Szczepionki – największy sukces w historii medycyny

Początki szczepień

Historia szczepionki rozpoczyna się w pierwszej połowie XVI wieku. Zarówno Europa, jak i nowo zdobyta przez konkwistadorów Ameryka Południowa zdziesiątkowane były przez epidemię ospy prawdziwej. Według historyków choroba ta została nieświadomie przeniesiona przez Hiszpanów na odkryty przezeń kontynent. Na skutek zachorowania na ospę śmierć poniosło aż 75% populacji meksykańskiej oraz ok. 95% imperium Azteków. Jak miał powiedzieć sam Cortez, „Ospa zabiła więcej Azteków niż armaty”. W ciągu kolejnych 200 lat liczne epidemie ospy prawdziwej przeszły również przez Amerykę Północną oraz kontynent europejski. Na początku XVIII wieku popularna stała się metoda wariolizacji. Wariolizacja polegała na przenoszeniu wydzieliny surowiczej ze zmian chorobowych ludzi zakażonych na ludzi zdrowych. W większości przypadków postać choroby nabytej w ten sposób była dużo łagodniejsza, a przy tym chorzy uodparniali się na nią. Metoda ta prowadziła do wielu powikłań, w tym śmierci. Powodem tego było znajdowanie się w wydzielinie surowiczej aktywnych drobnoustrojów chorobotwórczych.

Zwalczenie wirusa ospy przełomem w wynalezieniu szczepionki

W 1796 r. młody lekarz, Edward Jenner, zauważył, że ludzie zajmujący się pracą przy krowach, nie zapadają na ospę. Wysnuł wówczas przypuszczenie, że przebywanie w towarzystwie krów może chronić ludzi przed zakażeniem. Cztery lata później Jenner opublikował pracę, w której udowadniał słuszność swojej tezy: kontakt z wirusem krowianki zapobiega zachorowaniu na ospę prawdziwą. Już w 1843 r. w Stanach Zjednoczonych zarządzono narodowy obowiązek szczepień dotyczący każdego ucznia. Na takie rozwiązanie zdecydowało się również wiele innych państw. Ospa wietrzna została uznana za całkowicie eradykowaną (całkowicie zwalczoną) w 1980 roku. Dzięki temu odkryciu choroba, która w XVIII wieku zabijała ok. 400 tysięcy osób rocznie, we współczesnych czasach nie jest przyczyną żadnego zgonu.

Szczepionka – co to jest?

Szczepionka jest preparatem medycznym zawierającym białko zdolne do stymulacji układu odpornościowego (antygen) przeciwko określonemu drobnoustrojowi chorobotwórczemu. Działanie szczepionek opiera się na mechanizmie pamięci immunologicznej. Po zaszczepieniu ponowny kontakt z drobnoustrojem powoduje dużo szybszą i intensywniejszą odpowiedź układu odpornościowego.

Antygenem obecnym w szczepionce może być:

• żywy, atenuowany drobnoustrój – zmodyfikowany wirus lub bakteria, które mogą się namnażać i indukować odpowiedź układu odpornościowego, ale nie mogą wywołać choroby,
• inaktywowany, martwy drobnoustrój – wirus bądź bakteria zniszczone za pomocą czynników fizycznych lub chemicznych (promieniowanie, formalina, wysokie ciśnienie),
• oczyszczone antygeny – wyizolowane antygeny, które stymulują odpowiedź odpornościową, jednak nie mają odpowiednich elementów, aby wywołać objawy choroby.

Szczepionki – skuteczność

Poza opisaną wcześniej szczepionką na czarną ospę sukcesem jest również wyeliminowanie choroby Heinego-Medina (w czerwcu 2018 r. w Kolumbii u dziecka, które nie było zaszczepione, odnotowano pierwszy od 50 lat zgon z powodu tej choroby). Powszechne stały się szczepienia przeciwko:

• gruźlicy, 
• krztuścowi, 
• szkarlatynie, 
• tężcowi,
• odrze.

Dzięki temu choroby te są niezwykle rzadko spotykane w naszym kraju.

Kontrowersje dotyczące szczepień

Istnieją środowiska, które przekonują o rzekomej szkodliwości szczepień ochronnych. Skrajne stanowiska w tej kwestii mówią o używaniu szczepionek jako rodzaju spisku ogólnoświatowego mającego na celu depopulację i bezwzględną inwigilację społeczeństw.

Bardziej rozsądna argumentacja, przemawiająca za szkodliwością szczepionek, opublikowana w renomowanym czasopiśmie medycznym The Lancet, mówi o szczepieniach jako przyczynie autyzmu. Śledztwo Briana Deera wykazało, że wyniki tego badania zostały sfałszowane, a główny autor, Andrew Wakefield, otrzymał zakaz wykonywania zawodu lekarza na terenie Wielkiej Brytanii. 

Wiele wątpliwości wśród rodziców wzbudził środek stosowany do konserwacji szczepionek – Tiomersal, zawierający w swoim składzie związek rtęci. Choć żadne badania nie wykazały, że stosowanie Tiomersalu jest powodem występowania autyzmu u dzieci, związek ten został wycofany z użycia. W ten sposób rodzicom szczepionych dzieci chciano zapewnić większy komfort psychiczny.

Odporność populacyjna

Programy Szczepień Ochronnych mają na celu zapewnienie zarówno odporności indywidualnej, jak i populacyjnej. Wysoki procent zaszczepionej populacji zmniejsza liczbę osób będących potencjalnym źródłem zakażenia, co uniemożliwia przetrwanie danego drobnoustroju.

Ważniejsza jednak wydaje się być ochrona ludzi, którzy samodzielnie nie mogą się zaszczepić bądź nie są w stanie bronić się przed infekcjami. Dla ludzi z chorobami nowotworowymi, niedoborami odporności, chorymi na AIDS czy po przeszczepach kontakt z osobą niezaszczepioną i zakażoną drobnoustrojem chorobotwórczym może skończyć się tragicznie. Gdy szczepieniu zostanie poddane ok. 95% zdrowego społeczeństwa, ludzie z obniżoną odpornością mogą czuć się bezpiecznie, ponieważ prawdopodobieństwo spotkania osoby chorej jest bardzo niskie.