Borelioza. Jak rozpoznać objawy po ukąszeniu kleszcza?

Kleszcze – kiedy i gdzie możemy je spotkać?

Czy wiesz, kiedy żerują kleszcze? Wbrew pozorom nie tylko wiosną i latem! Te niebezpieczne pajęczaki zaczynają być aktywne już przy temperaturze powyżej 4°C. Oznacza to, że możesz natknąć się na nie także jesienią lub zimą. Jednak to właśnie wiosną jesteśmy na nie najbardziej narażeni, ponieważ to okres intensywnego żerowania nimf. Nimfy to kleszcze w drugim (po larwie) stadium rozwojowym. Do uzyskania pełnej dojrzałości potrzebują one pokarmu, czyli krwi.

Kleszcze nie skaczą z drzew – to często powtarzany mit. Zimują one w ściółce leśnej, a gdy temperatura wzrasta, najczęściej czyhają na swoje ofiary na krzewach i trawach o wysokości do 70 cm. Po przedostaniu się na odzież, kleszcze wędrują po ciele swojego żywiciela. Najczęściej wbijają się tam, gdzie skóra jest stosunkowo cienka i dobrze ukrwiona, np. na głowie, pod kolanami i pod pachami. Dlatego po każdym spacerze dokładnie sprawdź właśnie te okolice.

Im dłużej kleszcz jest wbity w skórę, tym większe ryzyko zakażenia. Dlatego tak ważne jest poprawne usunięcie go przed upływem 24 godzin od ukąszenia.

Borelioza – stadia choroby

Krętki Borrelia wywołują trzy stadia choroby – nie wszystkie jednak muszą się pojawić. Mogą one też na siebie nachodzić.  

Pierwsze stadium choroby – rumień wędrujący  

U mniej niż połowy zakażonych boreliozą pierwszym objawem będzie zmiana skórna w postaci niebolesnej czerwonej plamki lub grudki, często z przejaśnieniem w środku. Typowo pojawia się ona w miejscu ukąszenia i stopniowo zwiększa swoją średnicę obwodowo. Jest to charakterystyczny dla wczesnej boreliozy objaw i nie wymaga potwierdzenia badaniami krwi. Lekarz od razu postawi trafną diagnozę.   

Rumień wędrujący może pojawić się w ciągu 3-30 dni po ukąszeniu i usunięciu kleszcza. Nie bagatelizuj go!   

To najlepszy moment na konsultację lekarską i skuteczną antybiotykoterapię.  

Rumieniowi często towarzyszą objawy grypopodobne:  

• złe samopoczucie,  
• bóle mięśni, stawów i głowy,
• podwyższona temperatura.   

Dużo rzadszym objawem jest chłoniak limfocytowy skóry. Ten niebolesny czerwono-niebieski guzek występuje najczęściej na małżowinie usznej, mosznie, brodawkach sutkowych lub karku. Nieleczony może utrzymywać się do kilku miesięcy.  

Stadium narządowe – rozsiane  

Gdy dojdzie do rozsiewu krętków boreliozy przez krew, zajmą one narządy wewnętrzne i je uszkodzą. Objawy mogą pojawić się w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu. Dotyczą stawów, serca i układu nerwowego.  

Często występują też objawy ogólne, takie jak:   

• osłabienie,   
• męczliwość,   
• bóle mięśni.   

Na tym etapie zmiany są odwracalne pod warunkiem trafnej diagnostyki i wdrożenia leczenia. Występujące u kilku procent zakażonych zapalenia stawu, zaburzenia rytmu serca czy porażenie nerwu twarzowego (neuroborelioza wczesna) ustępują już po kilku tygodniach od rozpoczęcia antybiotykoterapii przeciwko boreliozie. Objawy często są niecharakterystyczne, co znacznie utrudnia postawienie właściwej diagnozy.   

Trzecie stadium choroby – powikłania późne  

Długotrwałe nieleczone zakażenie prowadzi do trwałego uszkodzenia zajętych narządów. Skuteczność leczenia wyraźnie spada wraz z upływem czasu od ukąszenia.  

