Kozłek lekarski – jakie ma zastosowanie?

Kozłek lekarski a choroby układu nerwowego 

Dzisiejsze tempo życia, nieustanny pośpiech, stres, zbyt mała ilość snu oraz wypalenie zawodowe przyczyniają się do rozwoju chorób układu nerwowego. Według najnowszych doniesień Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na depresję choruje ponad 260 milionów ludzi. Tylko w Polsce zmaga się z nią aż 1,5 miliona osób. Niepokojącym wydaje się fakt, że jedynie jedna trzecia z nich podejmuje leczenie.  

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.) posiada udokumentowaną skuteczność w leczeniu lęku, niepokoju, zaburzeń emocjonalnych, stanów depresyjnych oraz bezsenności. Ziołowe leki uspokajające wymagają dłuższego okresu stosowania, ponieważ działają łagodniej od leków syntetycznych, przy prawidłowym dawkowaniu wykazują jednak zdecydowanie mniej działań niepożądanych. 

Surowcami wykorzystywanymi w leczeniu są korzeń i kłącze kozłka. Do związków biologicznie czynnych zawartych w surowcach należą walepotriaty, składniki olejku eterycznego oraz flawonoidy.  

Waleriana powszechnie znana jest ze swoich właściwości uspokajających. Mechanizm działania związany jest z obniżaniem aktywności układu nerwowego. Kozłek lekarski skutecznie zmniejsza poziom lęku, obniża napięcie psychiczne i redukuje uczucie niepokoju. Niektóre badania wykazują także działanie przeciwdrgawkowe. Jego skuteczność przyrównano nawet do diazepamu – substancji czynnej wchodzącej w skład szeroko stosowanych leków psychotropowych. 

Kozłek lekarski a bezsenność 

Problemy z długością i jakością snu znacząco obniżają jakość życia i mogą nieść za sobą konsekwencje. Długotrwała bezsenność może pogarszać stan pacjenta cierpiącego na inne choroby oraz wpływać na funkcjonowanie w ciągu dnia.  

Badania na osobach cierpiących na bezsenność wykazały, że kozłek lekarski powoduje wyraźną poprawę już po 14 dniach stosowania. Dotyczy to głównie bezsenności na tle napięcia nerwowego. 

Kozłek lekarski a układ pokarmowy 

Kozłek lekarski działa rozkurczowo w obrębie układu pokarmowego. Może być więc stosowany w stanach skurczowych, kolkach i nerwicy żołądka, ponieważ ze względu na gorzki smak i zwiększanie wydzielania śliny może poprawiać apetyt i wspomagać trawienie. Kozłek lekarski wchodzi w skład kropli żołądkowych. 

Kozłek lekarski a leczenie bólu 

Wykorzystuje się go w terapii bólu głębokiego w obrębie układu pokarmowego (żołądka, wątroby) oraz układu wydalniczego (nerek, pęcherza moczowego). Naukowcy wykazali także działanie zmniejszające napięciowe bóle głowy.  

Kozłek lekarski a układ sercowo- naczyniowy 

Badania wykazały pozytywny wpływ stosowania waleriany na układ sercowo-naczyniowy. Zwiększa przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, obniża ciśnienie oraz spowalnia akcję serca. Kozłek lekarski może być stosowany m.in. w leczeniu arytmii.  

Kozłek lekarski a ból menstruacyjny 

Okazuje się, że kozłek lekarski znajduje zastosowanie w leczeniu bólu menstruacyjnego. Mechanizm tego działania nie jest jednoznaczny. Najważniejsze znaczenie wydaje się mieć działanie rozkurczające mięśnie gładkie. Co ciekawe, łagodzi także objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – zarówno psychiczne, jak i behawioralne. Ze względu na te właściwości walerianę stosuje się także w okresie menopauzy. 

Kozłek lekarski w kosmetyce 

Coraz częściej pojawiają się także doniesienia o skuteczności waleriany stosowanej zewnętrznie w łagodzeniu łupieżu i łojotoku. 

Kozłek lekarski – potencjalne zastosowania 

Badania farmakologiczne wskazują również na działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe. Zawartość walepotriatów wskazuje również na potencjalną możliwość zastosowania kozłka lekarskiego w padaczce, chorobie Parkinsona i Alzheimera. Autorzy podkreślają jednak konieczność prowadzenia dalszych badań w celu potwierdzenia skuteczności oraz bezpieczeństwa stosowania w tych schorzeniach. 

Preparaty zawierające kozłek lekarski 

Na rynku dostępne są preparaty zawierające kozłek lekarski w postaci: 

• ziół do przyrządzania naparów, 

• płynów doustnych, 
• kropli, 
• toników, 
• kapsułek, 
• tabletek. 

