Ból odbytu. Możliwe przyczyny i jak go leczyć

Ból odbytu – przyczyny

Ból odbytu może wskazywać na wiele schorzeń tego narządu lub okolicznych tkanek. Przypadłości objawiające się bólem odbytu zostały opisane poniżej. 

Ropień odbytu 

Ropniem odbytu nazywamy zakażenie gruczołów odbytowych. Ze względu na położenie wyróżniamy ropnie powierzchowne i głębokie. Do przyczyn rozwoju tego stanu zaliczamy m.in.: biegunki i zaparcia, urazy okolicy odbytu, chorobę Leśniowskiego-Crohna, białaczkę. Ropień może objawiać się bólem odbytu, miejscowym obrzękiem, zaczerwienieniem i stwardnieniem. W przypadku głęboko położonych ropni możemy mieć także do czynienia z bólem podbrzusza, gorączką i osłabieniem. 

Diagnoza ropnia powierzchownego jest zazwyczaj stawiana jedynie na podstawie wywiadu z pacjentem i badania lekarskiego. Zmiany położone głębiej są często wskazaniem do wykonania badania ultrasonograficznego (USG). Podstawowym postępowaniem w przypadku ropni odbytu jest leczenie chirurgiczne. Złotym standardem w leczeniu powierzchownych ropni odbytu jest ich nacięcie i drenaż. W przypadku ropni głębokich wykonuje się natomiast większe operacje chirurgiczne. Włączenie antybiotykoterapii na ogół nie jest konieczne. 

Szczelina odbytu 

Jest to pęknięcie błony śluzowej w obrębie odbytu. Zaparcia, choroby zapalne jelit, zakażenie wirusem HIV, uraz okołoporodowy u kobiet czy białaczka, to niektóre z czynników predysponujących do pojawienia się tego stanu chorobowego. Znane są dwie postacie szczeliny odbytu: prosta i przewlekła. Dla pierwszej z nich charakterystycznym symptomem jest ostry, silny i piekący ból odbytu, który pojawia się szczególnie podczas oddawania stolca oraz krew na stolcu lub papierze toaletowym. Postać przewlekła natomiast objawia się świądem i pieczeniem odbytu, a dolegliwości bólowe zgłaszane przez chorych są zdecydowanie łagodniejsze. 

Lekarz rozpoznaje szczelinę odbytu na podstawie rozmowy z pacjentem oraz badania per rectum, czyli ocenie palpacyjnej (przez dotyk) wnętrza odbytu. 

W przypadku występowania szczeliny odbytu specjaliści zalecają: 

• dietę bogatą w błonnik oraz picie odpowiedniej ilości wody w ciągu dnia, by zmniejszyć zaparcia; 
• środki przeczyszczające i zmiękczające stolec; 
• czopki doodbytnicze o działaniu przeciwzapalnym; 
• maści z nitrogliceryną lub diltiazemem. 

Jeśli powyższe metody okazują się nieskuteczne, można zastosować zastrzyki z toksyny botulinowej lub leczenie chirurgiczne. 

Przetoka odbytu 

Jest to nieprawidłowe połączenie między odbytnicą lub kanałem odbytu a skórą tej okolicy. Najczęstszą przyczyną rozwoju przetoki odbytu jest niewłaściwe leczenie ropnia odbytu. Ból odbytu w przebiegu tej jednostki chorobowej pojawia się głównie podczas siedzenia i oddawania stolca. Poza tym pacjenci mogą skarżyć się na pieczenie w okolicy odbytu, a także brudzenie bielizny ropną lub bezbarwną treścią. 

W przypadku podejrzenia przetoki odbytu lekarz zbiera dokładny wywiad z pacjentem na temat objawów oraz przeprowadza badanie, podczas którego zwraca szczególną uwagę na jamę brzuszną. Wykonuje również badanie per rectum. Przezodbytnicze badanie USG, rezonans magnetyczny i wziernikowanie odbytnicy to niektóre ze stosowanych czasami badań dodatkowych. Złotym standardem w leczeniu przetoki odbytu jest zabieg operacyjny polegający na jej przecięciu lub wycięciu. W wyjątkowych sytuacjach może okazać się konieczne usunięcie również części lub całości odbytnicy. 

