Hormonalna terapia zastępcza – kiedy warto ją rozważyć?

Objawy menopauzy

Od momentu pierwszej miesiączki do momentu przekwitania (menopauzy) zdrowe jajniki (wraz z przysadką) regulują gospodarkę hormonów kobiecych – estrogenów i progesteronu. Zazwyczaj w piątej dekadzie życia czynność jajników, a wraz z nią gospodarka hormonalna zaczynają ulegać zaburzeniu.

Poza zaburzeniami miesiączkowania towarzyszą temu także inne objawy kliniczne. Do wczesnych objawów menopauzy (tzw. objawy wypadowe lub zespół klimakteryczny) należą m.in. uderzenia gorąca, bóle głowy, drażliwość, bezsenność, zmienność nastrojów, kołatania serca, problemy z koncentracją. Ponadto suchość pochwy, atrofia pochwy, infekcje dróg moczowych czy wysiłkowe nietrzymanie moczu. Wymienione objawy są najbardziej nasilone tuż przed menopauzą oraz po niej, szczególnie w pierwszych dwóch latach.

Narastający niedobór estrogenów może też przyczyniać się do rozwoju niektórych chorób wieku podeszłego, takich jak osteoporoza, alzheimer, miażdżyca oraz choroby układu sercowo-naczyniowego.

Co to jest hormonalna terapia zastępcza?

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) to leczenie stosowane u kobiet, którego celem jest ograniczenie nieprzyjemnych objawów towarzyszących menopauzie.

UWAGA! Czas menopauzy lub, potocznie, klimakterium to główne wskazanie do stosowania hormonalnej terapii zastępczej.

Jak wygląda leczenie hormonalną terapią zastępczą?

Istnieją dwie możliwości leczenia: terapia estrogenowo-progestagenowa oraz terapia estrogenowa. Co prawda, estrogeny redukują objawy towarzyszące menopauzie, ale jednocześnie zwiększają ryzyko raka endometrium (śluzówki macicy). Dlatego też do leczenia włączane są progestageny, które temu ryzyku zapobiegają (zapobiegają przerostowi błony śluzowej macicy). Terapia estrogenowa zalecana jest u kobiet po zabiegu histerektomii (usunięcia macicy).

Hormony można przyjmować na kilka sposobów:

• doustnie,
• donosowo,
• w plastrach naklejanych na skórę,
• jako iniekcje podskórne lub domięśniowe (rzadko stosowana metoda),
• w postaci pierścienia dopochwowego.

Podaje się najmniejsze skuteczne dawki hormonów.

Forma terapii jest dobierana indywidualnie, a pod uwagę należy wziąć wszystkie wskazania oraz przeciwwskazania. Przed rozpoczęciem terapii konieczne jest wykonanie badań: ginekologicznego, glikemii, stężenia lipidów w surowicy, mammografii, USG dopochwowego, pomiaru ciśnienia tętniczego. Podczas terapii niezbędne są także badania kontrolne i regularne kontrole lekarskie

Kiedy stosować HTZ? Kto odniesie korzyści z hormonalnej terapii zastępczej?

Głównym wskazaniem są nieprzyjemne objawy towarzyszące menopauzie. Co więcej, kobiety, które wcześnie przestały miesiączkować (około 40 roku życia), również powinny rozważyć stosowanie HTZ, nawet pomimo braku objawów. Ponieważ dodatkową korzyścią wynikającą ze stosowania HTZ jest zwiększenie gęstości kości, kolejnym wskazaniem jest prewencja osteoporozy u chorych, którzy nie tolerują innego leczenia. Niektóre badania sugerują, że pacjentki stosujące terapię hormonalną rzadziej chorują na raka jelita grubego.

Pacjentki, które doświadczyły wczesnej menopauzy lub miały usunięte jajniki, a nie poddały się HTZ, wykazują wyższe ryzyko zachorowania na:

• osteoporozę,
• choroby  serca,
• depresję.

Które pacjentki powinny unikać hormonalnej terapii zastępczej? Ryzyko związane z HTZ

Z hormonalną terapią zastępczą mogą wiązać się zagrożenia, m.in. zwiększenie ryzyka raka sutka i endometrium, powikłania zakrzepowo-zatorowe oraz kamica pęcherza żółciowego. HTZ powinny unikać pacjentki:

• chorujące wcześniej na nowotwór piersi bądź endometrium,
• po przebytych incydentach zatorowych,
• po zawale serca,
• z niektórymi chorobami wątroby,
• z niewyjaśnionym krwawieniem z dróg rodnych.

Bezwzględne przeciwskazania do stosowania HTZ to: rak gruczołu piersiowego, rak błony śluzowej macicy, ostra niewydolność wątroby, pstra faza zakrzepicy żył głębokich.

Pamiętaj! Samo przebycie menopauzy, bez towarzyszących nieprzyjemnych objawów, nie jest wskazaniem do stosowania terapii hormonalnej!

Jakie ryzyko niesie za sobą hormonalna terapia zastępcza?

W 2002 roku opublikowano duże badanie naukowe podważające korzyści oraz bezpieczeństwo stosowania hormonalnej terapii zastępczej. Dzisiaj, dzięki innym badaniom oraz prawidłowej analizie wcześniej wspomnianego badania wiemy, że nie wszystkie grupy pacjentek są jednakowo zagrożone. Kobiety, które rozpoczęły HTZ co najmniej 10 lat po menopauzie, lub po 60 roku życia, mają większe ryzyko zachorowania na zawał serca, nowotwór piersi czy chorobę zakrzepowo-zatorową. Jeśli terapia zostanie rozpoczęta w ciągu 10 lat od menopauzy, korzyści przewyższają ryzyko.

Każda z pacjentek stosujących hormonalną terapię zastępczą powinna raz w roku przejść profilaktycznie badanie ginekologiczne i internistyczne. Warto wspomnieć, że izolowane objawy menopauzy, takie jak na przykład suchość i świąd pochwy wpływające negatywnie na satysfakcję ze współżycia, mogą być leczone miejscowo, również hormonalnie. Wiąże się to z uniknięciem powikłań związanych ze stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej, która wykazuje działanie ogólnoustrojowe.

Data aktualizacji: 23.09.2022 r.

Przeczytaj również:
Suchość pochwy a menopauza. Jak ją leczyć?