Gorączka u dziecka – co może oznaczać?

Czym jest gorączka? 

Gorączka jest najczęściej naturalną odpowiedzią organizmu na czynnik wywołujący infekcje i jest pomocna w zwalczaniu zakażenia. Uaktywnia i mobilizuje układ odpornościowy. Narządem, który reguluje temperaturę organizmu jest podwzgórze, a substancje wywołujące gorączkę to pirogeny [1].

Wyróżnia się trzy fazy gorączki u dziecka, a dla każdej z nich obserwuje się następujące objawy: 

Faza: 

• I – dziecko odczuwa zimno i brak łaknienia, nie ma chęci do zabawy, nie wykazuje zainteresowania otoczeniem, jest osłabione i mało aktywne; 
• II – w tej fazie obserwuje się poprawę stanu ogólnego dziecka, podejmowanie aktywności fizycznej; 
• III – temperatura obniża się do wartości prawidłowej, na skutek odpowiedzi mechanizmu termoregulacji [2]. 

Co oznaczają klinicznie wartości temperatury ciała?  

Gorączka jako zapalna reakcja obronna organizmu jest swego rodzaju objawem toczącego się procesu chorobowego, a jej wartość może być zmienna w zależności od rytmu dobowego – spoczynku lub aktywności. 

Wartości temperatury: 

• 36-37°C – prawidłowa temperatura, 
• 37-38°C – stan podgorączkowy, 
• > 38°C – gorączka. 

Dodatkowo w sytuacji przekroczenia wartości temperatury ciała: 

• > 40,5°C – mogą mieć miejsce zaburzenia świadomości, 
• > 42°C – może dojść do nieodwracalnych zmian w mózgu. 

Na tym etapie warto zaznaczyć różnicę między gorączką a hipertermią. O drugim zjawisku mówimy, gdy dojdzie do przegrzania organizmu, np. w wyniku przebywania w nadmiernie ogrzanym pomieszczeniu albo zbyt intensywnego okrywania dziecka kołdrą czy kocem. W takiej sytuacji pomiar temperatury może być niemiarodajny i fałszywie zawyżony [5, 9]. Temperatura ciała wykazuje wahania uzależnione od rytmu dobowego. Zazwyczaj najniższą temperaturę u dziecka obserwuje się w godzinach rannych, od 2:00 do 6:00, a jej wzrost odnotowywany jest w godzinach popołudniowych i wieczornych między 17:00 a 19:00. Temperatura ciała zależna jest również od czynników środowiskowych, temperatury otoczenia, wieku, płci i podejmowanego wysiłku fizycznego.  

Wysokość gorączki u dziecka często zależna jest również od rodzaju schorzenia, któremu współtowarzyszy, np. w trakcie przeziębienia zazwyczaj występuje niewielka gorączka lub tzw. stan podgorączkowy, a z kolei w trakcie grypy gorączka jest wysoka. Na początku grypy gorączka u dziecka może dochodzić nawet do wartości 40°C, a bardzo wysokiej temperaturze ciała towarzyszą ogólne rozbicie, bóle mięśni, kaszel i dreszcze [5]. 

Gorączka u dziecka – przyczyny 

Gorączka to stan kliniczny, a jej przyczyna może być zależna od wieku dziecka. U najmłodszych dzieci najczęstszymi czynnikami odpowiedzialnymi za wystąpienie gorączki są infekcje o podłożu bakteryjnym lub wirusowym ze strony układu: 

• oddechowego,  
• pokarmowego, 
• moczowego,  
• ośrodkowego układu nerwowego. 

U starszych dzieci gorączka może pojawić się dodatkowo na skutek: 

• chorób autoimmunologicznych,  
• nowotworów,  
• nieswoistego zapalenia jelit,  
• chorób tkanki łącznej,  
• uogólnionej reakcji alergicznej,  
• choroby endokrynologicznej,  
• procesów zapalnych,  
• guza lub urazu, 
• zakażenia grzybiczego lub pasożytniczego. 

Warto zaznaczyć, że gorączka może pojawić się również po nadmiernej aktywności fizycznej w upalny dzień, na skutek udaru słonecznego lub po przyjęciu niektórych leków [1, 3, 4].  

Pediatra Karol Jonscher wyróżnił następujące przyczyny gorączki: 

1. Zakażenia o podłożu: bakteryjnym, wirusowym, pierwotniakowym.
2. Toksyny endogenne: w postaci gorączki aseptycznej na skutek oparzenia, udaru cieplnego, krwawienia do przewodu pokarmowego; w postaci gorączki resorpcyjnej na skutek zaburzeń wodno-elektrolitowych, zatruć, nadmiernego pragnienia.
3. Trucizny endogenne: gorączka polekowa na skutek reakcji alergicznej lub po zastosowanym antybiotyku; gorączka pirogenna, np. po lekach, które działają na ośrodek termoregulacyjny.
4. Wpływ na ośrodek termoregulacji, a w efekcie gorączka mózgowa.
5. Zaburzenia hormonalne na skutek przerostu nadnerczy, nadczynności tarczycy.
6. Nowotwory – jako efekt wzmożonej aktywności i martwicy komórek [2].

Co może oznaczać gorączka u dziecka? 

Wystąpienie gorączki u dziecka niezależnie od wieku jest fizjologicznym objawem w odpowiedzi na szerokie spektrum chorób czy procesów zapalnych toczących się w organizmie. Symptom ten często towarzyszy samoograniczającym się wirusowym zapaleniom górnych dróg oddechowych. Celem działania jest postawienie diagnozy, ustalenie przyczyny gorączki oraz określenie kierunku i trybu leczenia. Zdarzają się również gorączki o nieznanej etiologii [1, 9].   