Pojawiają się:  

• zapalenie stawów – są to nawracające bóle dużych stawów (kolanowego, barkowego, łokciowego), które trwają kilka lub kilkanaście tygodni. Zapalenie stawów częściej występuje u dzieci, u których może być jedynym objawem boreliozy;  
• przewlekła neuroborelioza – bardzo rzadkie powikłanie, które dotyczy ok. 5% zakażonych. Od neuroboreliozy wczesnej różni ją czas trwania choroby (powyżej 6 miesięcy) oraz poważniejszy charakter. Najgroźniejszym powikłaniem jest przewlekłe zapalenie mózgu i rdzenia (mniej niż 0,1% chorych). Niektórzy chorzy cierpią na zaburzenia poznawcze, zaniki pamięci i zaburzenia koncentracji.   

Pomimo obniżonej skuteczności leczenia na tym etapie antybiotykoterapia jest nadal wskazana. Jednak stosowanie antybiotyków dłużej niż zalecane 2-3 tygodnie nie ma udowodnionej naukowo skuteczności.  

Jak rozpoznać boreliozę? Objawy

Kleszcz jest mały, a samo ukąszenie bezbolesne. Jeśli na Twojej skórze nie pojawi się rumień, łatwo możesz przegapić zarażenie boreliozą. Infekcja nie daje także charakterystycznych objawów. 

Po zakażeniu boreliozą możesz odczuwać objawy grypopodobne – gorączkę, bóle mięśni i stawów, ogólne zmęczenie oraz osłabienie.

W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem są badania diagnostyczne. Jednym z nich jest tzw. badanie kleszcza, które sprawdza, czy w wyjętym kleszczu znajdują się krętki Borrelia. Większość kleszczy to nosiciele boreliozy – nie oznacza to jednak, że każde ukąszenie kończy się zakażeniem. Ryzyko przeniesienia choroby wynosi tylko ok. 2%. Jeśli wynik będzie dodatni, wykonaj badanie z krwi.

Borelioza – objawy po latach?  

U niektórych pacjentów, mimo skutecznej antybiotykoterapii przeciwko boreliozie, utrzymuje się zespół niespecyficznych objawów.  

Pacjenci skarżą się na:  

• bóle mięśni,   
• zapalenie mięśni i stawów,
• ból głowy,   
• uczucie zmęczenia,  
• problemy z pamięcią i koncentracją.  

Taki stan nosi nazwę zespołu poboreliozowego. Może utrzymywać się on nawet przez kilka miesięcy lub lat. Naukowcy nie wyjaśnili jeszcze jego przyczyny, ale podejrzewają udział uszkodzeń narządowych spowodowanych przez gromadzące się krętki i odpowiedź autoimmunologiczną na Borrelię. 

Borelioza – jakie badanie ją wykryje?

Badanie na boreliozę obejmuje tzw. dwuetapowy protokół diagnostyczny. Pierwszym etapem jest wykonanie badania przesiewowego na obecność przeciwciał anty-Borrelia. W przypadku wyniku pozytywnego wykonujemy test – potwierdzenie metodą Western Blott. Wczesną boreliozę wykrywamy badaniem przeciwciał IgM anty-Borrelia.

Badania przesiewowe IgM możesz wykonać w laboratorium lub samodzielnie za pomocą dostępnego w aptekach testu point of care. W próbce krwi z palca sprawdza się, czy obecne są w niej przeciwciała świadczące o wczesnej boreliozie. Na ich wytworzenie organizm potrzebuje co najmniej dwóch tygodni. Po zauważeniu ukąszenia odczekaj zatem ten okres, zanim wykonasz badanie. Przeciwciała IgM mogą zostać wykryte we krwi nawet rok po rozpoczęciu infekcji!

 Jeżeli wynik będzie pozytywny, niezwłocznie udaj się do lekarza. Wczesne wykrycie boreliozy daje największą szansę na podjęcie skutecznego leczenia i uniknięcie powikłań.

Leczenie boreliozy 

Po zdiagnozowaniu choroby wprowadza się antybiotykoterapię. Może trwać ona od 14 do 28 dni. W zależności od objawów choroby lekarz dobiera odpowiednie antybiotyki.  

Zazwyczaj lekami pierwszego wyboru są:  

• doksycyklina,  
• amoksycylina,  
• cefuroksym,  
• ceftriakson  
• cefotaksym.  

W przypadku niedostatecznego efektu lekarz może zalecić klarytromycynę, azytromycynę lub erytromycynę. Podawane są także leki łagodzące objawy choroby, np. przeciwbólowe niesteroidowe leki przeciwzapalne. 

Przeczytaj również:
Jak wyciągnąć kleszcza?