Gorączka u dziecka. Co może oznaczać?

Czym jest gorączka? 

Gorączka jest najczęściej naturalną odpowiedzią organizmu na czynnik wywołujący infekcje i jest pomocna w zwalczaniu zakażenia. Uaktywnia i mobilizuje układ odpornościowy. Narządem, który reguluje temperaturę organizmu jest podwzgórze, a substancje wywołujące gorączkę to pirogeny.

Wyróżniamy trzy fazy gorączki u dziecka: 

• I – dziecko odczuwa zimno i brak apetytu, nie ma chęci do zabawy, nie jest zainteresowane otoczeniem, jest osłabione i mało aktywne; 
• II – poprawia się stan ogólny dziecka, jest bardziej aktywne;
• III – temperatura obniża się do wartości prawidłowej na skutek odpowiedzi mechanizmu termoregulacji. 

Gorączka jako zapalna reakcja obronna organizmu jest swego rodzaju objawem toczącego się procesu chorobowego, a jej wartość może być zmienna w zależności od rytmu dobowego – spoczynku lub aktywności. 

Wartości temperatury: 

• 36-37°C – prawidłowa temperatura, 
• 37-38°C – stan podgorączkowy, 
• > 38°C – gorączka. 

Dodatkowo w sytuacji przekroczenia wartości temperatury ciała: 

• > 40,5°C – mogą mieć miejsce zaburzenia świadomości, 
• > 42°C – może dojść do nieodwracalnych zmian w mózgu. 

Na tym etapie warto zaznaczyć różnicę między gorączką a hipertermią. O drugim zjawisku mówimy, gdy dojdzie do przegrzania organizmu, np. w wyniku przebywania w nadmiernie ogrzanym pomieszczeniu albo zbyt intensywnego okrywania dziecka kołdrą. W takiej sytuacji pomiar temperatury może być niemiarodajny i fałszywie zawyżony. Temperatura ciała wykazuje wahania uzależnione od rytmu dobowego. Zazwyczaj najniższą temperaturę u dziecka obserwuje się w godzinach rannych, od 2:00 do 6:00, a jej wzrost odnotowywany jest w godzinach popołudniowych i wieczornych między 17:00 a 19:00. Temperatura ciała zależna jest również od czynników środowiskowych, temperatury otoczenia, wieku, płci i podejmowanego wysiłku fizycznego.  

Wysokość gorączki u dziecka często zależna jest również od rodzaju schorzenia, któremu współtowarzyszy, np. w trakcie przeziębienia zazwyczaj występuje niewielka gorączka lub tzw. stan podgorączkowy, a z kolei w trakcie grypy gorączka jest wysoka. Na początku grypy gorączka u dziecka może dochodzić nawet do wartości 40°C, a bardzo wysokiej temperaturze ciała towarzyszą ogólne rozbicie, bóle mięśni, kaszel i dreszcze. 

Gorączka u dziecka – przyczyny 

Gorączka to stan kliniczny, a jej przyczyna może być zależna od wieku dziecka. U najmłodszych dzieci najczęstszymi czynnikami odpowiedzialnymi za wystąpienie gorączki są infekcje o podłożu bakteryjnym lub wirusowym ze strony układów: oddechowego, pokarmowego, moczowego, ośrodkowego układu nerwowego. 

U starszych dzieci gorączka może pojawić się dodatkowo na skutek: 

• chorób autoimmunologicznych,  
• nowotworów,  
• nieswoistego zapalenia jelit,  
• chorób tkanki łącznej,  
• uogólnionej reakcji alergicznej,  
• choroby endokrynologicznej,  
• procesów zapalnych,  
• guza lub urazu, 
• zakażenia grzybiczego lub pasożytniczego. 

Co może oznaczać gorączka u dziecka? 

Wystąpienie gorączki u dziecka niezależnie od wieku jest fizjologicznym objawem w odpowiedzi na szerokie spektrum chorób czy procesów zapalnych toczących się w organizmie. Symptom ten często towarzyszy wirusowym zapaleniom górnych dróg oddechowych. 

Dzieci do 5. roku życia mają niedojrzały układ nerwowy, dlatego też są najbardziej narażone na drgawki gorączkowe. Dotyczy to osób predysponowanych, szczególnie gdy temperatura jest wysoka i jest nieprawidłowo obniżana.  

