Zaburzenia oddychania – przyczyny, rodzaje, leczenie

Jak wygląda oddychanie? 

Procesem oddychania (respiracji) kieruje ośrodek oddechowy, będący częścią układu wegetatywnego, który znajduje się w rdzeniu przedłużonym. Oddychanie składa się z dwóch faz – wdechu i wydechu. W trakcie wdychania powietrza, pod wpływem powiększania się płuc (a więc rozszerzania żeber) i obniżania się przepony, zaczyna unosić się klatka piersiowa. Ponadto dochodzi do zmniejszenia ciśnienia, dzięki czemu powietrze z zewnątrz może być zassane do środka. Natomiast w trakcie wydychania powietrza przepona wraca na swoje miejsce, zmniejsza się pojemność płuc, zwiększa się także ciśnienie panujące wewnątrz, a powietrze uchodzi z płuc. Warto zaznaczyć, że nie wszyscy oddychamy tak samo. 

Wyróżnia się 3 różne sposoby oddychania: 

• torem piersiowym – oddychanie odbywa się z przewagą oddychania piersiowego, czyli unoszenia się górnych partii klatki piersiowej, 
• torem brzusznym – oddychanie odbywa się z głównym udziałem dolnych partii klatki piersiowej, 
• torem piersiowo-brzusznym – inaczej nazywany oddechem pełnym lub przeponowym, w trakcie którego uczestniczą zarówno górne, jak i dolne partie klatki piersiowej. Ten sposób oddychania uważany jest za najbardziej korzystny, wydajny i zdrowy, dlatego, że doprowadza powietrze we wszystkie zakamarki płuc, umożliwiając tym samym lepsze natlenowanie organizmu. 

Zdrowy człowiek oddycha średnio 15-18 razy w ciągu minuty, niemowlę zaś oddycha o wiele szybciej. Średnia wynosi około 60 razy na minutę. Z badań wynika, że kobiety najczęściej prezentują oddychanie piersiowe, a mężczyźni brzuszne.  

Gdy oddychanie nie jest takie, jak być powinno… 

Wydawać by się mogło, że tylko brak oddychania lub zbyt rzadkie nabieranie powietrza jest niebezpieczne. Równie groźne jest zbyt częste oddychanie! Nieprawidłowe oddychanie może wynikać z nieprawidłowej częstotliwości pobierania powietrza (zbyt często lub zbyt rzadko), z nieprawidłowej ilości pobieranego powietrza (zbyt płytki oddech lub zbyt głęboki), z nieregularnego oddychania (na przemian wolno i szybko), z nieprawidłowego ruchu klatki piersiowej.  

Jakie wyróżnia się zaburzenia procesów oddychania? 

