Płyn w zatoce Douglasa – o czym może świadczyć jego obecność?

Płyn w zatoce Douglasa – przyczyny 

Płyn w zatoce Douglasa stwierdza się u kobiet najczęściej w trakcie przezpochwowego badania USG. Nie zawsze jednak płynna treść w zagłębieniu odbytniczo-macicznym świadczy o rozwijającym się procesie chorobowym. Jego niewielka ilość może być efektem np. owulacji występującej w chwili badania.  

Płyn w zachyłku odbytniczo-macicznym może być objawem wielu chorób zlokalizowanych w jamie brzusznej i miednicy mniejszej, dlatego nie można bagatelizować jego obecności. 

Ciąża pozamaciczna 

Jedną z bardzo groźnych przyczyn występowania płynu w zatoce Douglasa jest pęknięcie ciąży pozamacicznej, inaczej nazywanej ciążą ektopową. Mianem ciąży pozamacicznej określa się stan, w którym zapłodniona komórka jajowa uległa zagnieżdżeniu poza jamą macicy, najczęściej w obrębie jajowodu w tzw. bańce. W sytuacji, gdy ciąża rozwija się w jajowodzie, może dojść do jego pęknięcia, czego skutkiem jest silne krwawienie, powodujące szybką utratę krwi i w konsekwencji wstrząs. Wynaczyniająca się krew gromadzi się wówczas w najniżej położonym zachyłku jamy brzusznej, czyli w zatoce Douglasa, dając w USG obraz zlokalizowanego w niej płynu.  

Ciąża pozamaciczna zawsze jest stanem wymagającym leczenia, a jej pęknięcie jest wskazaniem do natychmiastowej interwencji chirurgicznej.  

Torbiele jajników 

Inną przyczyną płynu w zatoce Douglasa jest pęknięcie torbieli jajnika. Szacuje się, że cysty zlokalizowane w obrębie gonad występują u ok. 10% kobiet. Zwykle są to niewielkie, wypełnione płynem zmiany nienowotworowe, powstające na skutek zmian hormonalnych. Najczęstszym ich rodzajem są torbiele pęcherzykowe, ciałka żółtego oraz tekaluteinowe, rzadziej wykrywa się torbiele czekoladowe, występujące w przebiegu endometriozy, czy torbiele skórzaste, będące jedną z postaci potworniaka. Torbiele jajników często ustępują bez zastosowania leczenia. Czasami może dojść do samoistnego pęknięcia torbieli i uwolnienia z niej płynu, który przedostaje się w dół jamy miednicy, w kierunku zatoki Douglasa. U części kobiet pęknięcie torbieli przebiega bezobjawowo, jednak niektóre pacjentki skarżą się na dolegliwości bólowe w okolicy podbrzusza, tkliwość w trakcie badania brzucha lub stany podgorączkowe. 

Choroby zapalne 

Płyn w zatoce Douglasa może się także gromadzić na skutek chorób infekcyjnych w obrębie jamy brzusznej i miednicy, w tym zapalenia przydatków. Schorzenie to występuje zwykle u młodych, aktywnych seksualnie kobiet i najczęściej powodowane jest przez patogeny takie jak dwoinka rzeżączki, Chlamydia trachomatis czy bakterie Gram-ujemne. Rozwojowi zapalenia jajników sprzyjają infekcje dróg rodnych oraz wykonywanie zabiegów drogą przezpochwową. Wynika to z faktu, że zapalenie przydatków jest najczęściej skutkiem tzw. infekcji wstępującej – patogeny przedostają się przez pochwę do jamy macicy, a następnie do jajowodu i jajnika, często również do otrzewnej miednicy mniejszej. 

Rzadziej przyczyną infekcji jest zakażenie krwiopochodne (np. gruźlicze) lub zapalenie odwyrostkowe. Choroba objawia się najczęściej bólem podbrzusza, podwyższoną ciepłotą ciała lub gorączką oraz dolegliwościami bólowymi w trakcie badania ginekologicznego. Choć zapalenie przydatków nie ma swoistego obrazu w badaniu USG, to w efekcie toczącego się w miednicy mniejszej stanu zapalnego często dochodzi do gromadzenia się płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym. Leczenie zapalenia przydatków polega przede wszystkim na odpowiednio dobranej antybiotykoterapii. W bardziej zaawansowanych przypadkach konieczna może być hospitalizacja, a nawet leczenie operacyjne (np. drenaż ropnia jajowodu). 

Obecność płynu w zatoce Douglasa może także wynikać z obecności stanu zapalnego w obrębie narządów zlokalizowanych w jamie brzusznej i miednicy mniejszej. Często stan ten powodowany jest chorobami jelit lub wątroby. W przypadku toczącego się stanu zapalnego dochodzi do gromadzenia się w jamie otrzewnej płynu wysiękowego, który przemieszcza się do najniżej położonego zachyłka, jaki stanowi zatoka Douglasa. W tym przypadku poza obecnością płynu w jamie otrzewnej można też stwierdzić obecność zrostów i nacieków o charakterze zapalnym.  

Endometrioza 

Obecność płynu w zatoce Douglasa stosunkowo często stwierdza się także u kobiet cierpiących na endometriozę. Nieprawidłowo zlokalizowana błona śluzowa macicy reaguje na zmiany hormonalne tak samo, jak śluzówka jamy macicy, co skutkuje krwawieniem do jamy otrzewnej i gromadzeniem się krwistego płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym.  

Choroby nowotworowe 

Obecność płynu w zatoce Douglasa może być również skutkiem chorób nowotworowych w obrębie jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Jego niewielkie ilości gromadzą się w zagłębieniu odbytniczo-macicznym, natomiast znaczne ilości mogą powodować narastanie obwodu brzucha i powstawanie tzw. wodobrzusza. Płyn w jamie otrzewnej może się pojawić między innymi w przebiegu raka jajnika, endometrium, trzustki, wątroby czy jelita grubego. Szczególnym przypadkiem jest zespół Meigsa, czyli pojawienie się wodobrzusza oraz płynu w opłucnej i worku osierdziowym w przebiegu nowotworu jajnika. 

Przyczyną obecności płynu w zatoce Douglasa są zwykle schorzenia układu moczowo-płciowego, jednak objaw ten może się pojawić także w przebiegu chorób innych narządów. Samo stwierdzenie obecności płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym nie może jednak być podstawą do rozpoznania konkretnej jednostki chorobowej. Zawsze konieczne jest uwzględnienie stanu klinicznego pacjenta i wykonanie dokładniejszych badań w celu wykluczenia schorzeń wymagających pilnego leczenia.