Czy szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu jest skuteczna?

Szczepienia przeciwko KZM – jakie preparaty są dostępne w Polsce?

Obecnie na rynku dostępne są dwa preparaty skutecznie chroniące przed zachorowaniem na kleszczowe zapalenie mózgu. Obie szczepionki zawierają całe inaktywowane wirusy i występują w postaci zawiesiny do wstrzykiwań umieszczonej w ampułkostrzykawce. Dostępne są w formie preparatu dla dorosłych oraz w wersji dla dzieci, która zawiera połowę dawki wirusa KZM. 

Planujesz szczepienie? Oto kilka ważnych informacji

• Dopuszczone do obrotu szczepionki uznano za bezpieczne, skuteczne i wysoce immunogenne. Zasada działania preparatów oparta jest na pobudzeniu produkcji przeciwciał przeciwko różnym szczepom wirusa występującym w Europie i Azji. Udowodniono, że ochronę przed zachorowaniem na kleszczowe zapalenie mózgu uzyskuje aż 98% osób poddających się szczepieniom. 

• Obie szczepionki podaje się w postaci 3 dawek podstawowych oraz późniejszych dawek przypominających, które powinny być aplikowane co 3 lub 5 lat, w zależności od grupy wiekowej.
• Według zaleceń powinniśmy korzystać z jednego typu preparatu podczas całego cyklu szczepień, ale w wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest wymienne stosowanie szczepionek, np. przy braku na rynku któregoś z preparatów. 
• Wykonanie szczepienia powinno być zawsze odnotowane i udokumentowane przez lekarza. Konieczne jest zapisanie numeru serii podanego preparatu. 
• Wszystkie niezbędne informacje na temat szczepionki powinniśmy znaleźć w ulotce dołączonej do opakowania. 
• Szczepionka zapewnia ochronę jedynie przed kleszczowym zapaleniem mózgu. Po podaniu preparatu nie jest indukowana odporność na zakażenia wywołane przez wirusy i bakterie powodujące inne choroby odkleszczowe, np. boreliozę.
• Szczepionka nie powinna wywierać wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługę maszyn, ale – zgodnie z informacjami umieszczonymi w ulotce preparatu – mogą wystąpić zaburzenia widzenia i zawroty głowy. 

Szczepienia przeciwko KZM – kto powinien się zaszczepić?

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu jest zalecana przez Ministerstwo Zdrowia, ale nadal nie jest obowiązkowa w polskim Programie Szczepień Ochronnych.

Według rekomendacji szczepieniu powinny poddać się osoby, które:

• zajmują się uprawą roślin lub hodowlą zwierząt na obszarach endemicznego występowania choroby, 
• pracują w kompleksach leśnych lub na terenach zadrzewionych, ze szczególnym uwzględnieniem terenów objętych największym ryzykiem zachorowania na KZM,
• często przebywają w lasach jako turyści, uczestnicy kolonii i obozów lub w celach hobbystycznych, np. grzybiarze.

Pamiętajmy, że kwalifikacji do szczepienia dokonuje lekarz, z którym należy omówić wszelkie pytania i wątpliwości. 

Podczas wizyty należy poinformować lekarza o:

• wszystkich przyjmowanych lekach, 
• alergiach, 
• reakcjach występujących po innych szczepieniach,
• aktualnym stanie zdrowia. 

Koniecznie jest też przekazanie informacji o zachorowaniu lub wykonaniu szczepienia przeciwko wirusowi żółtej febry, wirusowi japońskiego zapalenia mózgu i wirusowi Dengi, gdyż istnieje ryzyko reakcji pomiędzy czynnikami patogennymi.

Gdzie można kupić szczepionkę przeciwko KZM?

Preparaty dostępne są wyłącznie na receptę. Możemy je kupić w punkcie wykonywania szczepienia lub w aptece, jednak wówczas należy przestrzegać warunków przechowywania preparatu.

Ważne! Kategorycznie nie wolno odstępować recepty lub preparatu innym osobom. 

Kiedy wykonać szczepienie?

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu podawana jest w kilku dawkach, dlatego warto rozsądnie wybrać termin rozpoczęcia iniekcji. Pierwszą porcję preparatu najlepiej przyjąć w okresie zimowym lub wczesną wiosną, a następnie postępować zgodnie z zaleceniami. Pamiętajmy, że możliwy jest tzw. przyspieszony schemat szczepienia, co umożliwia uzyskanie ochrony w znacznie krótszym czasie. 

Szczepienie przeciwko KZM – schemat

Przykładowa szczepionka stosowana w Polsce powinna być podana w 3 dawkach podstawowych. Schemat szczepienia podstawowego jest identyczny zarówno w przypadku podania preparatu dedykowanego dzieciom, jak i osobom dorosłym.

