Guz mózgu. Jak się objawia? 

Guz mózgu – co to jest? 

Guz mózgu jest najczęstszym nowotworem ośrodkowego układu nerwowego. Może rozwijać się z tkanki nerwowej albo być przerzutem z innego miejsca w ciele. W Polsce stwierdza się rocznie około 50 nowych przypadków na milion osób. Na tej podstawie można stwierdzić, że guzy mózgu są raczej rzadką chorobą, jednak są to jedne z częstszych nowotworów u dzieci, które niosą za sobą wysoką śmiertelność.  

Czym się różnią łagodne guzy mózgu od złośliwych?  

Oba te pojęcia mogą być mylące i nieadekwatne. Guz złośliwy to nowotwór szybkorosnący, z tendencją do przerzutów. Guzy łagodne rosną powoli. Nie można natomiast stwierdzić, że guzy łagodne są wyleczalne i dobrze rokują, a guzy złośliwe nie. Jeśli guz łagodny jest umiejscowiony w okolicy, która uniemożliwia chirurgiczne leczenie, rokowanie będzie niekorzystne. Natomiast zdarza się, że wyleczalność guzów złośliwych wrażliwych na chemioterapię sięga nawet 85%. 

U dorosłych, podobnie jak u dzieci, najczęściej występują glejaki, zarówno łagodne, jak i złośliwe. Na drugim miejscu są oponiaki. Dalej nawet 40% wszystkich rozpoznań guzów to przerzuty. Z kolei u dzieci przerzuty są zdecydowaną rzadkością. 

Glejak wielopostaciowy jest najbardziej złośliwym z glejaków i niestety najczęstszym guzem mózgu u dorosłych. Najbardziej narażoną na zachorowanie grupą są mężczyźni w średnim wieku. Objawy choroby, ze względu na intensywny wzrost guza, pojawiają się dość szybko. Oponiaki z kolei częściej występują u kobiet i są w większości łagodne.   

Guz mózgu – przyczyny 

W większości przypadków przyczyna rozwinięcia się guza mózgu pozostaje niejasna. Wiadomo, że w przypadku różnych rodzajów nowotworów występuje konkretne zaburzenie w DNA. Oznacza to, że komórki guza mają wspólny, zmieniony i nieprawidłowy materiał genetyczny.  

Nowotwory mózgu częściej występują u osób: 

• poddanych w przeszłości promieniowaniu jonizującemu (np. po radioterapii), 
• obciążonych rzadkimi zespołami chorobowymi (np. neurofibromatozą, stwardnieniem guzowatym), 
• po leczeniu immunosupresyjnym (np. po przeszczepach narządów), 
• z rozpoznaniem niedoboru odporności (np. w przebiegu zakażenia wirusem HIV), 
• predysponowanych genetycznie. 

Guz mózgu – objawy 

Objawy guza mózgu mają ścisły związek z jego lokalizacją i stopniem złośliwości. Złośliwe guzy, które rosną szybko, zwykle dają objawy nagle. Guzy o niskim stopniu złośliwości rozwijają się powoli, ujawniając się w sposób nieoczywisty i podstępny. 

Objawy większości guzów można podzielić na dwie kategorie. 

Objawy będące skutkiem uszkodzenia określonych obszarów w mózgu (czyli zależne od lokalizacji guza): 

• zmiana zachowania, osobowości, 
• zaburzenia emocjonalne, 
• zaburzenia widzenia,  
• niedosłuch, 
• zaburzenia wzrostu u dzieci,
• przedwczesne dojrzewanie płciowe,  
• moczówka prosta (zwiększone oddawanie moczu, powyżej 3 litrów na dobę), 
• zaburzenia koordynacji ruchowej (np. zmiana charakteru pisma), 
• zaburzenia równowagi i chodu, 
• napady drgawkowe (padaczkowe), 
• zaburzenia połykania, 
• asymetria twarzy, 
• niedowłady (osłabienie siły mięśniowej) kończyn po tej samej stronie ciała, 
• zaburzenia czucia. 

Objawy ogólne (czyli niezależne od lokalizacji guza): 

• ból głowy zwiększający się podczas kasłania,  
• poranne bóle głowy,  
• uczucie dużej senności (może być wczesnym objawem nawet u 40% chorych), 
• wymioty niepoprzedzone nudnościami, które przynoszą natychmiastowa ulgę,
• wymioty po przebudzeniu się ze snu, 
• przymusowe pochylenie głowy na jedna stronę (w wyniku ucisku na nerw), 
• niedowłady kończyn, 
• zaburzenia widzenia, zez, oczopląs,  
• drgawki, 
• obustronny obrzęk tarczy nerwu wzrokowego wykrywany w badaniu okulistycznym. 

Objawy ogólne pojawiają się ze względu na dodatkową masę w postaci guza, która rośnie w obrębie czaszki. Struktury kostne czaszki nie są rozciągliwe, więc dochodzi do zwiększenia ciśnienia panującego wewnątrz. Ból głowy jest pierwszym objawem guza mózgu aż u połowy chorych. Jako dolegliwość przewlekła w przebiegu choroby nowotworowej dotyka prawie wszystkich pacjentów. 

