Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – objawy, leczenie

RZS – czym jest reumatoidalne zapalenie stawów? 

Reumatoidalne zapalenie stawów, nazywane także gośćcem stawowym, jest przewlekłą chorobą zaliczaną do grupy schorzeń reumatologicznych. W przebiegu RZS dochodzi do symetrycznego zapalenia stawów i powstawania zmian pozastawowych, które z czasem mogą prowadzić do szeregu powikłań i niepełnosprawności. Wyróżnia się dwa typy RZS, w zależności od obecności lub braku specyficznych przeciwciał w surowicy – serologicznie dodatnie i ujemne RZS [1-3].  

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny 

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów nie są na ten moment w pełni poznane. W rozwoju choroby znaczenie mają czynniki środowiskowe, infekcyjne (zakażenia bakteryjne i wirusowe), zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego i uwarunkowania genetyczne. Występowanie RZS w rodzinie (zwłaszcza najbliższej) zwiększa ryzyko schorzenia. Wśród czynników środowiskowych wymienia się palenie papierosów, ale także choroby przyzębia (infekcje bakterią o nazwie Porphyromonas gingivalis). Naukowcy obliczyli, że u osób palących tytoń ryzyko wystąpienia RZS rośnie dwukrotnie w porównaniu do osób niepalących. Do innych czynników zalicza się także zawodowe narażenie na krzem i pyły mineralne oraz stres czy zanieczyszczenie powietrza [1-3].  

RZS – jak często występuje? 

Reumatoidalne zapalenie stawów jest jedną z najczęstszych chorób reumatologicznych i przewlekłych zapalnych chorób stawów. Jej występowanie w populacji szacuje się na 0,3-1,5%. RZS jest chorobą, która zdecydowanie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Najwięcej przypadków tego schorzenia jest rozpoznawanych w 4. i 5. dekadzie życia [1, 3].  

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy 

Objawy występujące w reumatoidalnym zapaleniu stawów mogą być różnorodne, a sama choroba zaczyna się u każdej osoby w nieco odmienny sposób. RZS rozwija się zwykle w ciągu kilku tygodni. Najbardziej charakterystycznymi objawami choroby są ból i obrzęk wynikające ze stanu zapalnego. Dolegliwości te dotyczą zwykle stawów rąk i stóp. 

Ból i obrzęk stawów w RZS jest zazwyczaj symetryczny (czyli dotyczy tych samych stawów obu kończyn). W dalszej kolejności zapalenie może dotykać także stawów barkowych, łokciowych czy biodrowych. Kolejnym charakterystycznym objawem reumatoidalnego zapalenia stawów jest sztywność stawów powodująca trudności w poruszaniu palcami i wykonywaniu codziennych czynności. Pojawia się ona rano i trwa co najmniej przez godzinę. Wynika z nagromadzenia się płynu w stawach podczas snu.  

Powyższym objawom towarzyszą także dolegliwości ogólnoustrojowe przyjmujące postać: 

• stanów podgorączkowych; 
• utraty masy ciała; 
• zmęczenia, trudności w koncentracji, niechęci do wysiłku. 

Oprócz zapalenia stawów dochodzi do zapalenia sąsiednich tkanek: pochewek ścięgien, kaletek maziowych i więzadeł. Toczące się przez dłuższy czas zapalenie tych struktur i stawów może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń i deformacji, takich jak: 

• odchylenie łokciowe palców rąk, 
• podwichnięcie palców, 
• przykurcze w stawach międzypaliczkowych z powstaniem tzw. palców w kształcie szyi łabędzia czy palców butonierkowatych, 
• zerwania ścięgien, 
• destrukcje stawów i ich całkowite zarośnięcie. 

Oprócz objawów związanych z zajęciem stawów i ich okolic, w przebiegu RZS obserwuje się także liczne zmiany pozastawowe. Charakteryzują one chorobę o ciężkim i długotrwałym przebiegu. Jedną z najbardziej charakterystycznych dolegliwości jest pojawienie się guzków reumatoidalnych. Są to niebolesne guzki lokalizujące się pod skórą, głównie w obrębie zewnętrznej powierzchni przedramion. Mogą jednak występować także w miejscach narażonych na ucisk, np. na pośladkach czy w narządach wewnętrznych. RZS może wywoływać także zmiany w innych narządach i układach, takich jak: 

• układ krążenia, gdzie wywołuje zapalenie osierdzia, uszkodzenia zastawek serca, nadciśnienie płucne i przyspieszony rozwój miażdżycy; 
• układ oddechowy – tutaj obserwuje się zapalenie opłucnej, włóknienie płuc i zarostowe zapalenie oskrzelików; 
• oczy – zespół suchego oka oraz zapalenie twardówki i nadtwardówki; 
• śródmiąższowe i odmiedniczkowe zapalenie nerek; 
• układ nerwowy, gdzie dochodzi do zespołu cieśni nadgarstka, polineuropatii oraz zaburzeń czucia i siły mięśniowej; 
• powiększenie węzłów chłonnych i śledziony [1-6]. 

W jaki sposób lekarz rozpoznaje RZS? 

Diagnostyką i leczeniem reumatoidalnego zapalenia stawów zajmuje się lekarz reumatolog. Bardzo ważne jest zebranie wywiadu i wykonanie dokładnego badania fizykalnego, celem wykrycia stawów objętych stanem zapalnym oraz innych zmian powiązanych z RZS (np. guzków reumatoidalnych). Specjalista wykonuje także szereg badań laboratoryjnych, wśród których najistotniejsze są: 

• markery stanu zapalnego (OB, CRP) – w RZS zwykle są podwyższone; 
• morfologia krwi – tutaj obserwuje się niedokrwistość, wzrost ilości białych krwinek oraz nadmiar płytek krwi; 
• analiza poziomu przeciwciał we krwi – wykrywanie obecności czynnika reumatoidalnego, przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom (ACPA) oraz przeciwciał przeciwjądrowych; 
• badanie funkcji wątroby (poziom ALT i AST) oraz nerek (kreatynina, kwas moczowy i mocznik we krwi);
• analiza poziomu elektrolitów we krwi; 
• badanie płynu stawowego pobranego strzykawką z obrzękniętego stawu. 

