Włośnica – charakterystyka choroby, objawy, diagnostyka i leczenie

Włosień – charakterystyka pasożyta 

Pasożyt został po raz pierwszy zidentyfikowany w Anglii w 1935 roku, podczas wykonywania sekcji zwłok przez Jamesa Pageta, który w owym czasie był studentem pierwszego roku medycyny. Opis i nadanie nazwy gatunkowej zostało dokonane przez Richarda Owena, a zaproponowana ówcześnie nazwa Trichina spiralis, czyli włosień kręty, jest aktualna do dziś (jako Trichinella spiralis). 

Włosień to pasożytniczy nicień mierzący zaledwie kilka milimetrów. Larwy większości gatunków mają zdolność wytwarzania torebki i w takiej formie bytują w mięśniach żywiciela. W ujęciu taksonomicznym włosień należy do rodzaju Trichinella, zawartego w rodzinie Trichinellidae. Dotychczas zidentyfikowano: 

• 8 gatunków tego niebezpiecznego pasożyta: 

• • Trichinella spiralis,  
  • Trichinella britovi, 
  • Trichinella nativa, 
  • Trichinella nelsoni, 
  • Trichinella pseudospiralis, 
  • Trichinella murrelli, 
  • Trichinella papue, 
  • Trichinella zimbabwensis, 

• oraz jego 4 genotypy: T6, T8, T9 i T12. 

Za rozwój włośnicy, zwanej trychinozą, odpowiedzialny jest przede wszystkim włosień kręty (Trichinella spiralis), ale w Polsce odnotowywane są też przypadki zarażenia spowodowane przez Trichinella britovi, Trichinella pseudospiralis oraz Trichinella nativa. 

Jakie są rezerwuary włośnia w przyrodzie? 

Nosicielami pasożyta mogą być zarówno zwierzęta hodowane w gospodarstwach przydomowych (świnia, koń, zwierzęta futerkowe, owce, pies, kot), jak i zwierzęta leśne, wśród których wyróżniono aż 150 gatunków, mogących być rezerwuarem włośnia.  

Należą do nich między innymi: 

• dzik, 
• lis, 
• jenot, 
• szakal, 
• wilk,  
• ryś,  
• kuna, 
• tchórz, 
• niedźwiedź, 
• borsuk, 
• gryzonie.

W jaki sposób można zarazić się włośnicą? 

Zarażenie u zwierząt 

Włosień jest trudny do wyeliminowania w naturalnym środowisku leśnym. Zwierzęta zostają zarażone poprzez zjedzenie przypadkowej padliny oraz odpadów poubojowych.  

Zarażenie u ludzi 

Do zarażenia u ludzi dochodzi poprzez zjedzenie niedogotowanego mięsa, pochodzącego z niewiadomego źródła i nieprzebadanego weterynaryjnie w kierunku obecności Trichinella.  

Należy podkreślić, że nie ma możliwości zarażenia się włośniem od drugiego człowieka.  

Jak przebiega cykl życiowy włośnia? 

Po zjedzeniu zarażonego mięsa larwy włośnia krętego wydostają się ze swoich torebek w żołądku człowieka. Następnie docierają do jelita cienkiego, gdzie uzyskują dojrzałość płciową i kopulują. W efekcie tego samice rodzą tysiące nowych larw, które poprzez układ krwionośny i limfatyczny wędrują do mięśni i innych narządów człowieka, powodując szereg dysfunkcji i objawów klinicznych. 

Jakie są objawy włośnicy? 

Okres wylęgania choroby trwa zwykle od 1 do 4 tygodni. Liczba larw bytujących w organizmie człowieka wpływa na stopień obserwowanych objawów klinicznych i przebieg włośnicy, który może być bezobjawowy, łagodny lub ostry. Do najważniejszych objawów należą: 

Po około 24 h od zakażenia (tzw. faza jelitowa): 

• nudności i wymioty, 
• biegunka, 
• bóle brzucha, 
• osłabienie. 

Po około tygodniu od zakażenia (faza inwazyjna): 

• gorączka, 
• osłabienie i uczucie rozbicia, 
• obrzęki wokół oczu, 
• ból głowy, 
• ból mięśni, 
• zapalenie mięśnia sercowego,  
• zapalenie płuc i opłucnej, 
• alergiczne zmiany skórne, 
• niedowłady, 
• zaburzenia świadomości, 
• w badaniach krwi stwierdzana jest leukocytoza i eozynofilia (nawet w przypadku postaci bezobjawowej). 

W fazie mięśniowej: 

• spoczynkowe i wysiłkowe bóle mięśni. 

W przypadku występowania ogromnych ilości pasożyta w przewodzie pokarmowym i narządach wewnętrznych może dojść nawet do śmierci pacjenta. Podkreśla to, jak niebezpieczną chorobą jest włośnica.  

