwiobiegu i wraz z krwią podąża do narządów wewnętrznych – wątroby, śledziony, płuc czy mózgu, gdzie tworzy ropnie pełzakowe. Pozostałe trofozoity w jelicie przekształcają się w precysty, które wędrują dalej w dół przewodu pokarmowego, dojrzewając do stadium cysty. Cysty wydalane są wraz z kałem i gotowe są zakażać kolejnych żywicieli. 

Ameboza – przebieg zakażenia 

U znacznej większości pacjentów (nawet 90%) zakażonych Entamoeba hystolytica nie rozwija się zakażenie objawowe. Inwazja przebiega w sposób utajony i ulega samoistnemu wygaśnięciu po upływie od 8 do 12 miesięcy. U pozostałych chorych dochodzi do zapalenia jelita grubego. U 10% chorych trofozoity rozsiewają się wraz z krwią do odległych narządów, tworząc tam ropnie pełzakowe. 

Pełzakowe zapalenie jelita grubego 

Okres wylęgania choroby wynosi zwykle od 1 do 3 tygodni od momentu zakażenia. Może ona przebiegać w sposób przewlekły, nawrotowy, podostry lub ostry. Podstawowym objawem pełzakowego zapalenia jelita grubego jest biegunka. Wypróżnienia są niezbyt obfite, jednak stolec zawiera znaczną ilość śluzu. Defekacji nie towarzyszy silne parcie na stolec. Nasilenie biegunki może być różne, zależnie od przebiegu choroby – od kilku wypróżnień na dobę, po liczne, zawierające krew stolce. W przypadkach ciężkiej, krwistej biegunki, mówimy o czerwonce pełzakowej. 

Innymi objawami występującymi w pełzakowym zapaleniu jelita grubego są: 

• bóle brzucha o charakterze kurczowym, 
• wzdęcie brzucha, 
• utrata apetytu, 
• spadek masy ciała, 
• osłabienie, 
• stany podgorączkowe, 
• ból głowy, 
• bóle zlokalizowane w okolicy lędźwiowej. 

Zmiany, jakie zachodzą w ścianie jelita grubego pod wpływem działania pełzaka, mogą przybierać postać od umiarkowanego obrzęku i pogrubienia, poprzez rozwój owrzodzeń, powstanie ziarniniaka zwanego ameboma, nawet do perforacji prowadzącej do rozwoju zapalenia otrzewnej, rozwoju toksycznego rozdęcia okrężnicy czy krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego. 

W diagnostyce pełzakowego zapalenia jelita grubego przeprowadza się badania parazytologiczne stolca, w celu wykrycia w świeżym stolcu trofozoitów Enatamoeba hystolytica. Badanie to ma jednak ograniczoną czułość. Wykonuje się kolonoskopię z pobraniem wycinków błony śluzowej celem badania histopatologicznego, ujawniającego charakterystyczne zmiany. Innymi przydatnymi badaniami są: 

• testy ELISA, wykrywające antygeny pierwotniaka w stolcu,  
• badanie PCR, pozwalające na wykrycie jego materiału genetycznego, 
• badanie serologiczne, informujące jedynie o przebyciu zakażenia, bez różnicowania, czy jest to inwazja trwająca aktualnie, czy wyleczona. 

Ropnie narządowe 

Ropnie przerzutowe mogą się rozwijać nawet kilka lat po inwazji pierwotniaka. Początek objawów ich obecności może być ostry, z towarzyszącą wysoką gorączką. Objawy narządowe różnią się zależnie od lokalizacji zmiany. 

W przypadku ropnia pełzakowego wątroby występują; 

• bóle nadbrzusza, 
• utrata masy ciała, 
• żółtaczka, 
• powiększenie wątroby i jej tkliwość. 

W przypadku ropnia płuca pojawia się: 

• osłabienie, 
• zaburzenia oddychania, 
• kaszel, 
• niekiedy ból opłucnowy w przypadku ropnia opłucnej. 

Ropnie w ośrodkowym układzie nerwowym doprowadzić mogą do rozwoju: 

• bólu głowy, 
• zaburzeń świadomości, 
• ogniskowych objawów neurologicznych. 

W uwidocznieniu obecności ropni narządowych przydatne są badania obrazowe – USG, RTG, TK, MRI. W diagnostyce wykonuje się ponadto badania laboratoryjne, serologiczne i parazytologiczne. 

Ameboza – leczenie 

Leczenie amebozy składa się z dwóch etapów. W pierwszym z nich podaje się lek wykazujący aktywność w tkankach, czyli metronidazol lub tynidazol. W drugim celem wyeliminowania cyst obecnych w jelicie podaje się lek aktywny tylko w świetle jelita – paromomycynę. W przypadku ropni tkankowych konieczne może okazać się leczenie zabiegowe. Eliminacja cyst z jelita jest konieczna również u bezobjawowych nosicieli. 

Źródła: 

• T. Mach „Choroby pasożytnicze układu pokarmowego- Pełzakowica” w Wielka Interna- Gastroenterologia, wyd. Medical Tribune Polska, wyd. elektroniczne, 
• P. Kurnatowski, A. Kurnatowska „Pasożytnicze choroby płuc- Ameboza” w Wileka Interna- Pulmonologia, wyd. Medical Tribune Polska, wyd. elektroniczne, 
• T. Mach, J. Stefaniak, J. Mrukowicz „Pełzakowica” w Interna Szczeklika 2019/20 mały podręcznik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.