Termin pierwszej aplikacji należy ustalić z lekarzem. Po upływie 1-3 miesięcy powinniśmy przyjąć drugą porcję szczepionki. Kolejne, trzecie podanie preparatu należy wykonać w terminie od 5 do 12 miesięcy. 

Jeśli szczepienie odbywa się w tzw. przyspieszonym schemacie, to wstrzyknięcie drugiej dawki preparatu powinno nastąpić po 14 dniach od pierwszej iniekcji. Następnie należy podać trzecią porcję szczepionki w okresie od 5 do 12 miesięcy. 

Podanie dawek przypominających:

• u pacjentów w przedziale wiekowym 1-15 lat (preparat dedykowany dzieciom) oraz 16-60 lat (preparat przeznaczony dla młodzieży i osób dorosłych) pierwsza dawka przypominająca powinna być podana po 3 latach, a kolejne porcje preparatu wstrzykiwane są co 5 lat po zakończeniu szczepień podstawowych,
• u pacjentów powyżej 60. roku życia wszystkie dawki przypominające powinny być podane co 3 lata po zakończeniu szczepień podstawowych.

Pamiętaj! Pierwsza dawka szczepionki nie zapewnia ochrony przed zachorowaniem na kleszczowe zapalenie mózgu. 

Konieczne jest przeprowadzenie całego podstawowego cyklu szczepienia oraz podanie dawek przypominających. Warto podkreślić, że podawanie szczepionki w zbyt dużych odstępach czasu może nie zapewnić nam wystarczającej ochrony przeciwko KZM.

Czy szczepionka jest bezpieczna dla wszystkich?

Szczepionka przeciwko KZM nie może być stosowana, jeśli u pacjenta występuje:

• alergia po spożyciu jaj lub mięsa kurzego,
• uczulenie na substancję czynną lub składniki preparatu,
• reakcja alergiczna na antybiotyki, takie jak neomycyna czy gentamycyna,
• ostra choroba przebiegająca z gorączką lub bez podwyższonej temperatury ciała.

Szczególna ostrożność powinna być zachowana w przypadku:

• kobiet ciężarnych i karmiących piersią,
• osób z obniżoną odpornością lub cierpiących na choroby autoimmunologiczne,
• niedostatecznego wytwarzania przeciwciał u pacjentów,
• trwającej terapii przeciwnowotworowej,
• przyjmowaniu kortykosteroidów,
• osób ze stwierdzoną chorobą mózgu lub zaburzeniami neurologicznymi.

Szczepienia przeciwko KZM – działania niepożądane

Po zaaplikowaniu szczepionki u niektórych osób mogą wystąpić działania niepożądane, do których należą m.in.:

• reakcje alergiczne w postaci obrzęku warg, jamy ustnej i gardła,
• wysypka lub obrzęk dłoni i stóp,
• omdlenia,
• ból głowy, mięśni i stawów,
• nudności i wymioty,
• ból i siniak w miejscu podania preparatu,
• uczucie zmęczenia i senności,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• gorączka. 

Wszelkie działania niepożądane i niepokojące nas objawy powinniśmy zgłosić lekarzowi lub farmaceucie.

Warto też przekazać taką informację przedstawicielowi podmiotu odpowiedzialnego za preparat. Ponadto wystąpienie działań niepożądanych warto zgłosić do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

Pamiętajmy, że w ostatnim czasie Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) uznała kleszczowe zapalenie mózgu za poważny problem zdrowotny i epidemiologiczny w Europie. Stwierdzono, że wśród wszystkich działań profilaktycznych szczepienie to najlepszy sposób na zabezpieczenie się przed tą niebezpieczną chorobą. Preparat można podawać nawet najmłodszym pacjentom, dlatego rozważmy opcję wykonania szczepienia przeciwko KZM, by ochronić siebie i naszych bliskich. Dodatkową ochronę stanowią preparaty odstraszające kleszcze, które warto stosować w okresie ich największej aktywności. 

Źródła:

• Dutkiewicz J., Cisak E., Wójcik-Fatla A., Zając V., Sroka J., Profilaktyka chorób odkleszczowych. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, 2014, 21-23,
• Pancewicz S. A., Garlicki A. M., Moniuszko-Malinowska A., Zajkowska J., Kondrusik M., Grygorczuk S., Diagnostyka i leczenie chorób przenoszonych przez kleszcze rekomendacje polskiego towarzystwa epidemiologów i lekarzy chorób zakaźnych. Przegląd Epidemiol, 2015, 69, 421-428,
• Pancewicz S. A., Hermanowska-Szpakowicz T., Kondrusik M., Zajkowska J. M., Grygorczuk S., Świerzbińska R., Aspekty epidemiologiczno-kliniczne i profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu. Polski Przegląd Neurologiczny, 2006, 2(1), 7-12,
• http://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu/.