Jakie są rodzaje aparatów ortodontycznych?

Czym jest aparat ortodontyczny? 

Aparaty ortodontyczne to urządzenia stosowane w leczeniu wad zgryzu, a także w celu uporządkowania i wyprostowania zębów stałych. Mechanizm ich działania opiera się na prawach fizyki. W szczególności chodzi tu o trzecią zasadę dynamiki Newtona: „Każdej akcji odpowiada równa, lecz przeciwnie skierowana reakcja”. Mówiąc krótko, jest to wywieranie stałych sił przez aparat na zęby w celu korekty ich położenia. 

Aparaty ortodontyczne – rodzaje 

W ortodoncji wykorzystuje się dwa podstawowe rodzaje aparatów ortodontycznych: 

1. aparat zdejmowany (aparat ruchomy), 
2. aparat stały. 

Przeczytaj również:
Aparat ortodontyczny – jak dbać o higienę jamy ustnej

Aparaty ruchome 

Aparat zdejmowany może być samodzielnie wyciągnięty przez pacjenta w przeciwieństwie do aparatu stałego, który jest przymocowany do zębów. W zależności od rodzaju wady, a także konstrukcji oraz sposobu działania, wyróżnia się kilka rodzajów aparatów zdejmowanych. 

Aparaty bierne 

Wykorzystują one siłę żucia i zwarcia. Wykonane są w całości z akrylu i służą do wczesnego leczenia wad zgryzu u dzieci. Do aparatów biernych zaliczyć można: 

• płytkę ćwiczebną z wałem skośnym i prostym, 
• płytkę przedsionkową Hotza albo Schönherra, 
• krążek ćwiczebny Rogersa, 
• kapę z równią pochyłą. 

Aparaty czynne mechanicznie

Są to konstrukcje składające się z płyty akrylowej oraz indywidualnych elementów doginanych z drutu o różnej średnicy (od 0,5 do 0,8 mm) i sprężystości. Zadaniem wymienionych części aparatu jest kształtowanie łuku zębowego poprzez wychylanie i przesuwanie zębów, na których się znajdują. Ważnym elementem aparatu zdejmowanego jest śruba ortodontyczna wbudowana w płytę akrylową. Odpowiada ona za wywieranie siły mechanicznej odpowiedniej dla wywołania efektu terapeutycznego. Do aparatów mechanicznych zaliczamy płytki Schwarza i różne ich modyfikacje. 

Aparaty czynnościowe mechaniczne 

Wykorzystują one działanie sił mechanicznych oraz sił układu kostnego i mięśniowego. Są to tak zwane aparaty blokowe stosowane w leczeniu różnych wad dotylnych. Do aparatów czynnościowo mechanicznych należą aparaty blokowe Wanderera, Klammta, Frankla czy Baltersa. 

Czym wyróżniają się aparaty zdejmowane? 

Cechy charakterystyczne aparatów zdejmowanych to: 

• możliwość samodzielnego wyjęcia z jamy ustnej, 
• stosunkowo niski koszt wykonania, 
• redukcja działania destrukcyjnego na zęby przez przerywane stosowanie, 
• możliwość szybkiej naprawy, 
• efekt leczenia uzależniony od samodyscypliny pacjenta, ponieważ dłuższe użytkowanie aparatu gwarantuje lepszy efekt terapeutyczny. 

Aparaty ortodontyczne stałe 

Aparaty stałe składają się z pierścieni i zaczepów zwanych zamkami. Dodatkowo aparat stały wyposażony jest w łuk, który łączy ze sobą wszystkie elementy. Pierścienie zamontowane są na zębach trzonowych, a zamki na szkliwie pozostałych zębów. Konstrukcję dopełniają elementy dodatkowe takie jak haczyki poślizgowe, ligatury czy sprężynki. 

Aparaty stałe służą do leczenia między innymi: 

• wad przednio-tylnych, 
• zgryzu otwartego, 
• zwężenia łuków zębowych, 
• obrotów zębów. 

Czym charakteryzują się aparaty stałe? 

