Gorączka u dziecka – co może oznaczać?
Wystąpienie gorączki u dziecka jest wciąż jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych, z którym zaniepokojony rodzic spieszy na wizytę lekarską. Jest to normalne i wskazane zachowanie ze strony opiekuna, bowiem pozwala zminimalizować ryzyko przeoczenia poważnego zakażenia o różnej etiologii. Warto zatem mieć podstawy wiedzy, które usystematyzują temat gorączki u dziecka.
Czym jest gorączka?
Gorączka jest najczęściej naturalną odpowiedzią organizmu na czynnik wywołujący infekcje i jest pomocna w zwalczaniu zakażenia. Uaktywnia i mobilizuje układ odpornościowy. Narządem, który reguluje temperaturę organizmu jest podwzgórze, a substancje wywołujące gorączkę to pirogeny [1].
Wyróżnia się trzy fazy gorączki u dziecka, a dla każdej z nich obserwuje się następujące objawy:
Faza:
- I – dziecko odczuwa zimno i brak łaknienia, nie ma chęci do zabawy, nie wykazuje zainteresowania otoczeniem, jest osłabione i mało aktywne;
- II – w tej fazie obserwuje się poprawę stanu ogólnego dziecka, podejmowanie aktywności fizycznej;
- III – temperatura obniża się do wartości prawidłowej, na skutek odpowiedzi mechanizmu termoregulacji [2].
Co oznaczają klinicznie wartości temperatury ciała?
Gorączka jako zapalna reakcja obronna organizmu jest swego rodzaju objawem toczącego się procesu chorobowego, a jej wartość może być zmienna w zależności od rytmu dobowego – spoczynku lub aktywności.
Wartości temperatury:
- 36-37°C – prawidłowa temperatura,
- 37-38°C – stan podgorączkowy,
- > 38°C – gorączka.
Dodatkowo w sytuacji przekroczenia wartości temperatury ciała:
- > 40,5°C – mogą mieć miejsce zaburzenia świadomości,
- > 42°C – może dojść do nieodwracalnych zmian w mózgu.
Na tym etapie warto zaznaczyć różnicę między gorączką a hipertermią. O drugim zjawisku mówimy, gdy dojdzie do przegrzania organizmu, np. w wyniku przebywania w nadmiernie ogrzanym pomieszczeniu albo zbyt intensywnego okrywania dziecka kołdrą czy kocem. W takiej sytuacji pomiar temperatury może być niemiarodajny i fałszywie zawyżony [5, 9]. Temperatura ciała wykazuje wahania uzależnione od rytmu dobowego. Zazwyczaj najniższą temperaturę u dziecka obserwuje się w godzinach rannych, od 2:00 do 6:00, a jej wzrost odnotowywany jest w godzinach popołudniowych i wieczornych między 17:00 a 19:00. Temperatura ciała zależna jest również od czynników środowiskowych, temperatury otoczenia, wieku, płci i podejmowanego wysiłku fizycznego.
Wysokość gorączki u dziecka często zależna jest również od rodzaju schorzenia, któremu współtowarzyszy, np. w trakcie przeziębienia zazwyczaj występuje niewielka gorączka lub tzw. stan podgorączkowy, a z kolei w trakcie grypy gorączka jest wysoka. Na początku grypy gorączka u dziecka może dochodzić nawet do wartości 40°C, a bardzo wysokiej temperaturze ciała towarzyszą ogólne rozbicie, bóle mięśni, kaszel i dreszcze [5].
Gorączka u dziecka – przyczyny
Gorączka to stan kliniczny, a jej przyczyna może być zależna od wieku dziecka. U najmłodszych dzieci najczęstszymi czynnikami odpowiedzialnymi za wystąpienie gorączki są infekcje o podłożu bakteryjnym lub wirusowym ze strony układu:
- oddechowego,
- pokarmowego,
- moczowego,
- ośrodkowego układu nerwowego.
U starszych dzieci gorączka może pojawić się dodatkowo na skutek:
- chorób autoimmunologicznych,
- nowotworów,
- nieswoistego zapalenia jelit,
- chorób tkanki łącznej,
- uogólnionej reakcji alergicznej,
- choroby endokrynologicznej,
- procesów zapalnych,
- guza lub urazu,
- zakażenia grzybiczego lub pasożytniczego.
