Hipochondria. Na czym polega lęk o własne zdrowie?

Adaptacyjny i nieadaptacyjny lęk o własne zdrowie 

Osoba z hipochondrią może wyolbrzymiać autentycznie występujące objawy lub mieć przeświadczenie o złym stanie zdrowia, nawet gdy badania i opinia lekarza temu przeczą.  

Lęk o własne zdrowie może mieć charakter adaptacyjny. Przy standardowym nasileniu skłania on nas do szukania pomocy lekarskiej, gdy jest ona rzeczywiście potrzebna. U osoby, u której w ogóle nie występuje lub jest na niskim poziomie, pojawia się lekceważący stosunek do własnych objawów.  

Osoba o niskim poziomie lęku o własne zdrowie może bagatelizować symptomy choroby, zwlekać z wizytą u lekarza i rezygnować z badań profilaktycznych. Może to przyczynić się do szybszego rozwoju nieleczonej choroby. 

Nadmierny lęk o własne zdrowie (hipochondria) również wpływa niekorzystnie na nasze zdrowie. Prowadzi do pogorszenia funkcjonowania psychospołecznego i obciążenia wysokimi kosztami (badania diagnostyczne, wizyty lekarskie, leki i suplementy). 

Hipochondria – przyczyny 

Hipochondria ma swoje podłoże głównie w nieprawidłowych sposobach interpretowania objawów chorobowych i selektywnym przetwarzaniu informacji medycznych. Osoba zmagająca się z hipochondrią ma tendencję do błędnego rozumienia objawów somatycznych. Postrzega ona powszechnie występujące i nieszkodliwe objawy jako symptomy ciężkiej choroby, np. ból głowy czy kaszel jako zwiastun raka, ból w okolicy brzucha jako symptom zapalenia trzustki.  

Taki sposób myślenia o własnym stanie zdrowia budzi ciągły niepokój i absorbuje naszą uwagę. Może to negatywnie odbić się na naszym samopoczuciu, relacjach z innymi i zdolności do prawidłowego wykonywania obowiązków zawodowych.  

Niektóre osoby mogą przejawiać większą tendencję do silnego lęku o własne zdrowie. Są to często osoby, które z natury charakteryzują się wyższą neurotycznością (lękliwością), a także takie, które w przeszłości doświadczyły traum w bliskich relacjach oraz braku zaspokojenia potrzeb uwagi i czułości. Zgłaszanie objawów somatycznych i angażowanie otoczenia w proces poszukiwania diagnozy i leczenia to w tym przypadku „wołanie” o uwagę.  

Lęk może być również spowodowany i w pewien sposób uzasadniony wystąpieniem określonej choroby w rodzinie. Kobieta, której matka i babcia cierpiały na chorobę nowotworową narządów rodnych, może doświadczać silnego lęku przed zachorowaniem na ten konkretny rodzaj schorzenia. Może wówczas obsesyjnie poszukiwać u siebie objawów choroby, a każdy nawet najmniejszy ból tych okolic traktować jako dowód toczącego się w organizmie stanu chorobowego. 

Objawy hipochondrii 

Hipochondria jest diagnozowana na podstawie obecności objawów, których nie można wytłumaczyć istnieniem zaburzenia psychicznego. Rozpoznanie stawia psychiatra lub psycholog po zebraniu szczegółowego wywiadu, obserwacji i przeprowadzeniu testów opartych na obowiązujących kryteriach diagnostycznych.  

Do objawów wskazujących na możliwość występowania hipochondrii zaliczamy: 

• utrwalone i mało podatne na zmianę przekonanie o byciu osobą ciężko chorą; 
• nieprawidłowe korzystanie z pomocy medycznej (nadmierne korzystanie ze specjalistycznych usług, częste wizyty lekarskie i badania diagnostyczne); 
• lęk o własne zdrowie, który jest niewspółmierny do rzeczywistych objawów lub występuje, nawet gdy nie doświadczamy żadnych dolegliwości; 
• zaabsorbowanie domniemaną chorobą (strata czasu na wizyty i badania lekarskie, ciągłe poszukiwanie informacji na temat choroby, np. w internecie, poruszanie tematu choroby w rozmowie z innymi przy każdej możliwej okazji); zaabsorbowanie chorobą i natłok myśli może prowadzić do problemów ze snem i apetytem; 
• poszukiwanie u siebie nowych objawów i wnikliwa analiza funkcjonowania własnego ciała pod kątem wystąpienia ewentualnych nieprawidłowości; 
• sceptyczne nastawienie do opinii lekarzy i brak wiary w zapewnienia o braku choroby (może to prowadzić do poszukiwania informacji i potwierdzenia w innych źródłach np. internecie, stawiania autodiagnozy); 
• dolegliwości bólowe, które mogą, ale nie muszą być wynikiem choroby; często pojawiają się one na podłożu psychologicznym – są sprowokowane występowaniem wielu negatywnych emocji, nerwowości, stresu, problemów ze snem czy apetytem;
• nerwowość i drażliwość w sytuacji, gdy ktoś sugeruje osobie cierpiącej na hipochondrię, że jest zdrowa; przekonanie o byciu osobą „pokrzywdzoną i niezrozumianą” przez innych.  

Leczenie hipochondrii

Leczenie opiera się przede wszystkim na psychoterapii. Szczególnie skuteczna może okazać się psychoterapia poznawczo-behawioralna, która ma na celu skorygowanie nieprawidłowych przekonań, schematów poznawczych i zachowań. 

Czym jest cyberchondria? 

Cyberchondria ma wiele wspólnego z hipochondrią. Jest to zjawisko, w którym obawy na temat własnego stanu zdrowia pojawiają się w wyniku ciągłego poszukiwania informacji w internecie. Osoba cierpiąca na cyberchondrię wpada w mechanizm tzw. błędnego koła. Szuka informacji, aby uspokoić swój lęk. Jednak każda kolejna samodiagnoza prowadzi do coraz silniejszych obaw i kolejnych godzin spędzonych w internecie. 

Cyberchondia i hipochondria mają wiele wspólnych cech, ale występują także między nimi pewne różnice: 

• Osoby z hipochondrią mogą poszukiwać w internecie informacji na temat swoich domniemanych chorób, jednak nie robią tego w sposób tak kompulsywny, jak ma to miejsce w przypadku cyberchondrii.  
• U osób z hipochondrią mogą pojawić się problemy w relacji pacjent-doktor. Są one wynikiem braku zaufania do specjalisty i postawionej przez niego diagnozy (niezgodnej z opinią pacjenta). U osób z cyberchondrią te problemy są jeszcze bardziej nasilone. Brak zaufania i defensywne nastawienie sprawia, że osoby z cyberchondrią poszukują pomocy w innych miejscach i są bardziej skłonne stawiać samodiagnozę na podstawie pozyskanych w ten sposób informacji.  
• Osoby z hipochondrią często skupiają swoje lęki wokół jakiejś konkretnej choroby i sprecyzowanych objawów. Bywa to spowodowane pewnymi traumami i przykrymi doświadczeniami z przeszłości, np. wystąpieniem określonej choroby u członka rodziny. Natomiast w przypadku cyberchondrii dana osoba nie koncentruje swoich obaw na konkretnej jednostce chorobowej. Jest podatna na informacje znajdujące się w internecie.

Przeczytaj również:
Zaburzenia lękowe – objawy, leczenie