Wyjeżdżasz do krajów tropikalnych? Dowiedz się, czym jest dur brzuszny!

Dur brzuszny – co to za choroba?

Dur brzuszny jest chorobą bakteryjną wywołaną przez gram-ujemne pałeczki jelitowe Salmonella enterica serotyp typhi. Bakteria ta jest szczególnie niebezpieczna w krajach ubogich, znajdujących się w gorącym klimacie. Największe niebezpieczeństwo wystąpienia duru brzusznego notuje się w krajach:

• Afryki,
• Ameryki Środkowej i Południowej,
• Południowej i Wschodniej Azji (np. w Indiach, Nepalu, Bangladeszu, Pakistanie, Indonezji, Papui-Nowej Gwinei, Nigerii, Egipcie, Kenii, Tanzanii, Chinach, Wietnamie, Korei czy na Wyspach Karaibskich).

Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj od 10 dni do 4 tygodni od momentu kontaktu z patogenem. Nosicielem bakterii jest człowiek, stąd też do zakażenia dochodzi przez układ pokarmowy, a materiał zakaźny stanowią wydzieliny, szczególnie kał i mocz, oraz zanieczyszczona woda. Szacuje się, że problem dotyka rocznie nawet kilkadziesiąt milionów osób na całym świecie. Przebieg choroby może być bardzo drastyczny, dlatego dur brzuszny stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo, głównie dla niemowląt i dzieci w wieku szkolnym.

Dur brzuszny – objawy

Pałeczki duru brzusznego uwalniają toksynę odpowiedzialną za szereg objawów klinicznych, do których należą:

• wysoka gorączka, dreszcze całego ciała, nadmierna potliwość,
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego takie jak biegunka, zaparcia, bóle brzucha,
• bóle głowy,
• zaburzenia świadomości,
• bradykardia (spadek tętna i spowolnienie pracy serca),
• splenomegalia (powiększenie śledziony),
• hepatomegalia (powiększenie wątroby),
• wysypka skórna,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• odwodnienie i uczucie wyczerpania.

Należy pamiętać, że objawy duru brzusznego są często niespecyficzne, mogące oznaczać także inne jednostki chorobowe, np. malarię.

Dur brzuszny – rozpoznanie choroby i leczenie

Rozpoznania duru brzusznego dokonuje się na podstawie:

• objawów klinicznych,
• wywiadu lekarskiego,
• limfopenii (stan zmniejszenia liczby limfocytów we krwi),
• hipertransaminazemii (zwiększona aktywność enzymów wątrobowych),
• wysokiego stężenia markerów zapalnych (np. białko CRP).

Należy także wykonać posiewy bakteriologiczne oraz badania immunodiagnostyczne w kierunku występowania specyficznych przeciwciał.

Leczenie duru brzusznego polega przede wszystkim na podaniu leków obniżających gorączkę oraz zastosowaniu antybiotyków (np. cyprofloksacyna, cefotaksym, ceftriakson, cefuroksym, chloramfenikol, azytromycyna). Konieczne jest odpowiednie nawodnienie organizmu oraz uzupełnienie elektrolitów.

Kraje wysokiego ryzyka

Nie bez powodu dur brzuszny jest nazywany chorobą brudnych rąk. Choroba ta występuje przede wszystkim w krajach ubogich, o niskim standardzie sanitarno-higienicznym oraz specyficznych warunkach środowiskowo-klimatycznych. Ryzyko wystąpienia epidemii jest związane z kilkoma czynnikami, takimi jak:

• ograniczony dostęp do dobrej jakości wody pitnej,
• katastrofy i klęski żywiołowe (np. powodzie czy trzęsienia ziemi),
• owady tropikalne,
• brak profesjonalnej opieki medycznej,
• trudny dostęp do skutecznych antybiotyków.

W Polsce jeszcze niecałe sto lat temu dur brzuszny dotykał nawet kilkadziesiąt tysięcy osób rocznie, jednak wzrost świadomości społecznej i standardów życia, uzdatnienie wody do celów spożywczych, a przede wszystkim wprowadzenie szczepień, praktycznie wyeliminowało tę chorobę z naszego kraju. Obecnie w Polsce rejestrowanych jest rocznie zaledwie kilka przypadków zachorowania na dur brzuszny u osób powracających z krajów tropikalnych. Należy pamiętać, że każde wystąpienie choroby musi zostać zgłoszone do najbliższej stacji sanitarno-epidemiologicznej, zgodnie z „Ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi” z dnia 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 234, poz. 1570 z późniejszymi zmianami).