W większości epizodów gorączkowych do lekarza zgłaszają się rodzice z dziećmi z temperaturą poniżej 39°C i w 80% udaje się ustalić źródło gorączki. Problemem jest grupa 20% gorączkujących maluchów, kiedy podczas pierwszego badania fizykalnego nie można określić przyczyny wysokiej temperatury. U tych dzieci istnieje ryzyko zagrażającej życiu bakteriemii lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.  

Gorączka u dziecka – kiedy do szpitala? 

Gdy stan dziecka w Twojej ocenie jest niepokojący, warto umówić się na konsultację do lekarza. Gdy stan dziecka gwałtownie się pogarsza, konieczna jest interwencja w szpitalu. Pediatra na podstawie wywiadu i badania fizykalnego oceni ogólny stan dziecka oraz obecność objawów świadczących o infekcji bakteryjnej lub wirusowej.  

Na tej podstawie lekarz specjalista może zlecić badania w postaci: 

• morfologii krwi z rozmazem,  
• stężenia CRP,  
• badania ogólnego moczu, 
• posiewu moczu i krwi,  
• badania obrazowego. 

Lekarz podczas gorączki u dziecka ocenia np. rodzaj płaczu, odpowiedź na stymulację, odpowiedź na budzenie, zabarwienie i kondycję skóry, stopień odwodnienia, odpowiedź na próbę nawiązania kontaktu (rozmowa, uśmiech). Na podstawie zebranych danych z wywiadu i badania fizykalnego oraz uzyskanych wyników badań lekarz podejmuje decyzję o dalszym leczeniu w warunkach ambulatoryjnych lub kieruje dziecko do szpitala.  

Co podać dziecku na gorączkę? 

Przy podwyższonej lub wysokiej temperaturze ciała dziecka, szczególnie gdy gorączka utrzymuje się kolejny dzień i nawraca po upływie działania leków przeciwgorączkowych, należy szczególnie zadbać o gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Gorączka bowiem zwiększa zapotrzebowanie metaboliczne ustroju. Również kąpiel (w temperaturze wody tylko 1 stopień niższej od temperatury ciała) przyniesie minimalną ulgę i zmniejszy ciepłotę ciała.  

W przypadku gorączki u dziecka nie stosuj zimnej wody ani nie nacieraj go alkoholem.  

Aby zbić gorączkę i złagodzić towarzyszący ból głowy, najczęściej stosuje się leki o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. Najbezpieczniejszym lekiem bez recepty jest paracetamol. Jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu gorączki i bólu rekomendowanym przez Światową Organizację Zdrowia. Działanie paracetamolu utrzymuje się od 4 do 6 godzin, a rekomendowana dawka przy podaniu doustnym wynosi 10-15 mg/kg masy ciała.  

W leczeniu gorączki u dzieci można również zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen w dawce 7-10 mg/kg mc. Oprócz działania przeciwgorączkowego i przeciwbólowego, wykazują one również aktywność przeciwzapalną. Skuteczniejszym lekiem na gorączkę jest ibuprofen, ponieważ zapewnia dłuższy czas działania: od 4 do 8 godzin.  Wchłanianie paracetamolu i ibuprofenu odbywa się w przewodzie pokarmowym, kolejno metabolizowane są w wątrobie, a ostatecznie zostają wydalone wraz z moczem. 

Ile może trwać gorączka u dziecka? 

Większość chorób z epizodami gorączki trwa 3-5 dni. W tych ramach czasowych najczęściej identyfikowana jest główna przyczyna i wdrożone zostaje leczenie celowane lub gorączka samoistnie ustępuje. U dzieci choroby gorączkowe przeważnie mają charakter dość łagodnego zakażenia o podłożu wirusowym. Wówczas obserwuj dziecko, doraźnie podawaj leki przeciwgorączkowe, zadbaj o odpowiednią dietę i odpoczynek.

Zdarzają się jednak przypadki tzw. gorączki nieustalonego pochodzenia, kiedy objaw ten utrzymuje się nawet do 3 tygodni.

Długotrwała gorączka u dziecka – co robić? 

W przypadku długotrwałej gorączki u dziecka niezwłocznie zasięgnij opinii lekarza pediatry. Lekarz zwykle w trakcie hospitalizacji zleci badania mikrobiologiczne, posiewy krwi i moczu. Być może będzie potrzebne badanie plwociny, np. w kierunku gruźlicy lub badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Nie bagatelizuj gorączki u dziecka. Niekiedy wyprzedza ona wystąpienie innych objawów, np. nowotworu czy nadczynności tarczycy.  

Przeczytaj również:
Jak zmierzyć temperaturę u niemowlaka i małego dziecka?