Zwyrodnienie stawów. Czym się objawia?

Czym jest zwyrodnienie stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów to uszkodzenie ich tkanek. Dochodzi do tego na skutek nieprawidłowego obciążenia i zaburzenia struktury chrząstki stawowej. Prawidłowy staw składa się z powierzchni kości zwróconych do siebie. Powierzchnie te są pokryte sprężystą chrząstką stawową, która zapewnia amortyzację przy wzajemnych ruchach powierzchni stawowych. Układ ten otoczony jest elastyczną torebką, którą od wewnątrz pokrywa błona maziowa. Błona ta wydziela maź stawową, czyli kleisty, gęsty płyn, który „naoliwia” staw, ułatwiając jego ruchy. W przebiegu zwyrodnienia uszkodzeniu ulegają wszystkie tkanki stawu.

Chrząstka początkowo obrzęknięta, wraz z rozwojem choroby staje się cieńsza, twardsza i mniej elastyczna. W nasadach kości tworzących staw powstają torbiele kostne, a na granicy kości i chrząstki tworzą się łagodne zmiany, czyli wyrośla (osteofity). Następnie torebka stawowa i więzadła okołostawowe tracą swoją elastyczność i stają się pogrubione. Miejscowy stan zapalny może prowadzić do powstawania wysięku.

Wyróżniamy dwie postaci zwyrodnienia stawów: pierwotną, która jest częstsza, a jej przyczyny nie można jednoznacznie zidentyfikować oraz wtórną, wywołaną miejscowymi uszkodzeniami stawu, wadami jego budowy lub chorobami całego organizmu.

Co może prowadzić do zwyrodnienia stawów?

• Urazy,
• wady wrodzone i rozwojowe układu kostno-stawowego,
• zaburzenia metaboliczne,
• zaburzenia endokrynologiczne (cukrzyca, nadczynność przytarczyc, akromegalia, niedoczynność tarczycy),
• inne choroby kości i stawów (martwica aseptyczna, zakażenia, dna moczanowa, reumatoidalne zapalenie stawów i inne zapalenia),
• odmrożenia.

Czynniki ryzyka rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju zwyrodnienia stawów należą:

• starszy wiek,
• nadwaga i otyłość,
• uwarunkowane genetycznie zaburzenia struktury kolagenu – budulca chrząstki stawowej,
• przeciążenia mechaniczne (praca zawodowa wymagająca częstego zginania kolan, przebyte urazy, uprawianie sportu wyczynowego),
• płeć żeńska,
• zaburzenia czucia położenia kończyny,
• czynniki powstawania wtórnej choroby zwyrodnieniowej.

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

Choroba zwyrodnieniowa może przebiegać z zajęciem jednego lub kilku stawów, w rzadszych przypadkach przybiera postać choroby wielostawowej. Najczęściej zajmuje stawy biodrowe, kolanowe, stawy rąk, kręgosłupa, jednak może dotknąć każdego stawu.

Główne objawy zwyrodnienia stawów to:

• ból – najczęstszy objaw, początkowo występujący tylko podczas ruchów, w zaawansowanej chorobie także w spoczynku, nawet wybudzający w nocy;
• ograniczenie ruchomości – zmniejszenie zakresu ruchów możliwych do wykonania, wtórny zanik mięśni okolicy stawu.

Rzadziej występujące objawy to:

• zniekształcenie obrysu stawu,
• tkliwość przy dotyku,
• trzeszczenia w stawie podczas ruchów,
• wysięk.

W chorobie zwyrodnieniowej stawu biodrowego ból najczęściej można odczuć na przedniej powierzchni uda, od pachwiny do kolana. Promieniuje on również w górę do okolicy pośladka. Szybko występuje ograniczenie zakresu ruchów w stawie. Gdy zajęty jest staw kolanowy, ból lokalizuje się w jego okolicy. Charakterystyczne jest jego większe nasilenie przy schodzeniu ze schodów niż podczas wchodzenia.

Kiedy w stawie kolanowym pojawi się wysięk, może dojść do powstania torbieli Beckera – zbiornika płynowego w dole podkolanowym (na tylnej powierzchni kończyny). Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk charakteryzuje się pogrubieniem stawów międzypaliczkowych i ich zniekształceniem. Dolegliwościom bólowym może towarzyszyć sztywność utrzymująca się do 30 minut po przebudzeniu lub dłuższym okresie bezruchu.

Rozpoznanie i leczenie zwyrodnienia stawów

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów lekarz stawia na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych. W przypadku wątpliwości diagnostycznych lub nietypowego przebiegu specjalista może wykonać zdjęcie RTG zajętego stawu. Uwidacznia ono typowe zmiany zachodzące w stawie dotkniętym chorobą zwyrodnieniową: torbiele kostne, wyrośla, zwężenie szpary stawowej.

Na podstawie obrazu radiologicznego lekarz może zakwalifikować pacjenta do jednej z pięciu kategorii zaawansowania zmian zwyrodnieniowych. Leczenie ma na celu jak najdłuższe utrzymanie sprawności i zwalczanie bólu towarzyszącego chorobie. Dzieli się je na trzy kategorie: niefarmakologiczne, farmakologiczne i zabiegowe.

Leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne polega przede wszystkim na redukcji masy ciała u pacjentów z nadwagą. Bardzo ważną rolę odgrywa również fizjoterapia. Kinezyterapia pozwala zachować zakres ruchów w stawie, prawidłową siłę mięśniową oraz uzyskać zmniejszenie dolegliwości bólowych.

Wsparciem w leczeniu choroby są także zaopatrzenia ortopedyczne – laski, kule, wkładki, ortezy i obuwie ortopedyczne. Właściwie prowadzone leczenie niefarmakologiczne pozwala zmniejszyć liczbę przyjmowanych leków przeciwbólowych. Redukcja nieprawidłowego obciążenia zajętego stawu pozwala spowolnić rozwój choroby zwyrodnieniowej.

Leczenie farmakologiczne

W zależności od nasilenia bólu stosuje się paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy. Preparaty w formie żeli, maści i innych stosowanych miejscowo są skuteczne w bólach o umiarkowanym nasileniu, jednocześnie nie powodują ogólnoustrojowych działań niepożądanych. Leki przeciwbólowe nie wpływają istotnie na przebieg choroby. Dostawowo podaje się glikokortykosteroidy (w okresach zaostrzeń, kiedy doustne leki przeciwbólowe są nieskuteczne) oraz kwas hialuronowy.

Można również stosować SYSADOA – substancje o niskiej toksyczności i prawdopodobnym działaniu korzystnym. Do tej grupy zalicza się siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny, diecereinę i wyciągi fitosteroli i kwasów tłuszczowych z awokado i soi. Leki przeciwdepresyjne działają przeciwbólowo na poziomie ośrodkowego układu nerwowego oraz wzmacniają efekt stosowanych leków przeciwbólowych.

Leczenie zabiegowe

Jeśli przebieg choroby wymaga leczenia zabiegowego, lekarz wykonuje:

• artroskopię – mechaniczne oczyszczenie stawu lub płukanie solą fizjologiczną,
• endoprotezoplastykę – wymianę stawu kolanowego lub biodrowego na tytanową protezę.

Niezależnie od przyczyny powstania choroby zwyrodnieniowej stawu, pamiętaj o leczeniu niefarmakologicznym, a w razie potrzeby farmakologicznym. Wszystkie działania wspierające, w tym fizjoterapia, pozwolą Ci zminimalizować nieprzyjemne dolegliwości.

Przeczytaj również:
Zioła w chorobach reumatycznych