Warto zaznaczyć, że gorączka może pojawić się również po nadmiernej aktywności fizycznej w upalny dzień, na skutek udaru słonecznego lub po przyjęciu niektórych leków [1, 3, 4].
Pediatra Karol Jonscher wyróżnił następujące przyczyny gorączki:
- Zakażenia o podłożu: bakteryjnym, wirusowym, pierwotniakowym.
- Toksyny endogenne: w postaci gorączki aseptycznej na skutek oparzenia, udaru cieplnego, krwawienia do przewodu pokarmowego; w postaci gorączki resorpcyjnej na skutek zaburzeń wodno-elektrolitowych, zatruć, nadmiernego pragnienia.
- Trucizny endogenne: gorączka polekowa na skutek reakcji alergicznej lub po zastosowanym antybiotyku; gorączka pirogenna, np. po lekach, które działają na ośrodek termoregulacyjny.
- Wpływ na ośrodek termoregulacji, a w efekcie gorączka mózgowa.
- Zaburzenia hormonalne na skutek przerostu nadnerczy, nadczynności tarczycy.
- Nowotwory – jako efekt wzmożonej aktywności i martwicy komórek [2].
Co może oznaczać gorączka u dziecka?
Wystąpienie gorączki u dziecka niezależnie od wieku jest fizjologicznym objawem w odpowiedzi na szerokie spektrum chorób czy procesów zapalnych toczących się w organizmie. Symptom ten często towarzyszy samoograniczającym się wirusowym zapaleniom górnych dróg oddechowych. Celem działania jest postawienie diagnozy, ustalenie przyczyny gorączki oraz określenie kierunku i trybu leczenia. Zdarzają się również gorączki o nieznanej etiologii [1, 9].
Dzieci do 5. roku życia mają niedojrzały układ nerwowy, dlatego też są najbardziej narażone na drgawki gorączkowe. Dotyczy to osób predysponowanych, szczególnie gdy temperatura jest wysoka i jest nieprawidłowo obniżana [3].
W większości epizodów gorączkowych do lekarza zgłaszają się rodzice z dziećmi z temperaturą poniżej 39°C i w 80% udaje się ustalić źródło gorączki. Problemem jest grupa 20% gorączkujących maluchów, kiedy podczas pierwszego badania fizykalnego nie można określić przyczyny wysokiej temperatury. U tych dzieci istnieje ryzyko zagrażającej życiu bakteriemii lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Gorączka u dziecka – kiedy do szpitala?
Gdy stan dziecka w ocenie opiekuna jest niepokojący, warto by ten udał się na konsultacje do lekarza. Gdy stan dziecka gwałtownie się pogarsza konieczna jest interwencja w szpitalu. Pediatra na podstawie wywiadu i badania fizykalnego oceni ogólny stan dziecka oraz obecność objawów świadczących o infekcji bakteryjnej lub wirusowej.
Na tej podstawie lekarz specjalista może zlecić badania w postaci:
- morfologii krwi z rozmazem,
- stężenia CRP,
- badania ogólnego moczu,
- posiewu moczu i krwi,
- badania obrazowego.
Lekarz podczas gorączki u dziecka ocenia np. rodzaj płaczu, odpowiedź na stymulację, odpowiedź na budzenie, zabarwienie i kondycję skóry, stopień odwodnienia, odpowiedź na próbę nawiązania kontaktu (rozmowa, uśmiech). Na podstawie zebranych danych z wywiadu i badania fizykalnego oraz uzyskanych wyników badań lekarz podejmuje decyzję o dalszym leczeniu w warunkach ambulatoryjnych lub kieruje dziecko do szpitala.
Co podać dziecku na gorączkę?
Przy podwyższonej lub wysokiej temperaturze ciała dziecka, szczególnie gdy gorączka utrzymuje się kolejny dzień i nawraca po upływie działania leków przeciwgorączkowych, należy szczególnie zadbać o gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Gorączka bowiem zwiększa zapotrzebowanie metaboliczne ustroju. Również kąpiel (w temperaturze wody tylko 1 stopień niższej od temperatury ciała) przyniesie minimalną ulgę i zmniejszy ciepłotę ciała.
W gorączce u dzieci nie można stosować zimnej wody, nie powinno się też nacierać dziecka roztworem alkoholowym.
Prowadzi to bowiem do skurczu naczyń, a nie jakby się wydawało ich rozszerzenia.