Obok badań laboratoryjnych, reumatolog wykonuje także badania obrazowe stawów. Zwykle jest to RTG rąk i stóp, a rzadziej inne badania – USG lub rezonans magnetyczny. 

Aby rozpoznać chorobę, lekarze korzystają z kryteriów diagnostycznych ustalonych przez grono ekspertów z Europy i Stanów Zjednoczonych w 2010 roku. Kryteria te biorą pod uwagę: 

• liczbę i rodzaj zmienionych zapalnie stawów – im więcej, tym więcej punktów zostaje przyznanych; 
• obecność przeciwciał we krwi – czynnika reumatoidalnego i przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom; 
• wskaźniki stanu zapalnego (CRP i OB); 
• czas trwania objawów – punkt przyznaje się, jeśli objawy utrzymują się przez min. 6 tygodni.  

Jeżeli pacjent sumarycznie (w kategoriach A-D) uzyska 6 punktów, to rozpoznanie RZS jest pewne [1-5].  

Reumatoidalne zapalenie stawów – metody leczenia 

Obecnie reumatoidalne zapalanie stawów jest chorobą nieuleczalną. Leczenie jednak pozwala na kontrolowanie objawów choroby. 

W terapii RZS zastosowanie mają: 

• edukacja pacjenta (czym jest choroba, jak wygląda leczenie, jak zapobiegać narastaniu objawów); 
• rehabilitacja; 
• leczenie operacyjne (rzadko stosowane, zazwyczaj w przypadku braku skuteczności przyjmowanych leków); 
• leczenie farmakologiczne – terapię zaczyna się zwykle od leków konwencjonalnych, takich jak metotreksat czy sulfasalazyna. Jeżeli okażą się nieskuteczne, to zwykle zamienia się je na leki biologiczne, czyli rekombinowane przeciwciała.  

W trakcie leczenia reumatolog regularnie ocenia skuteczność zastosowanych leków oraz wykonuje badania – celem wczesnego wykrywania ewentualnych działań niepożądanych. Jeżeli udaje się uzyskać długotrwałe remisje, to wówczas pacjent może przyjmować jeden lek na stałe, bez konieczności zamiany na inny [1-7].  

Jak zaczyna się reumatoidalne zapalenie stawów? 

Objawy RZS rozwijają się powoli, na przestrzeni kilku tygodni. Zdecydowanie rzadziej początek choroby jest ostry.  

RZS zaczyna się zwykle dolegliwościami ogólnoustrojowymi przyjmującymi formę: 

• bólu mięśni, 
• stanów podgorączkowych, 
• ogólnego osłabienia, 
• utraty apetytu. 

Współwystępują z nimi objawy symetrycznego zapalenia drobnych stawów rąk i nóg, takie jak: ból, obrzęk, poranna sztywność [1, 3, 4].  

Czy przy RZS się chudnie? 

W reumatoidalnym zapaleniu stawów chory może odczuwać szereg objawów. W związku z obecnym w organizmie stanem zapalnym pojawiają się różnorodne dolegliwości ogólnoustrojowe, takie jak: stany podgorączkowe, bóle mięśni, zmęczenie czy utrata masy ciała. Chory na RZS może schudnąć, zwykle jest to jednak nieznaczny ubytek kilogramów. Znaczne chudnięcie nie jest typowe dla tej choroby i może wskazywać na inne schorzenie [1-4].  

Czym różni się reumatyzm od reumatoidalnego zapalenia stawów? 

Reumatyzm jest potocznym określeniem na choroby reumatyczne, które stanowią grupę schorzeń tkanki łącznej. Są to więc choroby zapalne atakujące mięśnie, stawy i kości. Jest to dość szeroka grupa obejmująca przeszło 100 jednostek chorobowych, które mogą manifestować się różnymi dolegliwościami. Jedną z chorób należących do reumatyzmu jest reumatoidalne zapalenie stawów. Tak więc reumatyzm i reumatoidalne zapalenie stawów nie są synonimami [1].  

RZS a kariera zawodowa – jaka praca dla osoby z RZS? 

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą przewlekłą, której obecnie nie można wyleczyć. Może powodować znaczne deformacje stawów i prowadzić do inwalidztwa. RZS występuje typowo u ludzi młodych, aktywnych zawodowo, przez co niejednokrotnie zmusza ich do zmiany wykonywanego zawodu. Aby zapobiegać kalectwu, ważne jest regularne przyjmowanie leków i dbanie o rehabilitację, co pozwala na utrzymanie sprawności. Chorzy na RZS, jeżeli nie mają nieodwracalnych zmian stawowych, mogą pracować w większości miejsc. Powinni jednak unikać ciężkiej pracy fizycznej oraz takiej, która wymaga dużej precyzji. Ważne są regularne wizyty u reumatologa i kontynuowanie leczenia [1-7]. 

Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłą choroba reumatyczną, w przebiegu której dochodzi do stanu zapalnego wielu stawów, co wywołuje ból, obrzęk i sztywność. Prowadzi to do obniżenia jakości życia i niepełnosprawności. W przypadku RZS ważne jest wczesne podjęcie leczenia, co spowalnia rozwój choroby i pozwala na prawidłowe codzienne funkcjonowanie.  

Przeczytaj również:
Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów