Schizofrenia. Jak rozpoznać objawy?

Co to jest schizofrenia?

Schizofrenia lub inaczej psychoza schizofreniczna należy do grupy zaburzeń psychotycznych o zróżnicowanych przyczynach, objawach i przebiegu. Termin schizofrenia pochodzi od greckich słów schizis oraz phren, co oznacza rozszczepić umysł, i został stworzony przez szwajcarskiego psychiatrę Eugena Bleulera.

Osoba chora ma problemy z adekwatnym oraz spójnym postrzeganiem, przeżywaniem i odbieraniem rzeczywistości. Często zachowuje się w sposób niezrozumiały dla otoczenia, traci kontakt ze światem zewnętrznym i koncentruje się na przeżyciach wewnętrznych. Ze względu upośledzoną umiejętność krytycznej, realistycznej oceny własnej osoby, otoczenia oraz innych ludzi chory może mieć problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji społecznych. Chorzy na schizofrenię wycofują się z życia społecznego i zawodowego. Unikają kontaktu z ludźmi oraz tracą zainteresowanie rzeczami, które sprawiały im przyjemność. Stają się bierni i apatyczni.

Epidemiologia schizofrenii

Ryzyko zachorowania na schizofrenię wynosi około 1%. Dotyka zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Pierwszy epizod choroby przypada najczęściej na okres późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości (między 18 a 35 rokiem życia).

Pamiętaj! Schizofrenia może pojawić się nagle lub rozwijać się powoli i stopniowo.

Przyczyny schizofrenii

Naukowcy od lat próbują poznać etiologię powstania schizofrenii. Opracowali wiele teorii na ten temat, jednak do tej pory nie udało się wskazać jednego, konkretnego czynnika sprawczego, który determinuje rozwój zaburzenia. Obecnie uważa się, że schizofrenia jest schorzeniem o skomplikowanym i wieloczynnikowym podłożu. Jako przyczyny schizofrenii należy wskazać następujące czynniki:

1. Czynnik genetyczny
   Naukowcy odkryli, że czynniki genetyczne mają wpływ na etiologię schizofrenii. Ryzyko zachorowania wzrasta u osób spokrewnionych z chorym. Odbywa się to poprzez dziedziczenia określonego wariantu genu. Należy pamiętać, że predyspozycja do schizofrenii nie jest równoznaczna z zachorowaniem, ponieważ wystąpienie choroby uzależnione jest od współdziałania wielu różnych czynników.
2. Czynnik okołoporodowy
   Uwarunkowania pojawiające się w okresie perinatalnym (np. infekcje wirusowe lub zatrucia toksynami występujące u matki) mogą istotnie wpływać na kształtujący się układ nerwowy dziecka, zwiększając ryzyko pojawienia się schizofrenii w późniejszym życiu. Dodatkowym czynnikiem, który oddziałuje na wystąpienie schizofrenii w przyszłości, są komplikacje i urazy, które pojawiły się w trakcie porodu (np. niedotlenienie mózgu).
3. Czynnik środowiskowy i stres
   Czynniki środowiskowe i stres emocjonalny mogą przyczynić się do wystąpienia pierwszego epizodu choroby lub jej nawrotów (zwłaszcza w przypadku osób podatnych genetycznie). Co więcej, do rozwoju choroby dochodzi na skutek przyjmowania środków psychoaktywnych, doświadczania przemocy lub dorastania w rodzinie dysfunkcyjnej.

Schizofrenia – objawy choroby

Pierwsze niepokojące objawy schizofrenii dostrzegają zazwyczaj osoby z najbliższego otoczenia chorego. On sam nie jest świadomy zmian, które zachodzą w jego zachowaniu i nie zdaje sobie sprawy z wystąpienia choroby.

Objawy schizofrenii można podzielić na objawy pozytywne oraz negatywne, zaburzenia poznawcze, zaburzenia afektu oraz objawy dezorganizacji psychicznej.

Objawy pozytywne schizofrenii

Objawy pozytywne (wytwórcze) – rozumiane jako obecność zaburzeń funkcji psychicznych (Landowski J., s.72). Zalicza się do nich omamy (halucynacje) i urojenia. Chory jest bezkrytycznie przekonany o ich istnieniu.

Omamy (halucynacje) – chory jest przekonany o realnej obecności wrażeń zmysłowych, które w rzeczywistości nie istnieją. Wyróżnia się:

• omamy słuchowe (chory słyszy nieistniejące dźwięki, np. szmery, trzaski, śpiewy, rozmowy; zdarza się, że halucynacje słuchowe przybierają formę głosów, które nakazują choremu wykonywanie różnych czynności, niekiedy nawet popełnienie samobójstwa, dlatego chory wymaga uważnej obserwacji),
• omamy wzrokowe (chory widzi nieistniejące przedmioty, ludzi, zwierzęta),
• omamy węchowe (chory odczuwa nieistniejące intensywne i nieprzyjemne zapachy),
• omamy smakowe (chory odczuwa zmieniony smak potraw),
• omamy czuciowe (chory odczuwa na skórze lub narządach wewnętrznych nieistniejące wrażenia dotykowe, np. przemieszczanie się robaków).  