U niemowląt guz mózgu może powodować: 

• wymioty, 
• częste ulewanie, 
• opóźnienie lub cofnięcie w rozwoju, 
• napięte ciemiączko, 
• zwiększony obwód głowy, 
• prężenia. 

Jeśli u młodego dorosłego wystąpi po raz pierwszy w życiu atak padaczkowy, zawsze należy pomyśleć o guzie mózgu jako o możliwej przyczynie napadu.  

Guz mózgu a drżenie powieki  

Istnieje przekonanie, że drżenie powieki może być objawem guza mózgu. Jednak w rzeczywistości jest to rzadkość. Drżenie powieki jako pojedynczy objaw nie powinno sugerować choroby nowotworowej. Jeśli jednak powieka opada, nie domyka się lub dołączają zaburzenia widzenia, może być to oznaką uszkodzenia jednego z nerwów czaszkowych, co z kolei może wynikać z obecnego w głowie guza. 

Jak wykryć guza mózgu? Diagnostyka 

Przy podejrzeniu i w trakcie diagnostyki guza mózgu, lekarz może zlecić: 

• badanie neuroobrazowe MRI (rezonans magnetyczny) lub TK (tomografię komputerową) głowy z kontrastem; 
• badania innych części ciała, aby określić zaawansowanie choroby lub źródło rozsiewu;  
• badanie szpiku, scyntygrafię kości, TK jamy brzusznej (przy guzach o wysokiej złośliwości, ze względu na możliwość uogólnienia się nowotworu);  
• punkcję lędźwiową, gdy istnieje podejrzenie obecności komórek nowotworowych w płynie mózgowo-rdzeniowym, np. przy chłoniakach; 
• badania laboratoryjne, w tym przy podejrzeniu nowotworu z komórek rozrodczych (stężenie alfa-fetoproteiny (AFP) i gonadotropiny kosmówkowej β (β-hCG)). 

Czy guz mózgu jest wyleczalny? Metody leczenia

Podstawową metodą leczenia jest operacja neurochirurgiczna. Niestety nie zawsze jest możliwa z uwagi na rozmiar guza, jego lokalizację, inne obciążenia chorobowe pacjenta czy samo zaawansowanie choroby.  

Innym sposobem leczenia operacyjnego jest nowoczesna metoda o nazwie nóż gamma (Gamma Knife). Terapia ta polega na napromieniowaniu niewielkich rozmiarów guza, który często leży w miejscu niedostępnym dla klasycznej chirurgii. Dużym atutem noża gamma jest fakt, że nie uszkadza zdrowych części mózgu dzięki precyzyjnie skoncentrowanym wiązkom.  

Czasami stosowane są także radioterapia i chemioterapia. Radioterapia może stanowić główną linię leczenia, jeśli przeprowadzenie operacji jest niemożliwe lub istnieje duże ryzyko wznowy mimo usunięcia guza. Dzięki chemioterapii czasami możliwe jest zmniejszenie wielkości guza lub zatrzymanie jego wzrostu, co wydłuża życie chorych, u których nie można usunąć guza chirurgicznie. Wspomagająco stosuje się ponadto leczenie przeciwobrzękowe i często także przeciwdrgawkowe.  

Rozwijający się mózg dziecka jest bardzo narażony na powikłania wynikające z radioterapii. Z tego względu dzieci poniżej trzeciego roku życia z reguły nie są kwalifikowane do tej metody leczenia. Powikłania po leczeniu guza mózgu, zarówno po operacji, jak i po radioterapii czy chemioterapii, mogą być różne.

Są to m.in.: 

• problemy ze słuchem i/lub wzrokiem,  
• opóźnienie rozwoju intelektualnego,  
• bóle i zawroty głowy,  
• padaczka,  
• choroby endokrynologiczne, układu moczowego i innych narządów,  
• zachorowanie na inny nowotwór w odległej przyszłości, niekoniecznie w obrębie układu nerwowego.  

Większość guzów mózgu ma tendencję do nawrotów, nawet po kilkudziesięciu latach od wyleczenia. 

Guz mózgu – rokowania 

Rokowanie w chorobie nowotworowej mózgu jest zależne od: 

• lokalizacji guza, 
• możliwości całkowitego usunięcia guza,
• szybkości rozpoznania (wczesna diagnoza to zazwyczaj większy wachlarz możliwości terapeutycznych).

Nie bez znaczenia jest także rodzaj guza. W przypadku glejaka wielopostaciowego umieralność jest bardzo wysoka. Bez leczenia 95% chorych umiera w ciągu 3 miesięcy od postawienia diagnozy, a w przy włączeniu terapii jest to zaledwie około rok.  

Guzy mózgu potrafią rozwijać się podstępnie i dawać niespecyficzne objawy, które mogą sugerować zarówno chorobę nowotworową, jak i zupełnie niegroźne dolegliwości. Dostępne metody leczenia pozwalają czasami jedynie na wydłużenie życia chorego, dlatego potrzebne są nowe rozwiązania, które mogłyby odmienić los wielu pacjentów. 

Przeczytaj również:
Ból z lewej strony głowy. Jakie mogą być jego przyczyny?