Jak stosować tabletki antykoncepcyjne?

Jak działają tabletki antykoncepcyjne?

Mechanizm działania tabletek antykoncepcyjnych polega na: 

• zahamowaniu owulacji – w wyniku tego nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, przez co zapłodnienie nie może mieć miejsca;
• zmianie śluzu szyjkowego – śluz szyjki macicy staje się gęstszy i lepki, co utrudnia plemnikom poruszanie się,
• zmianie endometrium – dzięki temu ewentualne zagnieżdżenie zarodka jest niemożliwe, ponieważ błona śluzowa jest zbyt cienka lub zbyt mało ukrwiona.

Tabletki antykoncepcyjne – rodzaje

Wyróżniamy następujące rodzaje tabletek antykoncepcyjnych:

• tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe – zawierają tylko jeden hormon (syntetyczny progestagen, lewonorgestrel, dezogestrel lub noretysteron) w niskim stężeniu; zalecane są pacjentkom, które nie tolerują estrogenu zawartego w składzie tabletek dwuskładnikowych; mogą być przyjmowane przez kobiety karmiące piersią (nie zaburzają laktacji);
• tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe – składają się z dwóch hormonów: etynyloestradiolu (syntetyczna forma estrogenu) i progestagenu (syntetyczna forma progesteronu); estrogen hamuje owulację, a progesteron wpływa na zagęszczenie śluzu; dodatkowo ten rodzaj tabletek ma wpływ na budowę endometrium.

Tabletki dwuskładnikowe dzielimy na:

• tabletki jednofazowe – w opakowaniu znajdują się tabletki o takiej samej zawartości substancji czynnej.

Producenci oferują 4 rodzaje takich tabletek:

• • 21 tabletek + 7 dni przerwy,
  • 21 tabletek + 7 tabletek placebo,
  • 24 tabletki + 4 tabletki placebo,
  • minipigułki – 28 tabletek stosowanych w ciągu; ze względu na zastosowanie jednego składnika (progesteronu) są bezpieczne dla kobiet po urodzeniu dziecka, karmiących naturalnie, powyżej 35. roku życia i palących papierosy, ponieważ nie zwiększają ryzyka zakrzepów.

Preparaty zawierające 28 tabletek w opakowaniu (w tym tabletki placebo) to system ciągłego przyjmowania antykoncepcji, który został bardzo dobrze przyjęty przez pacjentki mające problem z systematycznym przyjmowaniem leku. Tabletki placebo nie zawierają hormonów. Ich zadaniem jest wyrobienie nawyku regularnego stosowania tabletek. 

• tabletki dwufazowe – opakowanie zawiera dwa rodzaje tabletek w innych kolorach: 11 białych i 10 różowych. Bardzo ważna jest kolejność ich przyjmowania, której musisz się ściśle trzymać (zgodnie z dołączoną ulotką). Zawartość hormonów w tabletce jest uzależniona od poszczególnych dni cyklu.
• tabletki trójfazowe – składają się z 21 tabletek. W blistrze znajdują się trzy grupy tabletek, które różnią się kolorem i składem (trzy odmienne kombinacje dwóch hormonów). Zawartość substancji chemicznych trzykrotnie ulega zmianie, tak aby przypominać rzeczywisty cykl kobiety.

Wszystkie tabletki antykoncepcyjne dostępne są wyłącznie na receptę. Doboru tabletek antykoncepcyjnych dokonuje ginekolog. Aby jak najlepiej dostosować preparat, podczas wizyty wykona on niezbędne badania i przeprowadzi wywiad.

Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne

Do skutków ubocznych przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych zaliczamy:

• zmiany nastroju, m.in. stany depresyjne, drażliwość, gorsze samopoczucie, płaczliwość,
• silne bóle głowy połączone z nudnościami i wymiotami,
• wzdęcia,
• nadwrażliwość na światło,
• łojotok, trądzik,
• zwiększone ciśnienie krwi,
• zatrzymanie wody w organizmie oraz nadmierny apetyt, co skutkuje zwiększeniem masy ciała,
• wrażliwość piersi, szczególnie sutków,
• wydłużenie czasu trwania miesiączki i zwiększenie jej obfitości,
• spadek libido,
• uczucie dyskomfortu w trakcie stosunku spowodowane nadwrażliwością miejsc intymnych.

Wystąpienie skutków ubocznych może być związane ze źle dobranymi tabletkami antykoncepcyjnymi. Jeżeli obserwujesz u siebie powyższe objawy, zgłoś się do ginekologa, który zmieni preparat na inny.

Przed rozpoczęciem doustnej antykoncepcji hormonalnej wykonaj badania w kierunku krzepliwości (stosowanie tabletek antykoncepcyjnych zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepów krwi). 

Kobiety z wrodzoną trombofilią nie mogą stosować tabletek antykoncepcyjnych.

Tabletki antykoncepcyjne mogą także wywoływać niebezpieczne choroby, m.in. zakrzepicę żył i zator. Ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do zawału serca i udaru mózgu.

Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej może minimalnie zwiększać ryzyko zachorowania na:

• nowotwór piersi – według jednego z badań największe ryzyko jego wystąpienia zachodzi, gdy kobieta zaczęła stosować antykoncepcję doustną już jako nastolatka i używa tej metody nieprzerwanie przez wiele lat; po 10-letniej przerwie w przyjmowaniu hormonów zagrożenie zmniejsza się do bezpiecznego poziomu;
• nowotwór szyjki macicy – istnieje związek między stosowaniem tabletek antykoncepcyjnych (przez co najmniej 5 lat) a zwiększonym ryzykiem rozwoju raka szyjki macicy; może to wynikać z faktu, że kobiety aktywne seksualnie częściej zarażają się wirusem HPV, który zapoczątkowuje proces nowotworowy w szyjce macicy.

Dodatkowo duże dawki hormonów w doustnej antykoncepcji hormonalnej zmieniają skład żółci i przyczyniają się tym samym do kamicy pęcherzyka żółciowego. Poza tym zaburzają transport żółci, co prowadzi do żółtaczki cholestatycznej. Dlatego bardzo ważne jest regularne badanie enzymów wątrobowych.

Do działań niepożądanych stosowania tabletek antykoncepcyjnych zaliczamy również:

• zatrzymanie miesiączki,
• wzrost „złego cholesterolu”,
• stany przedcukrzycowe.

Pozytywnym efektem stosowania tabletek antykoncepcyjnych jest mniejsze ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy, jajnika i jelita grubego.

Tabletki antykoncepcyjne – przeciwwskazania

Do przeciwwskazań do przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych zaliczamy:

• nadwagę i otyłość,
• cukrzycę,
• żylaki kończyn dolnych, 
• występowanie w rodzinie zakrzepicy i hiperlipidemii, 
• nadciśnienie (powyżej 160/100 mm Hg),
• aktywną chorobę wątroby,
• chorobę wieńcową,
• migrenę z aurą,
• depresję,
• stan po przeszczepie narządu (ze względu na przyjmowanie leków immunosupresyjnych, które wchodzą w interakcje z tabletkami antykoncepcyjnymi),
• rak piersi, jajników, trzonu macicy oraz odbytnicy,
• nowotwory hormonozależne, np. przysadki, tarczycy,
• palenie papierosów po 35. roku życia,
• ciążę.

Tabletki antykoncepcyjne a ciąża

U niektórych kobiet już podczas pierwszego cyklu po zaprzestaniu przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych powraca płodność. Część lekarzy zaleca jednak trzymiesięczną przerwę między odstawieniem tabletek antykoncepcyjnych a staraniami o dziecko. W tym czasie warto stosować kwas foliowy, przyjmować niezbędne witaminy i wykonać wszystkie potrzebne badania.

W przypadku podejrzenia ciąży zrób test ciążowy i w razie pozytywnego wyniku odstaw tabletki.

Jak brać tabletki antykoncepcyjne?

Najlepszą ochronę przed zajściem w ciążę zapewnia regularne przyjmowanie tabletek, najlepiej zawsze o tej samej porze. Dzięki temu w organizmie przez cały czas będzie utrzymywać się taka sama dawka leku i unikniesz wahania poziomu hormonów. 

• Preparaty 21+7 dni przerwy: stosuj je codziennie przez 3 tygodnie, a następnie zrób 7 dni przerwy, w której trakcie powinna pojawić się miesiączka.
• Preparaty 21+7 tabletek placebo: po przyjęciu 21 tabletek zawierających hormony stosuj 7 tabletek placebo; po przyjęciu blistra nie musisz robić przerwy – od razu rozpocznij kolejne opakowanie.
• Preparaty 24+4 tabletki placebo: po przyjęciu 24 tabletek zastosuj 4 tabletki placebo, a następnie rozpocznij kolejny blister.

Tabletki antykoncepcyjne – skuteczność

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych przy ich odpowiednim stosowaniu jest bardzo wysoka. Wskaźnik Pearla tej metody wynosi 0,41-2,18. Oznacza to, że stosowanie tabletek antykoncepcyjnych skutecznie (prawie w 100%) chroni przed nieplanowaną ciążą. Wskaźnik ten może się obniżyć w przypadku pominięcia tabletek, wystąpienia biegunki/wymiotów po zastosowaniu tabletki lub przy stosowaniu innych leków, które obniżają działanie antykoncepcji. 

Co w sytuacji, gdy zapomnisz o przyjęciu tabletki? 

Regularne przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych jest warunkiem prawie 100% skuteczności antykoncepcji. Najlepiej stosuj je codziennie o tej samej godzinie.

Jeśli jednak zapomnisz o przyjęciu tabletki, zastosuj się do poniższych wskazówek:

• Jeśli stosujesz antykoncepcję doustną, która zawiera tabletki placebo i pominiętą tabletką jest właśnie jedna z nich, nie masz się czym martwić. Tabletki placebo nie zawierają hormonów i ich pominięcie nie skutkuje utratą zabezpieczenia.
• Jeżeli od pominięcia tabletki zawierającej hormony minęło mniej niż 12 godzin, przyjmij tabletkę, o której zapomniałaś, a kolejne zażywaj już o stałej porze.
• Gdy spóźnienie w przyjęciu tabletki jest większe niż 12 godzin, postępowanie zależy od tego, w której fazie cyklu się znajdujesz:
  • 1. tydzień cyklu (1-7 dzień):
    • Jeżeli w ciągu ostatnich 7. dni uprawiałaś seks, istnieje ryzyko, że jesteś w ciąży, dlatego niezwłocznie udaj się do ginekologa.
    • Jeżeli w ciągu ostatnich 7. dni nie współżyłaś, przyjmij pominiętą pigułkę, a przez kolejny tydzień w trakcie stosunku stosuj prezerwatywę lub inną mechaniczną metodę antykoncepcji. Pozostałe tabletki przyjmuj o stałej porze.
  • 2. tydzień cyklu (8-14 dzień): przyjmij pominiętą tabletkę, a przez kolejne 7 dni w trakcie współżycia stosuj prezerwatywę lub inną mechaniczną metodę antykoncepcji. Pozostałe tabletki stosuj o stałej porze.
  • 3. tydzień cyklu (15-21 dzień): dokończ blister i rozpocznij kolejny bez robienia przerwy między opakowaniami lub z pominięciem tabletek placebo. Podczas stosowania kolejnego opakowania może pojawić się plamienie, a po jego zakończeniu powinno wystąpić krwawienie lub plamienie. Jeśli nie wystąpi, może to wskazywać na ciążę. Zgłoś się wówczas do ginekologa.

Jeśli pominęłaś więcej niż jedną tabletkę, stosuj dodatkowe zabezpieczenie, np. w postaci prezerwatywy. Udaj się do ginekologa.

Tabletki antykoncepcyjne a wymioty i biegunka

Jeśli od zażycia tabletki minęło mniej niż 3-4 godziny i wystąpiły u Ciebie wymioty, tabletka mogła się nie wchłonąć. Wówczas przyjmij kolejną pigułkę. Dodatkowo przez kolejne 7 dni stosuj dodatkową metodę antykoncepcji, np. prezerwatywę. 

Biegunka, która pojawiła się do 4 godzin od przyjęcia leku, zmniejsza skuteczność antykoncepcji. W tej sytuacji również przez 7 kolejnych dni stosuj dodatkową metodę antykoncepcji.

Tabletki antykoncepcyjne a antybiotyk

Stosowanie niektórych antybiotyków osłabia działanie doustnej antykoncepcji hormonalnej. Oznacza to, że zwiększa się ryzyko zajścia w ciążę. Przy antybiotykoterapii stosuj dodatkowe zabezpieczenie, np. w postaci prezerwatywy.

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych przy jednoczesnym stosowaniu antybiotykoterapii zależy od Twojego cyklu. Jeśli antybiotykoterapię rozpoczynasz na początku cyklu, prawdopodobieństwo słabszej ochrony antykoncepcyjnej jest większe niż np. po przyjęciu 14 tabletek (kiedy jesteś w połowie cyklu). Antybiotyki wyjaławiają florę bakteryjną organizmu, a do prawidłowego wchłaniania tabletek antykoncepcyjnych jest ona niezbędna.

Do antybiotyków obniżających działanie tabletek antykoncepcyjnych zaliczamy m.in. te stosowane przy:

• chorobach górnych dróg oddechowych,
• trądziku,
• zapaleniu ucha,
• stanach zapalnych zębów, 
• stanach zapalnych układu moczowego,
• gronkowcu,
• gruźlicy.

Tabletki antykoncepcyjne mogą wchodzić w interakcje m.in. z ryfampicyną, tetracykliną, amoksycyliną czy gryzeofulwiną.

Tabletki antykoncepcyjne a inne leki i suplementy

Stosowanie dodatkowej metody antykoncepcji jest potrzebne przy przyjmowaniu niektórych ziół lub leków, m.in.:

• preparatów z dziurawca, 
• dużych dawek witaminy C, 
• preparatów z żelazem,
• węgla aktywnego (może absorbować na swojej powierzchni hormony i uniemożliwiać ich wchłanianie),
• środków tworzących ochronny film na powierzchni jelit, np. smecta,
• preparatów przeczyszczających i wspomagających odchudzanie,
• leków antywirusowych,
• leków przeciwgrzybiczych, 
• leków przeciwpadaczkowych,
• benzodiazepin (leków nasennych),
• leków immunosupresyjnych (stosowanych po przeszczepach narządów),
• antydepresantów. 

Zawsze uważnie czytaj ulotki przyjmowanych leków.

Przeczytaj również:
Antykoncepcja mechaniczna. Działanie, skuteczność, rodzaje