Urojenia – są to fałszywe przekonania i sądy, które nie istnieją w rzeczywistości, jednak chory z pełnym przekonaniem uznaje je za prawdziwe. Wyróżnia się m.in.:

• urojenia prześladowcze (chory uważa, że ktoś go śledzi, podsłuchuje, chce mu zrobić krzywdę lub zabić),
• urojenia wielkościowe (chory jest przekonany, że ma jakąś wielką moc, jest kimś znanym, bogatym),
• urojenia ksobne (chory odnosi do siebie zdarzenia, które go nie dotyczą, uważa, że jest obserwowany i obmawiany przez osoby z otoczenia),
• urojenia oddziaływania (chory uważa, że jego myśli, zachowanie, uczucia, a nawet ciało ulegają wpływowi innych).
• urojenia odsłonięcia (chory jest przekonany, że jego myśli są znane innym osobom).

Objawy negatywne schizofrenii

Objawy negatywne (ubytkowe) – rozumiane jako obniżenie czy brak prawidłowych funkcji psychicznych. Zalicza się do nich:

• ilościowe zubożenie wypowiedzi,
• spłycenie afektu,
• osłabienie woli.

Objawy negatywne mogą przejawiać się wycofywaniem z dotychczasowych aktywności oraz relacji międzyludzkich, spowolnieniem ruchowym, zobojętnieniem uczuciowym, spłyconym przeżywaniem i wyrażaniem emocji lub nawet brakiem ich wyrażania.

Narastające objawy negatywne mogą spowodować tzw. załamanie linii życiowej, czyli zmianę dotychczasowych planów oraz celów życiowych chorego.

Zaburzenia poznawcze

Zaburzenia poznawcze – obejmujące problemy z pamięcią, koncentracją uwagi, sprawnością językową, planowaniem i organizacją dnia codziennego.

Zaburzenia afektu

Zaburzenia afektu (nastroju) – chorzy tracą zdolność odczuwania emocji lub doświadczają uczuć sprzecznych z rzeczywistą sytuacją (śmieją się w sytuacjach smutnych, płaczą w sytuacjach radosnych). Przykładem zaburzenia nastroju jest też depresja popsychotyczna, czyli epizod depresji rozwijający się w trakcie złagodzenia lub po ustąpieniu ostrych objawów psychozy. Depresja popsychotyczna objawia się zmniejszeniem radości życia, utratą zainteresowań, smutkiem lub obojętnością.

Objawy dezorganizacji psychicznej

Objawy dezorganizacji psychicznej – chorzy mają trudność w rozumieniu tego, co dzieje się wokół nich, mogą zachowywać się dziwacznie i nieadekwatnie do sytuacji.

Rozpoznanie schizofrenii

W zależności od tego, jakie objawy choroby przeważają, wyróżnia się schizofrenię:

• paranoidalną (dominują urojenia i omamy),
• hebefreniczną (dominują objawy dezorganizacji w zakresie zachowania, nastroju i myślenia),
• katatoniczną (chory przeżywa stany osłupienia lub pobudzenia, a skrajny bezruch może przechodzić w stan psychoruchowego pobudzenia),
• prostą (występują objawy negatywne schizofrenii bez objawów pozytywnych),
• rezydualną (występują przewlekłe objawy rezydualne, czyli resztkowe, o niewielkim nasileniu, wśród których dominują objawy negatywne).

Brak przewagi danych objawów oraz ich zmienność uniemożliwia rozpoznanie postaci schizofrenii – wówczas mamy do czynienia ze schizofrenią niezróżnicowaną.

Schizofrenię rozpoznaje lekarz psychiatra na podstawie osobistego badania psychiatrycznego, które bazuje przede wszystkim na obserwacji i rozmowie z pacjentem, a zazwyczaj również z jego rodziną. Lekarz przeprowadza wywiad dotyczący dotychczasowego funkcjonowania, niepokojących objawów oraz ewentualnych zaburzeń psychicznych w rodzinie pacjenta. W diagnostyce schizofrenii istotne są też inne współwystępujące choroby somatyczne, które mogą wpływać negatywnie na stan psychiczny pacjenta, rokowanie i przebieg leczenia. Należą do nich m.in. nadwaga, cukrzyca czy choroby układu krążenia.

Objawy psychotyczne nie zawsze wskazują na schizofrenię, a samo rozpoznanie schizofrenii albo innych zaburzeń psychicznych następuje dopiero po pewnym czasie – psychiatra uwzględnia m.in. przebieg leczenia i obserwacji klinicznej. Nie ma badań laboratoryjnych, które mogłyby potwierdzić lub wykluczyć schizofrenię.

