Czym są leki przeciwbakteryjne?

Od odkrycia pierwszego leku przeciwbakteryjnego – penicyliny minęło przeszło 90 lat. Od tego czasu antybiotyki stały się tak popularne, że często są nadużywane, chociażby w zwykłych przeziębieniach. Ich powszechne stosowanie i wiele innych błędów spowodowały, że padły one ofiarą własnego sukcesu. 

Podział leków przeciwbakteryjnych 

Leki przeciwbakteryjne można ogólnie podzielić ze względu na budowę chemiczną, zakres, a także mechanizm działania. Podział leków oparty na mechanizmach działania wydaje się najbardziej przejrzysty: 

• hamujące budowę ściany bakterii β-laktamy, jak na przykład popularne leki przeciwbakteryjne – penicyliny, wankomycyna, cykloseryna, teikoplanina, 
• uszkadzające błonę komórkową bakterii – polimyksyny, aminoglikozydy, antybiotyki przeciwgrzybicze takie jak nystatyna i amfoterycyna B, 
• hamujące biosyntezę białek – aminoglikozydy, tetracykliny, makrolidy, linkosamidy, chloramfenikol, gryzeofulwina, 
• hamujące biosyntezę kwasów nukleinowych – rifamycyny, sulfonamidy, trimetoprim. 

Rodzaje działania przeciwbakteryjnego 

Leki przeciwbakteryjne dzieli się na bakteriostatyczne, czyli hamujące namnażanie bakterii oraz bakteriobójcze, które działają na bakterie zarówno w fazie spoczynku, jak i namnażania, doprowadzając do lizy, czyli rozpadu komórki bakteryjnej. Dobry chemioterapeutyk cechuje się przede wszystkim działaniem bakteriobójczym. 

Oporność bakterii  

Długoletnie stosowanie, a także nadużywanie substancji przeciwbakteryjnych w leczeniu i profilaktyce spowodowało powstanie wielolekoopornych szczepów bakterii. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że w ostatnich latach nastąpił zdecydowany wzrost oporności na stosowane dotychczas leki przeciwdrobnoustrojowe, a problem ten dotyczy całego świata. 

Jak możemy sobie pomóc?  

Nowe leki 

Najbardziej oczywistym rozwiązaniem wydaje się odkrycie nowych leków, lecz nie jest to takie proste. Firmy farmaceutyczne skupiają się raczej na leczeniu chorób przewlekłych niż opracowywaniu nowych leków przeciwbakteryjnych. Przyczyną są wysokie koszty badań i niewielki zysk w porównaniu na przykład ze zwrotem z inwestycji w leki przeciwnadciśnieniowe. 

Kombinacje dostępnych leków 

Wprowadzanie nowych leków i rozwój monoterapii nie jest łatwy, dlatego jednym z kierunków działań może być łączenie dostępnych na rynku substancji przeciwbakteryjnych o różnych mechanizmach działania w leczeniu skojarzonym. Łączenie antybiotyków i innych leków, które nie posiadają działania antybakteryjnego, może być również obiecujące. Zadaniem tych dodatkowych substancji może być wzmocnienie działania antybiotyku, na przykład poprzez zwiększanie przepuszczalności błony komórki bakteryjnej dla antybiotyku. 

Nanocząsteczki 

Zadaniem nanocząsteczek jest poprawienie właściwości antybiotyku. Mogą one zwiększać rozpuszczalność hydrofobowych antybiotyków, wydłużać ich okres półtrwania w organizmie, a także przedłużać uwalnianie. Dzięki temu może dojść do zmniejszenia działań niepożądanych, podania niższej dawki leku, a w dalszej konsekwencji wyeliminowania oporności. Związane jest to z kontrolowanym i precyzyjnym dostarczeniem środków przeciwbakteryjnych do miejsca zakażenia.  

Niestety problem oporności na substancje przeciwbakteryjne jest powszechny i zagraża skuteczności leków dostępnych na świecie. Chociaż koszty badań nad nowymi cząsteczkami antybakteryjnymi są zdecydowanie wysokie, wszystkie kraje na świecie powinny mieć wkład w rozwój leków przeciwbakteryjnych, aby zminimalizować światowy problem oporności. 

Źródła: 

• W. Janiec, Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji, 2009, PZWL. 
• Gajdacs M. The concept of an ideal antibiotic: implications for drug design. Molecules. 2019. 
• Canaparo R, Foglietta F, Giuntini F, Della Pepa C, Dosio F, Serpe L. Recent developments in antibacterial therapy: focus on stimuli-responsive drug-delivery systems and therapeutic nanoparticles. Molecules. 2019.