Fizjoterapia i zabiegi rehabilitacyjne – czym są i ich rodzaje 

Fizjoterapia – czym jest? 

Fizjoterapia to dyscyplina ściśle powiązana z naukami medycznymi. Zajmuje się wykorzystaniem różnorodnych metod, takich jak ruch, bodźce termiczne, elektryczne, świetlne lub chemiczne w celu rozwijania, przywracania lub utrzymywania maksymalnej sprawności ruchowej i funkcjonalnej. W praktyce fizjoterapia jest narzędziem służącym: 

• łagodzeniu przebiegu procesów chorobowych i ich następstw, 
• profilaktyką schorzeń układu ruchu, 
• przywracaniu sprawności po operacjach, wypadkach, urazach, 
• korygowaniu wad postawy, 
• rozwijaniu sprawności fizycznej na każdym etapie życia, 
• stymulacji i poprawie funkcji układu nerwowego, oddechowego i sercowo-naczyniowego. 

Słowo fizjoterapia zostało utworzone z połączenia dwóch greckich słów: physis – natura oraz therapeia – leczenie. Nazwa nawiązuje do naturalnych metod leczenia wykorzystujących różne formy energii fizycznej, które występują w przyrodzie. 

Fizjoterapię można podzielić na trzy główne działy: 

• kinezyterapia, czyli leczenie poprzez ruch (z j. greckiego kinesis – ruch). Dzięki wykonywanym ćwiczeniom fizycznym wywiera wpływ na cały organizm lub konkretny narząd ruchu. Celem kinezyterapii jest przywrócenie sprawności ruchowej oraz zwiększenie siły mięśniowej i wydolności fizycznej. Jeśli odbudowa utraconych funkcji nie jest możliwa, zadaniem kinezyterapii jest wytworzenie mechanizmów kompensacyjnych. Gimnastyka może oddziaływać na cały organizm – pobudza pracę układu oddechowego, układu krążenia oraz perystaltykę jelit; 
• masaż leczniczy – polega na poddaniu tkanek uciskowi mechanicznemu generowanemu ręcznie (terapia manualna) lub z użyciem urządzeń wibracyjnych i strumieni wodnych. Ręcznie wykonany masaż jest cennym narzędziem w fizjoterapii, gdyż umożliwia ocenę tkanek pod kątem napięcia mięśniowego, obecności zgrubień łącznotkankowych oraz występowania nadwrażliwości bólowej. Masaż pobudza przepływ krwi i limfy, dzięki czemu poprawia stan odżywienia skóry i jej przydatków. Ponadto stymuluje włókna mięśniowe, pobudzając je do pracy i zapobiegając ich zanikowi. Masaż leczniczy działa pozytywnie na aparat więzadłowy i stawy – zwiększa ich elastyczność i wytrzymałość, a tym samym poszerza zakres ruchomości. Masaż może wywierać ogólnoustrojowy wpływ na organizm – stymuluje gruczoły wydzielania wewnętrznego do wzmożonej pracy, obniża ciśnienie tętnicze, ułatwia usuwanie toksyn, przyspiesza metabolizm i poprawia procesy trawienne. W zależności od metody wykonania oddziałuje na układ nerwowy uspokajająco (głaskanie, rozcieranie, delikatne wibracje) lub pobudzająco (oklepywanie, ugniatanie); 
• fizykoterapia – terapia z wykorzystaniem czynników fizycznych (zabiegi fizykalne), zarówno naturalnych, jak i generowanych przez specjalne urządzenia, które w określony sposób oddziałują na poszczególne tkanki. Terapia fizykalna przyspiesza procesy regeneracyjne, zmniejsza dolegliwości bólowe, redukuje dawki stosowanych leków i usprawnia funkcjonowanie nerwów obwodowych.  

Fizjoterapeuta to wykwalifikowana osoba, która ukończyła wyższe studia z zakresu fizjoterapii i ma prawo do wykonywania zawodu fizjoterapeuty. W sprawdzaniu kwalifikacji danej osoby oraz w wyszukiwaniu specjalistów pomaga portal internetowy – Krajowy Rejestr Fizjoterapeutów.  

Fizjoterapeuta ocenia stan pacjenta na podstawie wywiadu oraz badania, podczas którego dokonuje pomiarów długości i obwodów, określa siłę mięśni, zakres ruchomości stawów, prawidłowość odruchów oraz przeprowadza testy czynnościowe i wydolnościowe. Coraz częściej fizjoterapeuci przeprowadzają także badanie USG, które pozwala w dokładny sposób wizualizować stan oraz pracę mięśni i ścięgien w czasie rzeczywistym.  

Na podstawie zebranych danych fizjoterapeuta ustala rozpoznanie, wyznacza cele terapii, dokonuje wyboru odpowiednich metod fizjoterapii i wyrobów medycznych, prowadzi lub nadzoruje cały proces terapeutyczny i ocenia jego efekty.  

