Tasiemiec – jak można się nim zarazić?

Czym jest pasożyt?

O pasożycie mówimy wówczas, gdy jeden organizm wykorzystuje osobnika innego gatunku jako źródło pokarmu i środowisko życia, czyniąc mu tym samym szkody. Żywiciel, w którym pasożyt osiąga postać dorosłą lub się rozmnaża, nazywany jest ostatecznym, a pozostałych żywicieli określa się jako pośrednich. 

Tasiemiec – rodzaje

U człowieka najczęściej dochodzi do zarażenia: 

• tasiemcem nieuzbrojonym (Taenia saginata), 
• tasiemcem uzbrojonym (Taenia solium), 
• tasiemcem karłowatym (Hymenolepis nana),
• tasiemcem bąblowcowym (Echinococcus granulosus),
• tasiemcem bruzdogłowcem szerokim (Diphyllobothrium latum).

By lepiej zrozumieć istotę tasiemczycy, należy najpierw zapoznać się z cyklem życiowym tego pasożyta. W przypadku bruzdogłowca do zarażenia dochodzi poprzez spożycie surowego mięsa wieprzowego, wołowego, dziczyzny lub surowych ryb drapieżnych. Zwierzęta są żywicielami pośrednimi – w ich organizmach rozwija się postać larwalna w wyniku spożycia przez nie wody lub pożywienia z jajami pasożyta, które wraz z krwiobiegiem dostają się do ich tkanek. 

Źródłem zarażenia bąblowicą są nieumyte owoce i warzywa zabrudzone odchodami chorych gryzoni, psów czy lisów oraz bliski kontakt z tymi zwierzętami. Po strawieniu otoczki wągra uwalnia się główka pasożyta, czyli skoleks, która następnie przyczepia się do ściany jelita cienkiego. Proces ten może wywołać niewielki miejscowy stan zapalny. Dla tasiemca bąblowcowego człowiek jest przypadkowym żywicielem pośrednim, a larwy po dostaniu się do krwiobiegu wędrują i umiejscawiają się w różnych tkankach i narządach, np. w mózgu, oku, wątrobie, kościach czy płucach, osiągając po kilku latach średnicę nawet 20 cm. 

W przypadku zarażenia tasiemcem uzbrojonym prawdopodobne jest wystąpienie wągrzycy, w wyniku której człowiek staje się żywicielem pośrednim. Może do niej dojść poprzez:

• spożywanie pokarmów lub napojów zanieczyszczonych ludzkimi odchodami z jajami pasożyta (z udziałem much lub innych owadów),
• przeniesienie jaj do ust przez zabrudzone kałem ręce (głównie dzieci), 
• autoinwazję, gdy tasiemiec wywołuje ruchy antyperystaltyczne, w wyniku których dochodzi do cofnięcia treści jelitowej do żołądka, a wraz z nią jaj pasożyta.

Tasiemce uzbrojone, nieuzbrojone oraz bruzdogłowce dojrzewają w jelicie cienkim około 6-12 tygodni, po czym dochodzi do odrywania ostatnich członów tzw. macicznych strobili, które są następnie wydalane wraz z kałem. W trakcie dezintegracji może dojść do uwolnienia jaj, które wówczas są także usuwane z kałem. Człony bruzdogłowca nie są wydalane, z kolei człony tasiemca nieuzbrojonego są ruchliwe i mogą same wypełzać przez odbyt w porze wieczornej i nocnej. 

Tasiemiec karłowaty jako jedyny nie potrzebuje żywiciela pośredniego w swoim cyklu życiowym. Z kolei cechą wyróżniającą bruzdogłowca jest posiadanie dwóch żywicieli – skorupiaka słodkowodnego oraz ryby. Dlatego, by mógł się odbyć pełny cykl rozwojowy tego pasożyta, jego jaja muszą trafić do wody. 