Hemoroidy 

Hemoroidy to najbardziej znane schorzenie rozwijające się w obrębie odbytu. Są to tak naprawdę występujące fizjologicznie w odbycie tzw. guzki krwawnicze, które ulegają powiększeniu w wyniku m.in.: siedzącego trybu życia, zaparć, ciąży, otyłości. Ból odbytu nie jest typową oznaką hemoroidów. Pacjenci skarżą się raczej na dyskomfort, pieczenie i świąd odbytu, a także krwawienie. 

Diagnoza hemoroidów jest stawiana na podstawie wywiadu z pacjentem oraz badania per rectum. Zdarza się, że lekarz używa specjalnego wziernika doodbytniczego zwanego anoskopem. Sposób leczenia hemoroidów zależy od stopnia ich zaawansowania. Poza zmianą stylu życia, polegającą na zwiększeniu udziału błonnika w codziennej diecie, zmniejszeniu masy ciała oraz regularnej aktywności fizycznej, stosuje się zarówno miejscowe leki o działaniu przeciwzapalnym oraz przeciwbólowym, jak i leczenie zabiegowe (np. skleroterapię, gumkowanie, chirurgiczne wycięcie). 

Nowotwór złośliwy odbytu 

Stanowi 1-2% raków rozwijających się w obrębie przewodu pokarmowego. Do czynników ryzyka rozwoju tego nowotworu należą m.in.: infekcja wirusem HPV, palenie papierosów, radioterapia tej okolicy ciała, stan obniżonej odporności (np. zakażenie wirusem HIV). 

Objawy wskazujące na rozwijający się nowotwór w obrębie odbytu często pojawiają się późno i są niespecyficzne. Ból odbytu w przebiegu raka może występować samoistnie lub podczas oddawania stolca. Poza dolegliwościami bólowymi mogą wystąpić m.in.: świąd i pieczenie odbytu, śluz i krew w kale, bolesne parcie na stolec, zmiana rytmu wypróżnień. Rozpoznanie nowotworu stawiane jest na podstawie badania histopatologicznego wycinka pobranego podczas biopsji guza. W terapii raka odbytu zastosowanie ma zarówno chirurgia, jak i radiochemioterapia. Wybór sposobu leczenia zależy od stopnia zaawansowania i lokalizacji nowotworu. 

Samoistne zespoły bólowe odbytu i odbytnicy 

Obejmują trzy jednostki chorobowe:  

• zespół dźwigaczy odbytu – występuje głównie u kobiet; wynika z nieprawidłowego skurczu mięśni tej okolicy ciała i objawia się przewlekłym bólem odbytu przy siedzeniu; 
• kokcygodynia – również jest rozpoznawana częściej u kobiet niż u mężczyzn; w jej przebiegu występują dolegliwości bólowe w okolicy kości ogonowej; objawy pojawiają się nie tylko w trakcie siedzenia, ale także w pozycji stojącej; 
• napadowy ból odbytu – jest ostry i nagły, zwykle pojawia się w nocy i trwa do kilkunastu minut; występuje częściej u mężczyzn. 

Diagnoza samoistnych zespołów bólowych odbytu i odbytnicy stawiana jest po wykluczeniu innych przyczyn bólu. Leczenie opiera się m.in. na stymulacji mięśni dźwigaczy odbytu prądem, odpowiednio dobranych ćwiczeniach oraz masażach, lekach przeciwbólowych i zmiękczających stolec, a w niektórych przypadkach na leczeniu chirurgicznym.  

Ból odbytu to wstydliwy objaw, który może wskazywać nie tylko na łagodne choroby, ale także na poważne stany np. nowotwór złośliwy. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów w obrębie odbytu konieczna jest wizyta u lekarza.

Przeczytaj również:
Glista ludzka. Jak można się nią zarazić?