Do poradni fizjoterapeutycznych najczęściej zgłaszają się osoby, które uległy różnym wypadkom, np. uraz rdzenia kręgowego, złamania kości czy uszkodzenie stawu. Dużą część pacjentów stanowią osoby chorujące przewlekle, ze zmianami zwyrodnieniowymi w obrębie układu ruchu, po przebyciu udaru mózgu oraz z różnego rodzaju dolegliwościami bólowymi np. ze strony kręgosłupa czy stawów. Fizjoterapia pomaga w leczeniu dysfunkcji mięśni szkieletowych, układu nerwowo-mięśniowego, oddechowego oraz sercowo-naczyniowego. Obecnie fizjoterapeuci, rozwijając się zawodowo, wybierają wąską specjalizację skierowaną na terapię konkretnych zaburzeń, np. fizjoterapeuci uroginekologiczni w swojej pracy koncentrują się na profilaktyce i leczeniu nieprawidłowości w obrębie miednicy. 

Rehabilitacja – czym jest? 

Rehabilitacja to według definicji WHO wszelkie działania mające na celu przywrócenie pełnej lub maksymalnej sprawności osobom z niepełnosprawnością natury fizycznej lub psychicznej. Rehabilitacja obejmuje cały zespół działań zmierzających do jak najlepszego funkcjonowania osoby niepełnosprawnej w życiu osobistym, społecznym i zawodowym. 

Wyróżnia się następujące rodzaje rehabilitacji: 

• medyczna – ma na celu przywrócenie maksymalnej sprawności fizycznej i psychicznej oraz poprawę jakości życia; składa się na nią zastosowanie fizjoterapii, terapii zajęciowej, psychoterapii oraz zaopatrzenie ortopedyczne; 
• społeczna – obejmuje działania podejmowane w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym samodzielne i aktywne uczestnictwo w życiu społecznym (likwidowanie barier architektonicznych, urbanistycznych i transportowych, edukacja otoczenia, społeczne aktywności integracyjne); 
• zawodowa – polega na aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych poprzez ułatwienie znalezienia zatrudnienia, organizację szkoleń, poradnictwo zawodowe, odpowiednie przystosowywanie stanowisk pracy itd. 

Fizjoterapia a rehabilitacja 

Rehabilitacja jest pojęciem znacznie szerszym od fizjoterapii, która jest tylko jednym z jej elementów. Rehabilitacja to ogół działań medyczno-społecznych, które mają na celu przywracanie sprawności nie tylko fizycznej, ale także psychicznej i społecznej. Odnosi się do osób, które w wyniku nabytych urazów lub schorzeń, oprócz uszczerbku na zdrowiu fizycznym, doświadczyły wykluczenia z normalnego życia społecznego i zawodowego. Celem rehabilitacji jest kompleksowe leczenie człowieka w ujęciu fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko danej choroby lub pojedynczego narządu. Fizjoterapia natomiast to jedna z dziedzin rehabilitacji, która skupia się na niepełnosprawnościach i zaburzeniach natury fizycznej, pomagając w przywracaniu sprawności ruchowej, eliminacji dolegliwości bólowych czy poprawie wydolności organizmu. 

Zabiegi rehabilitacyjne – rodzaje 

Zabiegi stosowane w fizykoterapii to: 

