Mutyzm wybiórczy. Jak się objawia? Jak pomóc dziecku?

Czym jest mutyzm wybiórczy?

Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem wieku dziecięcego, należącym do kategorii zaburzeń lękowych. Najczęściej diagnozuje się go między 3. a 5. rokiem życia. Aby postawić diagnozę, objawy mutyzmu muszą występować przynajmniej przez miesiąc. 

Mutyzm objawia się stałą niemożnością mówienia w określonych sytuacjach społecznych. Dziecku towarzyszy uczucie zaciśniętego gardła, uniemożliwiające wydobycie głosu. Brak mowy spowodowany jest odczuwanym lękiem. Nie wynika on z zaburzeń komunikacyjnych lub nieznajomości języka mówionego. Nie można go też wyjaśnić poprzez niepełnosprawność intelektualną lub całościowe zaburzenia rozwoju. 

Przyczyny mutyzmu wybiórczego

Mogą mieć podłoże psychologiczne. Wynikają one z lęku przed mówieniem, który może być uwarunkowany genetycznie. Milczenie dziecka nie jest formą manipulacji. Nie wynika z nieposłuszeństwa, uporu lub nieśmiałości. 

Dziecko z mutyzmem chciałoby uczestniczyć w życiu społecznym, ale ze względu na odczuwany lęk nie jest w stanie mówić. 

Nie ma dwójki takich samych dzieci z mutyzmem wybiórczym. Niektóre nie odzywają się prawie w ogóle, inne rozmawiają z wybranymi osobami lub w określonych sytuacjach. Pozostałe mówią, ale bardzo cicho. Zdarza się, że bywają roześmiane, głośne i gadatliwe lub chętnie angażują się w różne gry i zabawy. Mimo tego, że dzieci z mutyzmem różnią się między sobą, to u większości z nich nasilenie objawów następuje w przedszkolu lub w szkole. 

Terapia mutyzmu wybiórczego

Mutyzm wybiórczy nie mija samoistnie, a nieleczony utrwala się i może stać się przyczyną izolacji społecznej, uzależnień, a nawet samobójstw. Wczesne rozpoznanie zaburzenia i wdrożenie odpowiedniej terapii jest niezwykle istotne, ponieważ w początkowym stadium jest ono bardziej podatne na leczenie. Główne założenie terapii mówi o tym, że dziecka nie wolno zmuszać do mówienia.

Zadaniem terapeuty jest:

• wsparcie dziecka w radzeniu sobie z emocjami, 
• pomoc w obniżeniu lęku, 
• rozwój umiejętności społecznych i komunikacyjnych dziecka, 
• podwyższanie samooceny i poczucia własnej wartości małego pacjenta. 

W ramach leczenia korzysta się z terapii psychologicznej i logopedycznej. W niektórych przypadkach konieczne bywa włączenie farmakoterapii (leków obniżających lęk). Terapia jest najskuteczniejsza i przynosi najlepsze efekty, gdy stanowi połączenie oddziaływań rodzicielskich, nauczycielskich i terapeutycznych (psychologa, psychoterapeuty, logopedy).  

Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?

Rodzice są najważniejszymi osobami w życiu dziecka. Znają je i rozumieją niemalże bez słów, a ich wsparcie jest nieocenione.

• Nie bądź zbyt wymagający/-a. Nie zmuszaj dziecka do mówienia, ponieważ nacisk wzmacnia odczuwanie lęku. Okazuj zrozumienie dla jego trudności. Akceptuj inne, niewerbalne formy komunikacji (mimika, gesty, pisanie, rysowanie). 
• W pozytywny sposób motywuj dziecko do mówienia. Nie okazuj złości i nie stosuj kar za milczenie. Im większa presja, tym mniejsze szanse na pokonanie lęku i swobodną rozmowę. 
• Traktuj dziecko normalnie. Nie ochraniaj przed wyzwaniami. Wspieraj jego samodzielność w sytuacjach społecznych i nie wyręczaj go. Nie zwalniaj z zadań i aktywności wymagających mówienia oraz nie odbieraj możliwości wypowiadania się. Nie pozwól, aby Twoje dziecko stało się „niewidzialne” dla otoczenia. 
• Gdy dziecko zacznie mówić, zachowuj się spokojnie i naturalnie. Nie zwracaj na nie nadmiernej uwagi. Nie okazuj zdziwienia lub ekscytacji – Twój entuzjazm może stać się przyczyną skrępowania i wstydu. 
• Przygotuj dziecko na nadchodzący rok szkolny. Opowiedz o tym, jak wygląda typowy dzień w szkole i czego może się spodziewać. Taka rozmowa pomoże oswoić się dziecku, dzięki czemu będzie mniej bało się nowych wyzwań.
• Porozmawiaj z nauczycielami. W porozumieniu z terapeutą wytłumacz im, na czym polega zaburzenie Twojego dziecka i z czym ma trudności. Podpowiedz, co pedagodzy mogą zrobić, aby ułatwić mu adaptację w szkole. Bądź dla nich wsparciem i źródłem wiedzy. 
• Staraj się angażować dziecko w relacje z nauczycielami i rówieśnikami. Zaaranżuj kameralne spotkanie, umożliwiające wzajemne poznanie się bez nacisków na rozmowę (np. na placu zabaw). Miej na uwadze to, że dziecko z mutyzmem łatwiej nawiązuje kontakt z jedną osobą niż z większą grupą. 
• Nie rezygnuj z zapisania dziecka na zajęcia rozwijające zainteresowania. Stwarzają one dodatkową możliwość uczestnictwa w sytuacjach społecznych i nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. 
• Proponuj dziecku zabawy wymagające manipulacji oddechem i obniżające napięcie mięśni szczękowo-twarzowych (dmuchanie baniek mydlanych, nadmuchiwanie balonów, zdmuchiwanie świeczek). Baw się z nim w głuchy telefon lub naśladujcie razem odgłosy z otoczenia.
• Zapewniaj dziecko o swojej miłości i akceptacji. Chwal za każdy, nawet najmniejszy odniesiony sukces. Dbaj o poczucie bezpieczeństwa. 

Jeśli zachowanie dziecka budzi Twój niepokój, zgłoś się do specjalisty. Trudności przeważnie same nie ustąpią.

W przypadku większości zaburzeń dziecięcych czas rozpoczęcia leczenia odgrywa kluczową rolę. Najszybsze i najlepsze efekty terapii uzyskuje się, gdy rozpocznie się ją we wczesnym stadium problemu.