Leki przeciwwymiotne – jak działają?

Co może wywoływać wymioty?

Wymioty to nagły wyrzut treści pokarmowej z żołądka, na skutek silnych skurczów mięśni brzucha, przepony i mięśni klatki piersiowej. Często towarzyszą temu nudności. Wymioty mogą być odpowiedzią na czynniki fizjologiczne lub patologiczne. Najczęściej występują w wyniku ostrego zatrucia pokarmowego. W przypadku wymiotów patologicznych najczęstszą przyczyną są przyjmowane leki (np. leki przeciwnowotworowe, NLPZ, erytromycyna, sulfasalazyna), ale mogą być też skutkiem zaburzeń hormonalnych, chorób ośrodkowego układu nerwowego, przewodu pokarmowego i otrzewnej. Często występują również w okresie pooperacyjnym.

Podział leków przeciwwymiotnych

Prokinetyki pochodne benzamidu

Leki prokinetyczne dostępne w Polsce, oprócz hamowania wymiotów, stosowane są w chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego, chorobie refluksowej oraz w gastroparezie. Mechanizm działania leków z tej grupy polega na zaciskaniu mięśnia zwieracza wpustu żołądka oraz poprawie perystaltyki przełyku, żołądka i dwunastnicy. Osiągnięcie takiego efektu jest możliwe dzięki działaniu agonistycznym na receptory 5-HT4 i pobudzeniu obwodowego uwalniania acetylocholiny.

Głównymi lekami z tej grupy są metoklopramid, domperydon oraz cyzapryd. Substancje te wykazują działanie dopaminolityczne, co może wywoływać działania niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak zmęczenie, senność czy niepokój. Objawy takie mogą być szczególnie widoczne w przypadku stosowania cyzaprydu. Oprócz tego mogą pojawić się zaburzenia hormonalne oraz objawy ze strony układu krążenia, np. arytmia serca, niedociśnienie, nadciśnienie.

Antagoniści receptorów serotoninowych 5-HT3

Jak sama nazwa wskazuje, leki te blokują receptory serotoniny 5-HT3 znajdujące się zarówno w ośrodkowym układzie nerwowym, jak i na obwodzie. Hamują nudności    i wymioty będące efektem działania serotoniny uwalnianej w jelicie cienkim, np. przez leki cytostatyczne i radioterapię. Najpopularniejszą i pierwszą dopuszczoną do użytku substancją z tej grupy jest ondansetron. Poza nim dopuszczone do obrotu są: granisetron, palonosetron, dolasetron i tropisetron. Drogi podania tych leków są różne. Można je aplikować dożylnie, doustnie, w czopkach, a nawet przezskórnie w postaci plastrów (granisetron). Głównym wskazaniem do stosowania tych preparatów są wymioty wywołane chemio- i radioterapią oraz wymioty pooperacyjne.

Preparaty z tej grupy wywołują stosunkowo niewiele działań niepożądanych. Są to głównie: bóle i zawroty głowy, zaczerwienienie skóry, napady gorąca, zmęczenie oraz, paradoksalnie, czasem wymioty.

Neuroleptyki

Działanie przeciwwymiotne leków z tej grupy opiera się na blokowaniu receptorów dopaminowych D2 w mózgu, a także na wywieraniu delikatnego działania przeciwhistaminowego i cholinolitycznego. Stosowane były częściej do końca lat osiemdziesiątych, dziś już nie są uznawane za leki pierwszego rzutu. Mają znaczenie głównie w wymiotach polekowych, a rzadziej w wymiotach u ciężarnych i pochodzenia błędnikowego. Najczęściej stosuje się chlorpromazynę, perfenazynę i tietylperazynę.  Leki z tej grupy mogą wywoływać sedację, a także obniżenie ciśnienia, suchość błon śluzowych czy zatrzymanie moczu. Do neuroleptyków należą także haloperidol oraz droperidol, które mają zastosowanie w zapobieganiu i leczeniu wymiotów pooperacyjnych.

Antagoniści receptorów neurokininowych NK1 substancji P

Zablokowanie receptorów powoduje silne zatrzymanie wymiotów. W związku z tym substancje należące do tej grupy znalazły zastosowanie w leczeniu nagłych, jak i późnych wymiotów spowodowanych terapią przeciwnowotworową. Wykorzystuje się je również w leczeniu wymiotów pooperacyjnych. Najczęściej stosowaną substancją z tej grupy jest aprepitant, podawany doustnie. Jego główne działania niepożądane to: czkawka, osłabienie, zmęczenie, zaparcia lub biegunki, a także zawroty i bóle głowy.

Leki przeciwhistaminowe

W leczeniu wymiotów stosowane są leki pierwszej generacji, blokujące receptor histaminowy H1. Wskazaniem do podania tych substancji są wymioty pochodzenia błędnikowego oraz wywołane chorobą lokomocyjną. Najczęściej stosuje się dimenhydrinat, difenhydraminę, chlorfenaminę (wszystkie 3 dostępne bez recepty), a także prometazynę. W profilaktyce wymiotów podawane zazwyczaj doustnie. Ich głównym działaniem niepożądanym jest wywoływanie senności.

Benzodiazepiny

Leki z tej grupy podaje się zazwyczaj łącznie z innymi przeciwwymiotnymi w przypadku wymiotów opornych na standardowe leczenie, zwłaszcza przy tych wywołanych chemioterapią lub pooperacyjnych. Najczęściej zalecane są midazolam oraz lorazepam.

Jak widać, dostępnych opcji leczenia wymiotów jest całkiem dużo. Oprócz wymienionych powyżej grup leków do leczenia wymiotów stosuje się czasem cholinolityki (hioscyna) i glikokortykosteroidy (deksametazon). Należy podkreślić, że oprócz kilku leków przeciwhistaminowych i hioscyny, wszystkie wyżej wymienione substancje są dostępne tylko na receptę. W warunkach domowych stosujemy raczej leczenie przyczynowe, którego zadaniem jest zwalczenie drobnoustrojów wywołujących zatrucie pokarmowe.