Ryzyko wystąpienia duru brzusznego u osób podróżujących do regionów wysokiego ryzyka związane jest przede wszystkim z:

• nieprzestrzeganiem zasad higieny i bezpieczeństwa na terenie o odmiennych warunkach środowiskowo-klimatycznych, np. brak mycia rąk przed jedzeniem i kontaktami z innymi osobami, picie wody z niewiadomego źródła, próbowanie potraw regionalnych przygotowywanych w niewłaściwy sposób, jedzenie surowych warzyw i owoców, które były myte zanieczyszczoną wodą lub miały kontakt z osobami zakażonymi patogenami,
• brak odpowiedniej terapii farmakologicznej,
• brak wykonania szczepień ochronnych.

Bezpieczne podróżowanie

Coraz częściej wybieranym kierunkiem wycieczek są kraje strefy tropikalnej. Niestety szacunkowo tylko 40 % wyjeżdżających zasięga informacji odnośnie sytuacji zdrowotnej danego państwa, co skutkuje niewystarczającą prewencją tamtejszych chorób. Idealnie byłoby, gdyby każda osoba wyjeżdżająca do tropikalnych krajów udała się wcześniej do lekarza w celu ustalenia planu profilaktycznego, np. zastosowania odpowiednich szczepień ochronnych. Duża odpowiedzialność jest także nałożona na biura podróży organizujące zagraniczne wycieczki. Muszą one informować klientów o istniejących zagrożeniach zdrowotnych, co reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach ubezpieczeniowych [Dz. U. 1997, nr 133, poz. 883]. Poza tym art. 13 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych wskazuje, że „organizator turystyki obowiązany jest poinformować klienta o szczególnych zagrożeniach życia i zdrowia na odwiedzanych obszarach oraz o możliwości ubezpieczenia z tym związanego. Dotyczy to także zagrożeń powstałych po zawarciu umowy”.

Szczepienia ochronne

Według zaleceń z 2012 roku szczepienia ochronne przeciwko durowi brzusznemu są zalecane podróżującym do Egiptu, Indii, Kenii, Maroko, Meksyku, RPA, Tajlandii, Turcji, Tunezji, na Dominikanę i Seszele.

W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek:

• TYPHIM Vi – polisacharydowa szczepionka, którą podaje się w pojedynczej dawce co najmniej na 2 tygodnie przed podróżą. Nie powinna być podawana u dzieci poniżej 2 lat ze względu na brak stymulacji układu immunologicznego.
• Ty – szczepionka będąca pełnokomórkową zawiesiną inaktywowanych bakterii, która powinna być aplikowana w 3 dawkach w schemacie 0-1-12 miesięcy. Można ją zastosować u osób między 5 a 60 rokiem życia.

Po wykonaniu szczepienia, odporność na pałeczki duru brzusznego utrzymuje się przez okres około 3-5 lat. Warto wiedzieć, że podanie szczepionki może wywołać reakcje niepożądane w postaci bólu głowy, obrzęku w miejscu iniekcji, podwyższonej temperatury ciała, wysypki skórnej, nudności lub wymiotów. Dolegliwości te notowane są u około 20 % osób poddających się szczepieniom.

Świadome i odpowiedzialne podróżowanie powinno być priorytetem dla każdego turysty. Pamiętajmy, by przygotowując się do egzotycznych wypraw, zadbać nie tylko o dobrze spakowaną walizkę i plan podróży, ale przede wszystkim o zapewnienie ochrony swojego zdrowia, tak by nie przywieźć z wakacji groźnej choroby. W związku z tym konieczne są działania profilaktyczne polegające na edukacji zdrowotnej, przestrzeganiu zasad higieny oraz wykonania szczepień ochronnych przeciwko chorobom występującym w regionie, do którego mamy zamiar się wybrać.

Źródła:

• Paul M. (2013). Dur brzuszny niedocenionym zagrożeniem zdrowotnym dla Polaków podróżujących do krajów strefy tropikalnej. Problemy Higieny i Epidemiologii, 94(4), 701-709.
• Rożkiewicz D., Ołdak E., Skorochodzki J., Sulik A., Kurzątkowska B. (2005). Dur brzuszny o nietypowym przebiegu u 5-letniego chłopca. Wiadomości lekarskie, LVIII, 11-12.
• Wieteska S. (2017). Ubezpieczenie kosztów leczenia wyjeżdżających do krajów strefy tropikalnej i międzyzwrotnikowej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H–Oeconomia, 50(4), 543.
• http://szczepienia.pzh.gov.pl.