Postać dojrzała może osiągać w jelicie długość od zaledwie kilku centymetrów w przypadku tasiemca karłowatego aż do kilkunastu metrów, gdy mowa o bruzdogłowcu. Ze względu na rozmiary w organizmie człowieka bytuje tylko jeden osobnik dorosły. Wyjątkiem od tej reguły jest tasiemiec karłowaty – w jego przypadku dochodzi do mnogiego zarażenia. Jaja w jelicie ulegają przekształceniu w onkosfery, które wędrują pod kosmki jelitowe. Po osiągnięciu tam dojrzałości płciowej wracają do światła jelita. 

Tasiemiec – objawy

Symptomy towarzyszące tasiemczycy to:

• bóle brzucha,
• napady kolki,
• zaparcia lub biegunki,
• nudności i wymioty,
• zaburzenia apetytu,
• spadek masy ciała,
• skórne reakcje alergiczne wywołane przez produkty metabolizmu pasożyta,
• widoczne w kale oderwane człony,
• niedokrwistość spowodowana niedoborem witaminy B12 (bruzdogłowiec),
• niepokój i rozdrażnienie (u dzieci).

Ponadto w przypadku wągrzycy wywołanej przez tasiemca uzbrojonego lub bąblowcowego, umiejscowionej w ośrodkowym układzie nerwowym, można zaobserwować:

• bóle i zawroty głowy,
• nudności i wymioty.

Są one konsekwencją wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, z czasem prowadzącego do otępienia, a niekiedy nawet drgawek. 

Natomiast larwa bytująca w oku powoduje: 

• zaburzenia widzenia,
• zapalenie siatkówki i naczyniówki,
• odwarstwienie siatkówki.

Tasiemiec – jak wykryć?

Podstawowym narzędziem umożliwiającym diagnostykę i różnicowanie w przypadku, gdy człowiek jest żywicielem ostatecznym, jest badanie kału lub wydalonego członu tasiemca. Jeśli człowiek jest żywicielem pośrednim, choroba przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo. Jej wykrycie jest często przypadkowe, np. w trakcie badania USG czy TK wykonywanego w innym celu. Poza badaniami obrazowymi zaleca się także wykonanie badań serologicznych. 

Tasiemiec – jak się pozbyć?

Albendazol stosowany jest w przypadku zarażenia pasożytami z gatunku Taenia. Działa on na jaja, larwy i postacie dorosłe. Przeciwwskazane jest podawanie go kobietom w ciąży, karmiącym piersią i dzieciom poniżej 2 roku życia. Lekami pierwszego rzutu w przypadku tasiemczycy jest prazykwantel i niklozamid. W Polsce dostępne są one jednak wyłącznie w preparatach weterynaryjnych. W przypadku zdiagnozowania bąblowicy obok farmakoterapii konieczna jest interwencja chirurgiczna.

Pomocna w walce z tasiemczycą będzie także modyfikacja diety. Należy odstawić cukier, mleko i pszenicę, a zwiększyć podaż białka i błonnika. W ten sposób pasaż ulegnie przyspieszeniu, a tym samym pozbędziemy się robaków.

Tasiemiec – profilaktyka

Podstawowymi aspektami profilaktyki zarażeń tasiemcami jest:

• utrzymanie odpowiedniej higieny (mycie rąk po skorzystaniu z toalety czy po kontakcie z psem), 
• dokładne mycie owoców i warzyw (larwy i jaja większości pasożytów giną już w temperaturze 60°C),
• niespożywanie surowego mięsa i ryb,
• regularne odrobaczanie czworonogów. 

W Polsce nie odnotowuje się wielu zachorowań na tasiemczycę. Należy jednak zachować czujność, przestrzegać zasad higieny oraz zwracać uwagę na sposób przygotowywania potraw.           

Źródła:

• Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne, Problemy Higieny i Epidemiologii 2014, 95(1): 6-13,
• www.gastroenterologia-praktyczna.pl,
• Przegląd parazytologiczny – co mieszka w naszych jelitach, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie,
• Charakterystyka Produktu Leczniczego Vermox,
• materiały do ćwiczeń z parazytologii dla studentów farmacji, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Katedra Biologii i Biotechnologii Farmaceutycznej.