Wśród nich znaleźć można zarówno suplementy, jak i leki. Najczęściej zawierają one ekstrakty alkoholowe. 

Kozłek lekarski często łączony jest z innymi ziołami o właściwościach uspokajających m.in. z szyszkami chmielu, liśćmi melisy czy passiflorą. Ze względu na złożony skład wielu preparatów należy je dawkować według wskazówek producenta. 

Kozłek lekarski – długość kuracji 

Preparaty zawierające kozłek lekarski nie powinny być stosowane dłużej niż miesiąc, gdyż mogą powodować bóle brzucha, uczucie ciężkości oraz mdłości. Po miesiącu kuracji należy zrobić co najmniej dwa tygodnie przerwy przed powrotem do regularnego stosowania. 

Kozłek lekarski – skutki uboczne 

Prawidłowe stosowanie jest praktycznie pozbawione skutków ubocznych. Długotrwałe lub nadmierne stosowanie oprócz dolegliwości ze strony układu pokarmowego może skutkować także bólami głowy, zaburzeniami rytmu serca i nadpobudliwością. Możliwe jest również pogorszenie wzroku oraz wystąpienie reakcji alergicznych.  

Kozłek lekarski – przeciwwskazania 

Mimo że preparaty zawierające walerianę uchodzą za bezpieczne, nie należy ich stosować z lekami: 

• uspokajającymi, 
• przeciwdepresyjnymi, 
• przeciwlękowymi, 
• nasennymi, 
• przeciwpadaczkowymi, 
• zwiotczającymi mięśnie. 

Podczas przyjmowania kozłka lekarskiego nie należy spożywać alkoholu.  

Kozłek lekarski nie powinien być przyjmowany przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Stosowanie kozłka lekarskiego nie jest również wskazane u dzieci do 12 roku życia. 

Kozłek lekarski – środki ostrożności 

Ostrożność powinny zachować także: 

• osoby starsze,  
• z zaburzeniami funkcjonowania nerek i wątroby,  
• przyjmujące leki obniżające poziom cholesterolu, 
• chore na nowotwory.  

W takich przypadkach należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem przyjmowania preparatów zawierających kozłek lekarski. 

Ze względu na możliwość występowania zawrotów głowy i spowolnienia reakcji należy zachować szczególną ostrożność podczas prowadzenia pojazdów. 

Kozłek lekarski posiada udokumentowane wielokierunkowe działanie. Najpowszechniej używany jest jako środek wyciszający, łagodzący stany napięcia nerwowego i ułatwiający zasypianie. Ma jednak wiele innych zastosowań. Waleriana nieustannie cieszy się zainteresowaniem naukowców, którzy prowadzą badania nad nowymi zastosowaniami, m.in. w profilaktyce i leczeniu choroby Alzheimera czy Parkinsona. 

Źródła: 

• Murti, K., Kaushik, M., Sangwan, Y., & Kaushik, A. (2011). Pharmacological properties of Valeriana officinalis-a review. Pharmacologyonline, 3, 641-646. 
• Nandhini, S., Narayanan, K. B., & Ilango, K. (2018). Valeriana Officinalis: a review of its traditional uses, phytochemistry and pharmacology. Asian J Pharm Clin Res, 11(1), 36-41. 
• Dobros, N. (2017). Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym. Post Fitoter, 18(3), 215-222. 
• Możdżeń, K., Cebula, N., & Barabasz-Krasny, B. Rośliny stosowane w preparatach przeciwbólowych dostępnych w sprzedaży. Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce, 45-53. 
• Jia JN, Zhang BH. Effect of valerian extract (V3d) on cardiovascular system [J]. J Guangxi Coll Tradit Chin Med 1999; 16:40-2. 
• Azizi, H., Shojaii, A., Hashem-Dabaghian, F., Noras, M., Boroumand, A., Haghani, B. E., & Ghods, R. (2020). Effects of Valeriana officinalis (Valerian) on tension-type headache: A randomized, placebo-controlled, double-blind clinical trial. Avicenna Journal of Phytomedicine, 10(3), 297. 
• Kamranpour, S. B., Rahbar, T., Farzad Rik, L., & Alizadeh, S. (2015). The Effect of Valerian extract on the severity of psychological and behavioral symptoms of premenstrual syndrome. Complementary Medicine Journal, 4(4), 1012-1021. 
• Mirabi, P., Alamolhoda, S. H., Esmaeilzadeh, S., & Mojab, F. (2014). Effect of medicinal herbs on primary dysmenorrhoea-a systematic review. Iranian journal of pharmaceutical research: IJPR, 13(3), 757.