Co odczuwa chory na schizofrenię?

Chorzy na schizofrenię wycofują się z udziału w życiu społecznym i zawodowym. Unikają kontaktu z ludźmi. Tracą zainteresowanie rzeczami, które sprawiały im przyjemność. Stają się bierni i apatyczni.

1. Poznawcze – obejmujące problemy z pamięcią, koncentracją uwagi, sprawnością językową, planowaniem i organizacją dnia codziennego.
2. Zaburzenia nastroju – chorzy tracą zdolność odczuwania emocji lub doświadczają uczuć sprzecznych z rzeczywistą sytuacją (śmieją się w sytuacjach smutnych, płaczą w sytuacjach radosnych).

Leczenie schizofrenii

Wczesne rozpoznanie schizofrenii i rozpoczęcie terapii zwiększają szanse na pełną remisję. Obecnie stosuje się kompleksowe podejście do procesu leczenia, łączące różne oddziaływania i metody. Pacjenci mają dostęp do coraz większej liczby skutecznych metod terapeutycznych, których celem jest leczenie napadów i zaostrzeń schizofrenii oraz zapobieganie jej nawrotom. Terapia schizofrenii zazwyczaj trwa całe życie. Większość chorych leczy się ambulatoryjnie i zazwyczaj nie wymagają oni leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Pobyt w szpitalu jest natomiast wskazany w przypadku gwałtownych i nasilonych zaostrzeń choroby.

Pamiętaj! Schizofrenia to choroba przewlekła, której leczenie przeważnie trwa całe życie.

Elementy leczenia schizofrenii

Leczenie schizofrenii może obejmować m.in. farmakoterapię, psychoedukację, psychoterapię, terapię zajęciową oraz inne formy terapii.

W leczeniu schizofrenii istotna jest też zmiana trybu życia chorego: wprowadzenie aktywności fizycznej, zdrowej diety oraz zadbanie o odpowiednią ilość snu.

Farmakoterapia

Środki farmakologiczne (leki przeciwpsychotyczne) są podstawową metodą leczenia schizofrenii. Obecnie stosuje się klasyczne leki I generacji (np. haloperidol) lub nowsze, atypowe leki II generacji (np. aripiprazol, klozapina). Efektywność działania leków z obydwu grup jest zbliżona, przy czym nowsze leki wywołują mniej skutków ubocznych i są lepiej tolerowane przez pacjentów. Od pewnego czasu dostępne są również leki atypowe o przedłużonym działaniu (występują w formie zastrzyków i podawane są raz na miesiąc). O powodzeniu leczenia w dużej mierze decyduje stosowanie się do zaleceń lekarza oraz regularne przyjmowanie leków.

Nie wolno samodzielnie zmniejszać dawek oraz odstawiać przepisanych leków.

Psychoterapia

Stanowi ważne uzupełnienie farmakoterapii i zwiększa skuteczność leczenia. Pomaga pacjentowi rozpoznawać błędy w postrzeganiu rzeczywistości. Stosuje się ją przeważnie po opanowaniu ostrego epizodu choroby, gdy możliwa staje się współpraca i komunikacja z pacjentem. W leczeniu schizofrenii najlepiej sprawdza się terapia grupowa i poznawczo-behawioralna. Choroba psychiczna stanowi silne obciążenie dla bliskich, sprawujących opiekę nad chorym, dlatego czasami zaleca się również udział rodzin w terapii.

Psychoedukacja

Jest jedną z form oddziaływań psychospołecznych stosowanych obok farmakoterapii. Zadaniem psychoedukacji jest:

• dostarczenie pacjentowi i jego bliskim informacji o rozwoju, objawach i przebiegu choroby,
• nauka rozpoznawania objawów sugerujących nawrót choroby,
• przedstawienie sposobów radzenia sobie z trudnościami, które wynikają z występowania schizofrenii.

Zajęcia terapeutyczne

Służą wzmocnieniu samooceny chorego oraz wyposażeniu go w różne umiejętności przydatne w samodzielnym funkcjonowaniu w społeczeństwie. W ramach oddziaływań terapeutycznych stosuje się:

• terapię zajęciową,
• psychorysunek,
• muzykoterapię,
• psychodramę,
• trening umiejętności społecznych.

Schizofrenia jest chorobą psychiczną, która stygmatyzuje i izoluje od świata. W społeczeństwie funkcjonuje wiele fałszywych i szkodliwych poglądów na temat osób chorych na schizofrenię. Ważne jest, aby w kontakcie z chorymi nie kierować się stereotypami. W każdym chorym należy dostrzegać człowieka, a nie jego chorobę, bowiem nie ma schizofreników, są zaś ludzie chorujący na schizofrenię.

Przeczytaj również:
Schizofrenia u dzieci i młodzieży. Na co zwrócić uwagę?