Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Czym są wrzody trawienne?

Wrzody trawienne to miejscowe ubytki w błonie śluzowej pokrywającej wnętrze żołądka, dwunastnicy, niekiedy dolnej części przełyku, drążące w jej głąb. W ich otoczeniu powstaje stan zapalny oraz dochodzi do martwicy tkanek. Uszkodzenie ściany przewodu pokarmowego w miejscu ich powstawania może prowadzić do poważnych powikłań. Najczęstsza lokalizacja wrzodów to: początkowy odcinek dwunastnicy, tzw. opuszka, oraz żołądek.  

Jakie są objawy wrzodów trawiennych?

Wrzody trawienne mogą powodować ból lub poczucie dyskomfortu w nadbrzuszu. Występuje ono najczęściej od 1 do 3 godzin po spożyciu posiłku oraz w nocy lub wcześnie rano.

Ulgę przynosi spożycie pokarmu lub przyjęcie leków zobojętniających kwas solny. Należy jednak pamiętać, że ból w nadbrzuszu nie jest objawem charakterystycznym i może być oznaką wielu innych jednostek chorobowych. Możliwe jest również występowanie mdłości i wymiotów.

Wiele przypadków wrzodów trawiennych przebiega bez wywoływania żadnych objawów. Czasem pierwszym symptomem ich obecności jest wystąpienie któregoś z powikłań, na przykład perforacji przewodu pokarmowego.

Co jest przyczyną powstawania wrzodów trawiennych?

Najczęstszą przyczyną powstawania wrzodów trawiennych jest zakażenie bakterią Helicobacter Pylori. Drobnoustrój ten, dzięki enzymowi ureazie, jest w stanie wytwarzać jony amonowe neutralizujące kwas solny w jego otoczeniu. Dzięki temu, może bytować w żołądku człowieka, środowisku niedostępnym dla większości bakterii. Wywołuje w nim stan zapalny błony śluzowej, zlokalizowanej w części przedodźwiernikowej – dalszym odcinku żołądka. Powoduje to wzrost wydzielania gastryny – hormonu pobudzającego wydzielanie kwasu solnego. Zwiększona ilość kwasu solnego obniża pH treści trafiającej do dwunastnicy i sprzyja powstawaniu wrzodów trawiennych.

Kolejną ważną przyczyną powstawania wrzodów jest sięganie po NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne. Są to powszechnie dostępne i często stosowane środki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, do których należą: ibuprofen, ketoprofen czy nimesulid. NLPZ-em jest również kwas acetylosalicylowy, stosowany jako lek przeciwpłytkowy w profilaktyce zawałów i udarów. Leki te hamują enzym biorący udział w syntezie mediatorów stanu zapalnego. Niestety hamowany enzym odpowiada również za syntezę prostaglandyn – substancji oddziałujących ochronnie na błonę śluzową żołądka poprzez regulację jej ukrwienia, wydzielania śluzu i zmniejszanie wytwarzania kwasu solnego. Niedobór prostaglandyn prowadzi do osłabienia mechanizmów ochronnych błony śluzowej żołądka i sprzyja powstawaniu wrzodów trawiennych. Ponadto działanie przeciwpłytkowe wymienionych leków wywołuje zwiększoną tendencję do krwawień.

Ryzyko wystąpienia uszkodzenia błony śluzowej podczas stosowania NLPZ jest większe u pacjentów, u których w przeszłości stwierdzono obecność wrzodu trawiennego, pacjentów powyżej 60 roku życia, przyjmujących glikokortykosteroidy łącznie z NLPZ oraz zakażonych wspomnianą wyżej bakterią H.pylori.

Powyższe przyczyny odpowiadają za większość przypadków wrzodów trawiennych. Rzadko występują inne, na przykład ostre wrzody wywołane ciężkimi stanami, takimi jak uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego czy rozległe oparzenia, mnogie wrzody w Zespole Zollingera i Ellisona czy wrzody wywołane działaniem leków, takich jak bisfosfoniany czy mykofenolan mofetylu.

Jakie powikłania mogą wystąpić w przebiegu choroby wrzodowej?