Czy włośnica występuje w Polsce? 

Włośnica stanowi poważny problem w skali globalnej. Według szacunkowych danych na świecie może występować aż 10 milionów osób zarażonych pasożytem Trichinella.  

Statystyki opisujące włośnicę w Polsce w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat są bardzo zróżnicowane. Przykładem może być rok 2007, kiedy to odnotowano aż 292 przypadki zarażenia włośniem w naszym kraju. Dla porównania – w roku 2008 były to zaledwie 4 przypadki, a dwa lata później liczba pacjentów ze zdiagnozowaną włośnicą wynosiła już 51. 

Warto podkreślić, że działania prewencyjne polegające na obowiązku rygorystycznego badania mięsa przed wprowadzeniem go do obrotu oraz wzrost świadomości społecznej przynoszą pożądane skutki. W zeszłym roku (2020) w naszym kraju zidentyfikowano 19 przypadków włośnicy, podczas gdy rok wcześniej (2019) chorobę stwierdzono tylko u 2 pacjentów. 

W Polsce istnieje obowiązek rejestracji każdego przypadku włośnicy. Po stwierdzeniu wystąpienia choroby przeprowadzane jest dochodzenie epidemiologiczne, którego celem jest identyfikacja źródła zakażenia i jego eliminacja. Postępowanie jest regulowane przez następujące dokumenty: 

• Ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2018 r. poz. 151 i 1669), 
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 grudnia 2019 r. w sprawie zgłaszania podejrzeń i rozpoznań zakażeń, chorób zakaźnych oraz zgonów z ich powodu (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495), 
• Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/1375 z dnia 10 sierpnia 2015 roku (dotyczy przypadków potwierdzonych u zwierząt hodowlanych). 

Włośnica – diagnostyka i leczenie 

Rozpoznanie włośnicy powinno przebiegać w oparciu o następujące działania:

• przeprowadzony wywiad z pacjentem, 
• badanie morfologiczne krwi, szczególnie w kierunku zwiększonej ilości granulocytów kwasochłonnych (eozynofilia) oraz wzrostu liczby limfocytów (leukocytoza), 
• badanie biochemiczne aktywności fosfokinazy kreatyniny (CPK) i dehydrogenazy mleczanowej (LDH), 
• badanie serologiczne z wykorzystaniem specyficznych przeciwciał: 
• test ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay), 
• test immunofluorescencji IFA (ang. fluorescent immunoassay), 
• metoda Western-blotting, 
• możliwe jest też wykrycie larw włośnia w bioptacie tkanki mięśniowej (materiał pobrany metodami biopsyjnymi), 
• warto wykonać alergiczne testy skórne. 

W przypadku stwierdzenia włośnicy należy bezwzględnie podjąć leczenie, często w warunkach szpitalnych. Pacjentom zarażonym pasożytami Trichinella podawane są leki przeciwrobacze (antyhelmintyki), takie jak: 

• mebendazol, 
• albendazol.  

Leczenie powinno obejmować też łagodzenie skutków choroby poprzez podawanie leków przeciwbólowych, przeciwgorączkowych lub glikokortykosteroidów. 

Jak uniknąć włośnicy? 

Najlepszym sposobem na uniknięcie zarażenia włośniem krętym jest jedzenie mięsa ze sprawdzonych źródeł. Nie dajmy się skusić na próbowanie mięsnych specjałów, które nie zostały wcześniej przebadane weterynaryjnie. Kluczowym aspektem jest też właściwa obróbka termiczna – należy spożywać tylko dogotowane, dosmażone lub wystarczająco upieczone potrawy mięsne.  

Aby uniknąć rozprzestrzeniania się włośnicy, należy podjąć działania nie tylko jednostkowe, ale też systemowe, które powinny obejmować: 

• kontrolę weterynaryjną przed dopuszczeniem mięsa do spożycia, 
• stosowanie dobrej jakości pasz przemysłowych dla zwierząt, 
• ochronę gospodarstw przed gryzoniami, 
• wzrost świadomości społecznej, 
• poprawę jakości i dostępu do diagnostyki włośnicy, 
• kontrolę występowania włośnicy w krajach sąsiadujących z Polską. 

Pamiętajmy, że włośnica to groźna choroba pasożytnicza występująca zarówno u zwierząt, jak i u człowieka. Możemy jednak łatwo się uchronić przed pasożytami z rodzaju Trichinella. Nigdy nie spożywajmy mięsa pochodzącego z niepewnego źródła i pamiętajmy o właściwej obróbce termicznej potraw. Jeśli zauważymy u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy, koniecznie skonsultujmy je z lekarzem, który zadecyduje o dalszym postępowaniu i diagnostyce.

Przeczytaj również:
Pasożyty – jak chronić się przed zakażeniem?