• elektroterapia – to metoda wykorzystująca zastosowanie prądu stałego lub prądów impulsowych o niskiej lub średniej częstotliwości w celach leczniczych. Efektem jego działania jest zmniejszanie dolegliwości bólowych, ulga w stanach zapalnych oraz poprawa ukrwienia i odżywienia tkanek. Przepływ prądu stałego przez tkanki podwyższa próg pobudliwości nerwów, hamując ich przewodnictwo, dzięki czemu elektroterapia znajduje zastosowanie w leczeniu zespołów bólowych, takich jak neuralgie, stany zapalne nerwów, dyskopatie oraz choroba zwyrodnieniowa stawów. Przed zabiegiem na ciele pacjenta umieszcza się elektrody, przez które popłynie prąd. W zależności od rodzaju leczonej dolegliwości parametry prądu oraz czas trwania zabiegu ustala się indywidualnie. W ramach elektroterapii przeprowadza się zabiegi z użyciem mikroprądów, prądów interferencyjnych, diadynamicznych, TENS, EMS, prądów Kotza, Traberta, jonoforezy, galwanizacji i tonolizy; 
• magnetoterapia – to leczenie polem magnetycznym generowanym przez specjalną aparaturę. Zmienne pole magnetyczne o niskiej częstotliwości wpływa na organizm poprzez: 
  • działanie rozkurczające na mięśniówkę naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego; 
  • stymulację procesów regeneracji tkanek miękkich (np. w leczeniu ran); 
  • przyspieszanie zrostu kości po złamaniach; 
  • działanie przeciwzapalne; 
  • działanie przeciwobrzękowe; 
  • uśmierzanie bólu; 
  • intensyfikację oddychania tkankowego (leczenie bliznowców). 
• fototerapia – inaczej leczenie światłem. W fizykoterapii wykorzystuje się promieniowanie o różnej długości fali: podczerwień, światło widzialne i promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez lasery, które wzmacniają światło i skupiają je w spójną wiązkę. Laseroterapia wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwbólowe, przyspieszające regenerację tkanek, pobudzające mikrokrążenie i stymulujące na układ odpornościowy; 
• ultradźwięki – w zabiegach wykorzystuje się fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości niesłyszalnej dla człowieka, które wykazują działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, zmniejszają napicie mięśniowe, przyspieszają obieg limfatyczny, zwiększają elastyczność tkanki łącznej w bliznach, stawach, zwłóknieniach i przykurczach oraz przyspieszają gojenie ran; 
• terapia falami uderzeniowymi – mechaniczna fala o małej częstotliwości, przenikając przez skórę na głębokość kilku centymetrów, łagodzi dolegliwości bólowe w obrębie więzadeł, stawów, mięśni, ścięgien i kości; 
• termoterapia – obejmuje leczenie ciepłem (okłady, sauna parowa, sauna fińska, zabiegi parafinowe) lub zimnem (krioterapia). Wysoka temperatura rozszerza naczynia krwionośne, poprawia krążenie, przemianę materii i procesy regeneracyjne. Wskazaniem do takiej terapii są przewlekłe stany zapalne mięśni i stawów, choroby reumatyczne, przykurcze i niedowłady. Niska temperatura poprawia przepływ krwi, korzystnie wpływa na odżywienie tkanek, wzmacnia odporność, zmniejsza napięcie mięśniowe, obrzęki i łagodzi ból. Krioterapię można stosować miejscowo lub ogólnie (kriokomory). Jest szczególnie zalecana w leczeniu świeżych urazów (np. stłuczenia, zwichnięcia), w nerwobólach, chorobie reumatycznej, dnie moczanowej, stwardnieniu rozsianym, zespołach bólowych kręgosłupa i depresji. 

Urządzenia stosowane w fizjoterapii 

Fizjoterapeuci w swojej pracy korzystają z wielu akcesoriów, które pomagają we właściwym wykonywaniu ćwiczeń oraz stabilizują kluczowe partie mięśni lub stawy. Wśród pomocy stosowanych w kinezyterapii można wymienić taśmy do kinesiotapingu, różnych rozmiarów piłki rehabilitacyjne, elastyczne taśmy do ćwiczeń, wyroby sensoryczne (piłeczki, poduszki, wałki), obręcze, trenery dłoni do ściskania, maty, materace, drabinki, a nawet bieżnie i rowery rehabilitacyjne. Prowadząc fizykoterapię, fizjoterapeuta korzysta z różnego rodzaju urządzeń, które wytwarzają pożądany rodzaj energii o ustalonych parametrach, np.: 

• aparaty do elektroterapii generujące prąd o określonej częstotliwości i natężeniu; 
• aplikatory pola magnetycznego – aparat składa się z zasilacza, który wytwarza prąd o określonych parametrach. Jego przepływ przez cewkę generuje wytwarzanie pola magnetycznego w aplikatorze. Aparatura tego typu może być wyposażeniem stacjonarnym gabinetów fizjoterapeutycznych, a mniejsze przenośne urządzenia mogą być stosowane przez pacjentów samodzielnie w warunkach domowych; 
• lampy sollux generujące światło podczerwone oraz lampy kwarcowe emitujące światło ultrafioletowe, lasery wysokoenergetyczne; 
• aparaty do jonoforezy; 
• aparaty do sonoterapii (ultradźwiękowe); 
• aparaty do terapii falą uderzeniową; 
• urządzenia do krioterapii, kriokomory, aparaty do termoterapii, podgrzewacze do odkładów i parafiny. 

Fizjoterapia jest bardzo ważną częścią procesu rehabilitacyjnego. Szeroki wybór metod terapeutycznych pozwala na poprawę funkcjonowania w przebiegu wielu jednostek chorobowych oraz po przebytych urazach. Znaczenie tego zawodu medycznego stale wzrasta ze względu na coraz większe możliwości terapeutyczne oraz wysokie zapotrzebowanie na usługi fizjoterapeutyczne w starzejącym się społeczeństwie. 

Źródła: 

• Chrzan S., Sapuła R., Soboń M., Wpływ masażu leczniczego na zmiany parametrów ciśnienia i tętna, Hygeia Public Health,  2014. 
• Czechowski K., Wilmowska-Pietruszyńska A., O potrzebie rehabilitacji kompleksowej, Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 2016. 
• Kraszewski W., Syrek P., Magnetoterapia – zastosowanie pola magnetycznego w leczeniu oraz zagrożenia z nim związane, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Prace Instytutu Elektrotechniki, 2010. 
• Paszkowska, Nowy status fizjoterapeuty w polskim systemie ochrony zdrowia. Wiadomości Lekarskie, 2020. 
• Pyszora A., Kujawa J., Zastosowanie elektroterapii w leczeniu bólu, Via Medica, 2003.