Aparaty stałe wyróżniają się: 

• wysoką cena, 
• częstymi i długimi wizytami w trakcie leczenia, 
• długim okresem leczenia trwającym nawet do 2 lat, 
• utrudnioną higieną jamy ustnej, 
• obowiązkiem utrzymywania prawidłowej higieny jamy ustnej, 
• możliwością powikłań takich jak resorpcje korzeni zębów, 
• koniecznością stosowania aparatów retencyjnych po zakończeniu leczenia w celu jego utrwalenia. 

Podstawowym typem aparatu stałego jest aparat metalowy. Ze względu na dynamiczny rozwój współczesnej ortodoncji dostępnych jest wiele rodzajów i modyfikacji aparatów stałych. Taką samą skutecznością jak tradycyjne aparaty metalowe charakteryzują się aparaty estetyczne, do których należą:  

Aparat stały z zamkami porcelanowymi (aparat ceramiczny) lub szafirowymi (aparat kryształowy) 

Zapewnia on lepszy efekt kosmetyczny niż standardowy aparat, ponieważ konstrukcja ta jest mniej widoczna, a czasami całkowicie przezroczysta – zależnie od materiału. Aparat porcelanowy i aparat ceramiczny mają mleczną barwę, a aparat szafirowy i aparat kryształowy są przezroczyste. 

Aparat samoligaturujący 

Aparaty samoligaturujące to konstrukcje niewymagające gumowych ligatur (gumek) w celu umocowania łuku w zamkach. Zmniejsza to ilość wizyt, gdyż nie są konieczne dodatkowe kontrole w celu wymiany gumowych elementów. 

Aparat lingwalny 

Aparaty lingwalne różnią się sposobem umieszczenia zamków oraz łuku. W odróżnieniu od pozostałych aparatów elementy te są zamontowane na podniebiennej i językowej stronie zębów. Korzyścią użytkowania takiego aparatu jest jego znikoma widoczność. Niestety może stwarzać on problemy z utrzymaniem prawidłowej higieny oraz odpowiednią artykulacją słów. 

Clear Aligner – alternatywa dla aparatów ruchomych i stałych 

Odmianą aparatu ortodontycznego znajdującą coraz większe grono odbiorców jest aparat kosmetyczny. Zasadniczą różnicą między aparatami stałymi a kosmetycznymi jest możliwość ich wyjęcia. Aparaty kosmetyczne są to indywidualnie wykonane nakładki z przezroczystych tworzyw sztucznych. Stosowane są w celu zmiany pozycji zębów, ale tylko u osób z niewielką wadą. Leczenie tego typu wymaga regularnych wizyt i systematycznego użytkowania nakładki. Metoda ta pozwala na osiągnięcie zamierzonego efektu bez długotrwałej ingerencji w uzębienie elementami aparatu stałego. 

Aparat retencyjny, czyli jak postępować po zdjęciu aparatu? 

Po leczeniu aparatem stałym konieczne jest przeprowadzenie leczenia retencyjnego mającego na celu utrwalenie uzyskanego efektu. Konieczność ta wynika z niestabilności korzeni zębów i ich tendencji do zmiany pozycji po zdjęciu aparatu stałego. W tym celu stosuje się: 

• płytki Schwarza, 
• retainery, 
• rozycjonery. 

Aparat ortodontyczny – cena 

To, ile kosztuje aparat na zęby, zależy od jego rodzaju. Za aparat zdejmowany w zależności od jego typu zapłacić trzeba od 400 zł do 700 zł. Cena aparatu na zęby w przypadku aparatów stałych to koszt minimum 2000 zł. 

Źródła: 

• Williams, Henry, Davis, Współczesna ortodoncja, Urban&partner, Wrocław, 2009.
• Zadurska, Perkowski, Ortodoncja dla Technika Dentystycznego, PWZL, Warszawa, 2018.
• prof. dr hab. med. Grażyna Śmiech-Słomkowska, Zakład Ortodoncji Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Aparaty ortodontyczne, Jaki aparat wybrać dla dziecka?, Medycyna Praktyczna- Pediatria, mp.pl 30.07.2015.