• Krwotok z górnego odcinka przewodu pokarmowego – wynika z uszkodzenia naczynia przebiegającego w dnie wrzodu trawiennego. Objawia się wymiotami o fusowatym lub krwistym wyglądzie oraz smolistymi stolcami.
• Perforacja – przedziurawienie ściany żołądka lub dwunastnicy. Objawia się bardzo silnym bólem w nadbrzuszu. Prowadzi do szybkiego rozwoju zapalenia otrzewnej.
• Zwężenie odźwiernika – jest to zwężenie przewodu pokarmowego w końcowej części żołądka, w okolicy połączenia z dwunastnicą. Może wynikać z obrzęku wywołanego obecnością świeżego wrzodu lub być konsekwencją bliznowacenia po wyleczeniu wcześniej występujących. Prowadzi do utrudnienia przechodzenia pokarmu z żołądka do dwunastnicy, wymiotów, a co za tym idzie możliwych zaburzeń elektrolitowych.

Na czym polega diagnostyka choroby wrzodowej?

Rozpoznanie wrzodu trawiennego ustala się na podstawie obrazu uzyskanego w czasie badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli gastroskopii. Nie jest to badanie przyjemne, ze względu na występujący odruch wymiotny, jednak nie jest ono bolesne. Przed rozpoczęciem badania znieczula się gardło za pomocą aerozolu z lidokainą. Pacjent otrzymuje ustnik, który umieszcza się pomiędzy górnymi i dolnymi zębami. Następnie lekarz wprowadza do jamy ustnej pacjenta gastroskop, pacjent zaś wykonuje ruchy połykania. Następnie przyrząd zostaje przeprowadzony przez przełyk do żołądka, potem do opuszki i części zstępującej dwunastnicy. Tor wizyjny, w jaki wyposażony jest gastroskop, umożliwia uwidocznienie i ocenę wnętrza przewodu pokarmowego na monitorze. Dodatkowo istnieje możliwość pobrania wycinków z błony śluzowej przy pomocy szczypczyków pod kontrolą wzroku.

W czasie gastroskopii można pobrać wycinek, który poddaje się tzw. testowi ureazowemu. Jest to badania służące wykryciu obecności w błonie śluzowej enzymu wytwarzanego przez Helicobacter Pylori. Metoda ta jest najczęściej stosowanym inwazyjnym sposobem diagnozowania zakażenia nadmienioną bakterią.

Jak leczy się wrzody trawienne?

Obecnie najczęściej stosuje się terapię farmakologiczną. U pacjentów, u których stwierdzono zakażenie Helicobacter Pylori, wykorzystuje się schematy eradykacji bakterii, złożone z antybiotyków i substancji zmniejszających wydzielanie kwasu solnego. U pacjentów niezakażonych stosuje się tylko leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego przez okres 1-2 miesięcy.

W przypadku wrzodów niepoddających się leczeniu farmakologicznemu można zastosować leczenie operacyjne. Znajduje ono zastosowanie również w przypadkach, w których wystąpiły powikłania.

U wszystkich pacjentów istotne jest przestrzeganie kilku zasad. Zgodnie z nimi należy:

• regularnie spożywać posiłki,
• unikać pokarmów powodujących dolegliwości,
• unikać NLPZ lub, jeśli konieczne jest ich stosowanie, pamiętać o lekach gastroprotekcyjnych,
• nie palić papierosów, ponieważ utrudnia to gojenie wrzodów,
• ograniczyć spożywanie alkoholu i kawy, choć nie ma dowodów na wpływ takich restrykcji na gojenie wrzodów.

Wrzody żołądka i dwunastnicy to poważne schorzenie wywołane zazwyczaj przez bakterię Helicobacter Pylori. Do jego powstania może przyczynić się również częste sięganie po popularne leki przeciwbólowe, przeciwzapalne czy przeciwgorączkowe. Aby nie dopuścić do rozwoju wrzodów, warto stosować je z umiarem, a przy pierwszych objawach choroby zgłosić się do lekarza, który wykona odpowiednie badania.

Źródła:

W. Bartnik, „Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy” w: Interna Szczeklika 2017, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.