W celu zbicia gorączki i łagodzenia towarzyszącego bólu głowy najczęściej stosuje się leki o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. Najbezpieczniejszym lekiem bez recepty jest paracetamol. Nie należy on do grupy NLPZ-ów, zatem nie wykazuje działania przeciwzapalnego ani gastrotoksycznego. W dawkach terapeutycznych – które są wyszczególnione na opakowaniu produktu, pozbawiony jest także nefrotoksyczności. Jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu gorączki i bólu rekomendowanym przez Światową Organizację Zdrowia. Działanie paracetamolu utrzymuje się od 4 do 6 godzin, a rekomendowana dawka przy podaniu doustnym wynosi 10-15 mg/kg masy ciała.
W leczeniu gorączki u dzieci można również zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen w dawce 7-10 mg/kg mc. Oprócz działania przeciwgorączkowego i przeciwbólowego, wykazują one również aktywność przeciwzapalną. Skuteczniejszym lekiem na gorączkę jest ibuprofen, ponieważ zapewnia dłuższy czas działania: od 4 do 8 godzin.
Wchłanianie paracetamolu i ibuprofenu odbywa się w przewodzie pokarmowym, kolejno metabolizowane są w wątrobie, a ostatecznie zostają wydalone wraz z moczem.
Gorączka wzmacnia obronę przez zakażeniem, dlatego nie należy obniżać temperatury ciała zbyt szybko (poniżej 38°C) [5-8].
Ile może trwać gorączka u dziecka?
Większość chorób z epizodami gorączki trwa 3-5 dni. W tych ramach czasowych najczęściej identyfikowana jest główna przyczyna i wdrożone zostaje leczenie celowane lub gorączka samoistnie ustępuje. U dzieci choroby gorączkowe przeważnie mają charakter dość łagodnego zakażenia o podłożu wirusowym. Wówczas należy starannie obserwować dziecko, doraźnie stosować leki przeciwgorączkowe, zadbać o odpowiednią dietę i odpoczynek. Zdarzają się jednak przypadki tzw. gorączki nieustalonego pochodzenia, kiedy objaw ten utrzymuje się nawet do 3 tygodni [7].
Długotrwała gorączka u dziecka – co robić?
W przypadku długotrwałej gorączki u dziecka niezwłocznie trzeba zasięgnąć opinii lekarza pediatry. Lekarz zwykle w trakcie hospitalizacji zleci badania mikrobiologiczne, posiewy krwi i moczu, być może będzie potrzebne badanie plwociny, np. w kierunku gruźlicy lub badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Nie można bagatelizować problemu. Gorączka niekiedy wyprzedza wystąpienie innych objawów i rozpoznanie danej jednostki chorobowej, np. nowotworu czy nadczynności tarczycy [10].
Przeczytaj również:
Jak zmierzyć temperaturę u niemowlaka i małego dziecka?
Źródła:
- Malinowska E., Dobrzańska A., Fever without source – management strategy for children under 3 years old, Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2008;11(2):63-69.
- Zawadzki D., Postępowanie Podstawowego Zespołu Ratownictwa Medycznego w drgawkach gorączkowych u dzieci, Pielęgniarstwo Polskie, V.73, No 3, 2019.
- Kochman D., Jagieła J., Analiza wybranych czynników mających wpływ na postępowanie rodziców dzieci do 5. roku życia w przypadku wystąpienia gorączki, 2020.
- Nitsch-Osuch A., Gorączka niejasnego pochodzenia u dzieci, Gorączka niejasnego pochodzenia, 2014.
- Nowicka-Zuchowska A., Zuchowski A., Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Farmakoterapia, V. 29, 2019.
- Gontko-Romanowska K., Żaba Z., Steinborn B., i in., Postępowanie w drgawkach gorączkowych u dzieci na etapie przedszpitalnym i wczesnoszpitalny, Standardy Medyczne/Pediatria, s. 639-645, 2016.
- Jeffrey R., Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, V. 13, 2009.
- Grygalewicz J., Czy każdą gorączkę należy leczyć?, Medycyna Praktyczna, Leczenie gorączki, 2014.
- Doniec Z., Jackowska T., Sybilski A., Gorączka u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, Family Medicine & Primary Care Review, 2021.
- Kopiński P., Gorączka, Medycyna Praktyczna, 2017.