• Zwolnione tempo oddychania – jest normalnym zjawiskiem w czasie snu, ale nie w momencie, gdy jesteśmy wybudzeni. Zwolnione tempo oddychania może wynikać z zatrucia substancjami toksycznymi, które mają znaczny wpływ na ośrodek oddychania (np. morfina), chorób mózgu, śpiączki, a także chorób metabolicznych, np. cukrzycy. Zmniejszona ilość oddechów do 8 na minutę stanowi realne zagrożenie życia (zbyt mało tlenu dostaje się do organizmu)! 
• Przyspieszone tempo oddychania – najczęściej pojawia się podczas wysokiej gorączki, ale także pod wpływem silnych emocji czy wysiłku fizycznego. Niebezpieczne przyspieszenie oddychania może być spowodowane niewydolnością oddechową, chorobami płuc czy serca, a także wynikać z niedokrwistości. Wzrost liczby oddechów do 40 w ciągu minuty jest stanem bardzo poważnym i wymagającym natychmiastowej pomocy medycznej. 
• Zbyt płytki oddech – najczęściej występuje u chorych z niewydolnością oddechową, gdy pacjent nie ma sił nabierać więcej powietrza. Spłycenie oddechu występuje również w agonii. 
• Zbyt głęboki oddech – „zdrowe” pogłębienie oddechu występuje po wysiłku fizycznym np. po bieganiu, kiedy to organizm potrzebuje więcej życiodajnego tlenu. Zbyt głębokie, patologiczne oddychanie ma duży związek z nieleczoną cukrzycą. Może powstać również w wyniku np. śpiączki ketonowej (spowodowanej cukrzycą). 
• Oddech przerywany – bardzo często występujący na tle zaburzeń nerwicowych. 
• Oddychanie jedną stroną klatki piersiowej (tzw. oddech jednostronny) – wynika z unoszenia się tylko jednego płuca. W drugim płucu najczęściej diagnozuje się odmę zwłóknienia lub obecność patologicznego płynu. 
• Oddech Cheyne’a-Stokesa – zaburzenie oddychania charakteryzujące się występowaniem kilkunastusekundowych bezdechów, po których wraca oddychanie, ale znacznie głębsze i szybsze, które po pewnym czasie wraca do normy, aż do wystąpienia kolejnego bezdechu. Oddech Cheyne’a-Stokesa najczęściej pojawia się w przebiegu chorób ośrodkowego układu nerwowego, takich jak encefalopatie (polekowe lub metaboliczna), udary, a także niewydolność pracy serca. 
• Oddech paradoksalny – charakterystyczny przy urazach klatki piersiowej (gdy doszło do złamania minimum trzech żeber w dwóch miejscach). Cechuje się zapadaniem klatki piersiowej w trakcie wdechu i unoszeniem jej przy wydechu – oddychanie jest wizualnie odwrotnym procesem. 
• Oddech Biota – cechuje się nieregularnym, zmieniającym tempo i głębokość oddychaniem, z równoległym występowaniem bezdechów, trwających nawet pół minuty. Oddech Biota najczęściej jest obecny w czasie agonii, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, śpiączki polekowej. 
• Zmiana sposobu oddychania (zmiana toru oddechowego) – nagła zmiana sposobu oddychania nigdy nie jest czymś naturalnym, najczęściej inny sposób oddychania (np. przejście z oddychania brzusznego na piersiowy) pojawia się w przypadkach nowotworów jamy brzusznej, wodobrzusza, porażenia mięśni międzyżebrowych. 

Co należy zrobić przy nagłej zmianie sposobu oddychania? 

Nagła zmiana sposobu oddychania jest prawie zawsze powodem do konsultacji lekarskiej, jednak należy pamiętać, że oddychanie (częstotliwość i ilość pobieranego powietrza) zmienia się w momencie silnego pobudzenia emocjonalnego, a także po wysiłku fizycznym, co nie powinno nikogo martwić. Jeśli jednak doszło do wypadku, nagłego zasłabnięcia lub całkowicie nietypowego sposobu oddychania, należy niezwłocznie udać się do lekarza, a najlepiej dzwonić po karetkę ratunkową, gdyż często nagłe zaburzenia oddechu mogą być bezpośrednim zagrożeniem zdrowia i życia. 

Jakie badania prawdopodobnie zleci lekarz? 

Pacjent zgłaszający się do jednostki medycznej z zaburzeniami oddychania z pewnością będzie musiał odpowiedzieć na szereg pytań lekarza (wywiad). Lekarz osłucha klatkę piersiową, będzie również obserwował sposób oddychania pacjenta. Najprawdopodobniej zleci także szereg badań, takich jak rentgen (RTG) klatki piersiowej czy gazometrię (badanie z krwi, które pokazuje obraz równowagi lub jej zaburzeń kwasowo-zasadowych i wymiany gazowej organizmu pacjenta). Ponadto pacjent zostanie skierowany na morfologię (aby określić przyczynę zaburzeń oddychania), EKG lub spirometrię (sprawdza objętość i pojemność płuc w trakcie oddychania). 

Nieprawidłowe oddychanie lub nagła zmiana sposobu pobierania powietrza powinna skłonić chorego do szybkiej konsultacji medycznej, aby wykluczyć poważne zaburzenia organizmu.  

Źródła: 

• E. M. Skorek, Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls, Kraków 2005. 
• Obrębowski, Czynności narządów mowy: oddychanie, fonacja, artykulacja [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Uniwersytet Opolski, Opole 2005. 
• Rosławski, M. Woźniewski, Fizjoterapia oddechowa, AWF Wrocław, 2001, wyd. 3.