Dzieci do 5. roku życia mają niedojrzały układ nerwowy, dlatego też są najbardziej narażone na drgawki gorączkowe. Dotyczy to osób predysponowanych, szczególnie gdy temperatura jest wysoka i jest nieprawidłowo obniżana [3].  

W większości epizodów gorączkowych do lekarza zgłaszają się rodzice z dziećmi z temperaturą poniżej 39°C i w 80% udaje się ustalić źródło gorączki. Problemem jest grupa 20% gorączkujących maluchów, kiedy podczas pierwszego badania fizykalnego nie można określić przyczyny wysokiej temperatury. U tych dzieci istnieje ryzyko zagrażającej życiu bakteriemii lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.  

Gorączka u dziecka – kiedy do szpitala? 

Gdy stan dziecka w ocenie opiekuna jest niepokojący, warto by ten udał się na konsultacje do lekarza. Gdy stan dziecka gwałtownie się pogarsza konieczna jest interwencja w szpitalu. Pediatra na podstawie wywiadu i badania fizykalnego oceni ogólny stan dziecka oraz obecność objawów świadczących o infekcji bakteryjnej lub wirusowej.  

Na tej podstawie lekarz specjalista może zlecić badania w postaci: 

• morfologii krwi z rozmazem,  
• stężenia CRP,  
• badania ogólnego moczu, 
• posiewu moczu i krwi,  
• badania obrazowego. 

Lekarz podczas gorączki u dziecka ocenia np. rodzaj płaczu, odpowiedź na stymulację, odpowiedź na budzenie, zabarwienie i kondycję skóry, stopień odwodnienia, odpowiedź na próbę nawiązania kontaktu (rozmowa, uśmiech). Na podstawie zebranych danych z wywiadu i badania fizykalnego oraz uzyskanych wyników badań lekarz podejmuje decyzję o dalszym leczeniu w warunkach ambulatoryjnych lub kieruje dziecko do szpitala.  

Co podać dziecku na gorączkę? 

Przy podwyższonej lub wysokiej temperaturze ciała dziecka, szczególnie gdy gorączka utrzymuje się kolejny dzień i nawraca po upływie działania leków przeciwgorączkowych, należy szczególnie zadbać o gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Gorączka bowiem zwiększa zapotrzebowanie metaboliczne ustroju. Również kąpiel (w temperaturze wody tylko 1 stopień niższej od temperatury ciała) przyniesie minimalną ulgę i zmniejszy ciepłotę ciała.  

W gorączce u dzieci nie można stosować zimnej wody, nie powinno się też nacierać dziecka roztworem alkoholowym.  

Prowadzi to bowiem do skurczu naczyń, a nie jakby się wydawało ich rozszerzenia. 

W celu zbicia gorączki i łagodzenia towarzyszącego bólu głowy najczęściej stosuje się leki o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. Najbezpieczniejszym lekiem bez recepty jest paracetamol. Nie należy on do grupy NLPZ-ów, zatem nie wykazuje działania przeciwzapalnego ani gastrotoksycznego. W dawkach terapeutycznych – które są wyszczególnione na opakowaniu produktu, pozbawiony jest także nefrotoksyczności. Jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu gorączki i bólu rekomendowanym przez Światową Organizację Zdrowia. Działanie paracetamolu utrzymuje się od 4 do 6 godzin, a rekomendowana dawka przy podaniu doustnym wynosi 10-15 mg/kg masy ciała.  

W leczeniu gorączki u dzieci można również zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen w dawce 7-10 mg/kg mc. Oprócz działania przeciwgorączkowego i przeciwbólowego, wykazują one również aktywność przeciwzapalną. Skuteczniejszym lekiem na gorączkę jest ibuprofen, ponieważ zapewnia dłuższy czas działania: od 4 do 8 godzin. 

Wchłanianie paracetamolu i ibuprofenu odbywa się w przewodzie pokarmowym, kolejno metabolizowane są w wątrobie, a ostatecznie zostają wydalone wraz z moczem.  

Gorączka wzmacnia obronę przez zakażeniem, dlatego nie należy obniżać temperatury ciała zbyt szybko (poniżej 38°C) [5-8]. 

Ile może trwać gorączka u dziecka? 

Większość chorób z epizodami gorączki trwa 3-5 dni. W tych ramach czasowych najczęściej identyfikowana jest główna przyczyna i wdrożone zostaje leczenie celowane lub gorączka samoistnie ustępuje. U dzieci choroby gorączkowe przeważnie mają charakter dość łagodnego zakażenia o podłożu wirusowym. Wówczas należy starannie obserwować dziecko, doraźnie stosować leki przeciwgorączkowe, zadbać o odpowiednią dietę i odpoczynek. Zdarzają się jednak przypadki tzw. gorączki nieustalonego pochodzenia, kiedy objaw ten utrzymuje się nawet do 3 tygodni [7].

Długotrwała gorączka u dziecka – co robić? 

W przypadku długotrwałej gorączki u dziecka niezwłocznie trzeba zasięgnąć opinii lekarza pediatry. Lekarz zwykle w trakcie hospitalizacji zleci badania mikrobiologiczne, posiewy krwi i moczu, być może będzie potrzebne badanie plwociny, np. w kierunku gruźlicy lub badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Nie można bagatelizować problemu. Gorączka niekiedy wyprzedza wystąpienie innych objawów i rozpoznanie danej jednostki chorobowej, np. nowotworu czy nadczynności tarczycy [10].  

Przeczytaj również:
Jak zmierzyć temperaturę u niemowlaka i małego dziecka?