Małowodzie i wielowodzie w ciąży. Czy są groźne?

Jaką funkcję pełni płyn owodniowy? 

Płyn owodniowy, nazywany niekiedy wodami płodowymi, otacza płód wewnątrz błon płodowych. Chociaż substancja ta przypomina wodę, ma specyficzny skład i odgrywa istotną rolę w prawidłowym rozwoju płodu. 

Płyn owodniowy pochodzi głównie z moczu płodu i jest stale wchłaniany przez niego poprzez połykanie. Szacuje się, że płód produkuje każdego dnia 500-1200 ml moczu i połyka 210-760 ml płynu owodniowego. Objętość tej cieczy zależy od okresu trwania ciąży. Jego produkcja zaczyna się około 12. dnia po zapłodnieniu, a objętość stale rośnie. W 36. tygodniu ciąży może osiągnąć nawet 1,5 litra objętości. Od tego momentu jego ilość się zmniejsza. 

Płyn owodniowy: 

• chroni płód przed infekcjami, 
• chroni skórę płodu przed wysychaniem, 
• umożliwia swobodne ruchy płodu, 
• zapobiega uciskowi pępowiny, 
• zapobiega uciśnięciu płodu i jego deformacji, 
• zapewnia stałą temperaturę, 
• odgrywa ważną rolę w rozwoju płuc, układu pokarmowego i moczowego płodu. 

Najczęstszymi technikami mierzenia płynu owodniowego są: 

• AFI (amniotic fluid index) – suma czterech różnych kieszonek z płynem owodniowym; 
• MVP (maximum vertical pocket) – wymiar podłużny największej kieszonki płynu owodniowego. 

Oba wskaźniki lekarz mierzy podczas badania USG. 

Małowodzie w ciąży – objawy

Małowodzie to zbyt mała objętość płynu owodniowego – poniżej 200 ml. Specjalista może je rozpoznać podczas badania USG wykonywanego pod koniec II lub w III trymestrze ciąży. Małowodzie rozpoznaje się przy MVP poniżej 2 cm lub AFI poniżej 5 cm. Dotyczy ono 0,5-8% ciężarnych i występuje częściej u kobiet, u których małowodzie wystąpiło już w poprzedniej ciąży oraz w przypadku wad płodu. 

Małowodzie może objawiać się: 

• zbyt małymi rozmiarami macicy w stosunku do wieku ciążowego,  
• zbyt małym przybieraniem ciężarnej na wadze, 
• zmniejszoną liczbą ruchów płodu, które mogą być bardziej odczuwalne, a nawet bolesne. 

Obniżona objętość płynu owodniowego może spowodować komplikacje w ciąży lub być oznaką istniejącego zaburzenia. Małowodzie występuje u 37% ciężarnych z wadami płodu. 

Małowodzie – przyczyny 

Chociaż wiele czynników może przyczynić się do powstania małowodzia, nierzadko dokładna przyczyna nie zostaje określona. Zmniejszenie objętości płynu owodniowego najczęściej jest spowodowane jego wyciekiem lub niedostateczną produkcją moczu u płodu (poprzez zmniejszenie wydalania lub zaburzenie jego odpływu).  

Może to wynikać z: 

• pęknięcia błon płodowych (powoduje wyciek płynu owodniowego), 
• niewydolności łożyska, 
• nadciśnienia i stanu przedrzucawkowego,  
• cukrzycy, 
• odwodnienia, 
• ciąży po terminie, 
• zaburzeń nerek u płodu, 
• chorób infekcyjnych płodu, 
• ciąży wielopłodowej jednokosmówkowej powikłanej zespołem przetoczenia krwi między płodami (TTTS), który dotyczy 8-10% ciąż jednokosmówkowych. 

Małowodzie – skutki

Skutkami małowodzia mogą być: 

• niedorozwój płuc płodu,  
• niska masa urodzeniowa, 
• deformacje płodu, 
• infekcje (w przypadku pęknięcia błon płodowych), 
• ucisk pępowiny prowadzący do niedotlenienia płodu, 
• zwiększone ryzyko zaburzeń oddychania związane z przedostaniem się smółki do dróg oddechowych dziecka (zespół aspiracji smółki),
• większe ryzyko porodu drogą cięcia cesarskiego, 
• poronienie lub poród przedwczesny.

Małowodzie w ciąży – leczenie 

Małowodziu nie można zapobiec, dlatego nie powinnaś pomijać żadnej wizyty lekarskiej w trakcie ciąży i powiadomić lekarza o wszystkich występujących objawach.  

Leczenie małowodzia zależy od jego zaawansowania i przyczyny: 

• Jeśli małowodzie występuje po 37. tygodniu ciąży, najbezpieczniejszą opcją może być indukcja porodu lub zakończenie ciąży cięciem cesarskim.  
• W przypadku pęknięcia błon płodowych oprócz leczenia zachowawczego można wykonać amnioinfuzję. Polega ona na podaniu zastępczego izotonicznego płynu do jamy owodniowej za pomocą igły.  
• W wirusowych chorobach infekcyjnych czeka się na samowyleczenie płodu za pomocą przeciwciał matki, które przechodzą przez łożysko.  
• Jeśli przyczyną małowodzia jest TTTS, stosuje się laserową okluzję naczyń pomiędzy płodami. Pozwala to na normalizację ilości płynu owodniowego. 

