Wirus Epsteina-Barr – objawy, przebieg, diagnostyka

Czym jest wirus EBV?

Wirus Epsteina-Barr to patogen należący do Herpesviridae – tej samej grupy, do której zaliczamy wirus opryszczki zwykłej (HSV) czy cytomegalii (CMV). Został odkryty w 1964 roku przez Michaela Epsteina i Yvonne Barr, którym zawdzięcza również swą nazwę. Wirus ten jest szeroko rozpowszechniony w społeczeństwie. Wynika to z faktu, że stosunkowo często zakażenie nim przebiega bezobjawowo, a zakaźność utrzymuje się przez 6, a niekiedy nawet 18 miesięcy od zakażenia pierwotnego. 

Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek. Jest on obecny w ślinie i to kontakt z nią – bezpośredni, na przykład w wyniku pocałunku, lub pośredni, poprzez dzielenie się żywnością, picie z tej samej butelki lub używanie wspólnych sztućców, stanowi drogę przenoszenia infekcji. W bardzo rzadkich przypadkach możliwa jest transmisja EBV w przebiegu transfuzji krwi, przeszczepu komórek krwiotwórczych lub narządów od dawcy będącego nosicielem do zdrowego biorcy. 

Jak wirus EBV dostaje się do organizmu?

Wirus po dostaniu się do ludzkiego organizmu w pierwszej kolejności wnika do komórek nabłonka wyściełającego gardło. Tam wstępnie się namnaża i zakaża limfocyty B, komórki krwi należące do białych krwinek, odpowiedzialne za wytwarzanie przeciwciał biorących udział w swoistej odpowiedzi na zakażenia. Zainfekowane limfocyty B ulegają aktywacji. Zaczynają produkować liczne, nieswoiste przeciwciała, które trafiają do krwiobiegu. Ponadto pobudzają namnażanie innej populacji limfocytów – limfocytów T, czego skutkiem jest powiększenie węzłów chłonnych, śledziony i wątroby. W ten sposób rozwija się aktywne zakażenie EBV.

Poza aktywacją zarażone limfocyty B przechodzą pewną przemianę, zapewniającą wirusowi przetrwanie w ludzkim organizmie do końca życia. Jedną z ich funkcji jest przekształcenie w komórki plazmatyczne – nieśmiertelne „bazy danych” o napotkanych patogenach, pozwalające w sytuacji prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego na szybkie „przypomnienie” rodzaju przeciwciał potrzebnego do walki z ponownie napotkanym drobnoustrojem. Wirus EBV pozostaje uśpiony w komórkach plazmatycznych do końca życia zainfekowanego człowieka. Jego wiriony są również w stanie przetrwać w komórkach nabłonka jamy ustnej. 

Przeczytaj również:
Małpia ospa – objawy, leczenie, jak uniknąć zakażenia?

Wirus Epsteina-Barr – objawy i przebieg zakażenia

Okres inkubacji od momentu dostania się wirusa do organizmu do rozwoju pierwszych objawów wynosi od 30 do 50 dni. Zakażenie EBV często przebiega bezobjawowo lub z objawami niecharakterystycznymi. Najczęściej przebieg taki dotyczy niemowląt i osób w podeszłym wieku. U części zainfekowanych dochodzi do rozwoju typowej manifestacji infekcji EBV – mononukleozy zakaźnej. W jej przebiegu obserwuje się:

• objawy zwiastunowe przypominające grypę – rozbicie, bóle mięśniowo-kostne, stany podgorączkowe, pojawiają się one ok. 1-2 tygodnie przed rozwojem właściwej choroby,
• zapalenie gardła i migdałków z zaczerwienieniem błony śluzowej i obecnością nalotu, przebiegające z silnym bólem, dużymi trudnościami w przełykaniu, wysoką gorączką sięgającą 40°C, a u dzieci niekiedy również z obrzękiem powiek i okolicy nasady nosa,
• powiększenie węzłów chłonnych – u dorosłych zwykle okolicy szyi, u dzieci możliwe uogólnione. Utrzymuje się nawet do pół roku od pierwotnego zakażenia,
• powiększenie śledziony – rozwija się w 2-3 tygodniu infekcji i dotyczy jedynie połowy chorych. Jeśli występuje, należy zachować szczególną ostrożność w dotykaniu brzucha, gdyż może dojść do pęknięcia narządu, 
• zapalenie wątroby z lub bez jej powiększenia,
• wysypkę – najczęściej drobnoplamistą lub drobnogrudkową, możliwe są również inne rodzaje. Występuje u niewielkiego odsetka chorych. Charakterystyczne jest pojawienie się wysypki sprowokowane podaniem antybiotyku, zwykle ampicyliny lub amoksycyliny. Przybiera ona wówczas postać plamisto-grudkową i powoduje świąd.

Mononukleoza leczona jest najczęściej objawowo przy zastosowaniu leków przeciwgorączkowych, przeciwzapalnych i przeciwbólowych. W niektórych przypadkach stosuje się glikokortykosteroidy. Rzadko konieczna bywa hospitalizacja.

Przeczytaj również:
Angina bakteryjna i mononukleoza u dzieci – jak je odróżnić i uniknąć powikłań?

Zakażenie EBV może być również przyczyną rozwoju innych patologii. Opisuje się przewlekłe aktywne zakażenie wirusem, objawiające się utrzymującymi się przez ponad 6 miesięcy objawami:

• gorączkami, 
• powiększeniem węzłów chłonnych, 
• zapaleniem wątroby, 
• pancytopenią,
• zapaleniem płuc, 
• zespołem przewlekłego zmęczenia, 
• zapaleniem błony naczyniowej oka.

Wirus ma również właściwości onkogenne. Jego obecność może powodować rozwój zespołów limfoproliferacyjnych. Wiąże się ją z rozwojem chłoniaka Hodgkina, chłoniaka Burkitta, pozawęzłowych chłoniaków zlokalizowanych w jamie nosowej, agresywną białaczką NK oraz z rakiem nosogardła.

Wykrywanie obecności wirusa EBV w organizmie

Do wykrywania wirusa EBV stosuje się metody serologiczne. Pozwalają one na wykrycie swoistych przeciwciał:

• przeciw antygenowi kapsydowemu – przeciwciała te występują w:
  • klasie IgM – pojawiają się wcześnie w przebiegu infekcji, świadczą o jej aktywnym przebiegu i znikają po kilku miesiącach,
  • klasie IgG – pojawiają się później i utrzymują przez całe życie, świadcząc jedynie o przebytym zakażeniu,
• przeciw wczesnemu antygenowi – świadczą o aktywnym zakażeniu,
• przeciw antygenowi jądrowemu – utrzymują się przez całe życie, świadcząc o przebytym zakażeniu.

Zastosowanie znajduje tu również wykrywanie DNA wirusa w organizmie, szczególnie przydatne w przypadku nowotworów związanych z zakażeniem.

Źródła:

• Marczyńska M., „Mononukleoza” w: Interna Szczeklika 2018, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków,
• Ołdak E., „Mononukleoza zakaźna” w: Pediatria po Dyplomie 06, 2012 r.