Wielowodzie – objawy 

Wielowodzie to nadmiar płynu owodniowego występujący zwykle w II i III trymestrze ciąży. Rozpoznaje się je przy MVP powyżej 8 cm i AFI powyżej 25 cm.  

Wielowodzie występuje w 1-2% wszystkich ciąż. 

Objawy zależą od zaawansowania i przyczyny wielowodzia. Przy niewielkim wzroście objętości płynu symptomy zwykle nie występują. Jeśli ilość płynu owodniowego znacznie wzrasta, powoduje powiększenie się macicy i ucisk na sąsiadujące narządy takie jak płuca, żołądek, pęcherz moczowy czy odbytnicę. 

Przyczynia się to do powstania takich objawów jak: 

• szybki wzrost obwodu brzucha ciężarnej, 
• zwiększone napięcie macicy, 
• rozciągnięcie skóry brzucha i rozstępy, 
• obrzęki krocza i nóg, 
• bóle pleców i brzucha, 
• uczucie duszności, 
• nudności, zgaga i zaparcia, 
• częstsze oddawanie moczu. 

Wielowodzie – przyczyny 

Przyczyna wielowodzia może leżeć po stronie matki lub płodu, jednak w 60-70% jest ona idiopatyczna, czyli nieznana. W 20% wielowodzie spowodowane jest wrodzonymi anomaliami. Zwiększenie objętości płynu owodniowego wynika z braku równowagi między jego produkcją a wchłanianiem. Przyczyniają się do tego zaburzenia połykania, nadprodukcja moczu lub nieprawidłowości w budowie nerek. 

Wielowodzie a wady płodu 

Do przyczyn wielowodzia ze strony płodu należą: 

• wady rozwojowe płodu – wady cewy nerwowej, zaburzenia połykania, zaburzenia nerwowo-mięśniowe itp.; 
• wady genetyczne płodu – m.in. zespół Barttera zaburzający prawidłową funkcję nerek, trisomia 21 (zespół Downa), trisomia 18 (zespół Edwardsa), trisomia 13 (zespół Patau); 
• infekcje płodu – różyczka, toksoplazmoza, CMV, parwowirus B19, HIV, kiła; 
• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego płodu – wady serca i choroby powodujące zwiększony rzut i niewydolność serca prowadzą od nadprodukcji moczu; 
• zespół przetoczenia krwi między płodami (TTTS). 

Do przyczyn matczynych zaliczamy: 

• cukrzycę – w przypadku podwyższonego stężenia glukozy zwiększa się produkcja moczu u płodu; 
• niedoczynność tarczycy; 
• konflikt serologiczny matczyno-płodowy. 

Wielowodzie – skutki 

Łagodne wielowodzie zwykle nie powoduje powikłań.  

Przy znacznym wielowodziu głównymi powikłaniami są: 

• zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego i przedwczesne pęknięcie błon płodowych, 
• makrosomia płodu (waga powyżej 4000 g),  
• większe ryzyko wypadnięcia pępowiny i krwawienia poporodowego, 
• większe ryzyko wykonania cięcia cesarskiego – jest to związane z nadmiernym rozciągnięciem macicy i słabszą czynnością skurczową podczas porodu. 

Wielowodzie w ciąży – leczenie 

Jeśli podczas badania lekarz rozpozna wielowodzie, może on wykonać dodatkowe testy, aby znaleźć przyczynę, np.: 

• echo serca płodu,  
• test niestresowy,  
• profil biofizyczny,  
• badanie glukozy,  
• testy na alloimmunizację (w celu wykluczenia konfliktu serologicznego), 
• testy w kierunku wykrycia infekcji, 
• amniocentezę i kariotypowanie (pomocne w diagnozie zaburzeń genetycznych). 

Jeśli przyczyna nie zostanie znaleziona, mówimy o wielowodziu idiopatycznym. 

Idiopatyczne i łagodne przypadki wielowodzia zwykle nie wymagają leczenia, a jedynie odpowiedniego monitorowania ciąży.

Przy znacznym wielowodziu, które powoduje objawy u ciężarnej, lekarz może zadecydować o leczeniu objawowym lub zakończeniu ciąży (po 37. tygodniu). Do leczenia objawowego zaliczamy amnioredukcję za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych (indometacyna) lub poprzez amniopunkcję. Polega ona na nakłuciu jamy owodni pod kontrolą aparatu USG i upuszczeniu nadmiaru płynu. 

Jeśli przyczyna wielowodzia jest znana, w miarę możliwości stosuje się leczenie przyczynowe. Można przeprowadzić korektę niektórych wad płodu, w przypadku TTTS zamknąć laserowo naczynia łączące w łożysku, a przy wielowodziu z przyczyn matczynych wyrównać cukrzycę i niedoczynność tarczycy. Takie zabiegi powinny przywrócić objętość płynu owodniowego do normy. 

Przeczytaj również:
Kalendarz ciąży. Co Cię czeka w kolejnych miesiącach?