Propolis – niezwykły dar natury dla człowieka

Co to jest propolis?

Propolis chroni pszczeli ul przed patogenami (bakteriami, grzybami i wirusami). Z języka greckiego pro- oznacza “przed”, a polis- “miasto”, co w całości można przetłumaczyć jako “mur obronny miasta”. Propolis, zwany też kitem pszczelim, jest potrzebny pszczołom do wyściełania wnętrza ula, dzięki czemu jego konstrukcja zostaje uszczelniona i wzmocniona. Propolis można więc porównać do niezwykle cennego cementu o właściwościach dezynfekujących i antyseptycznych. To właśnie ta cecha zadecydowała, że człowiek postanowił korzystać z pszczelego dobrodziejstwa, co ma miejsce w branży spożywczej, kosmetycznej oraz w medycynie.

Charakterystyka propolisu

Propolis jest substancją żywiczną o gęstej i lepkiej postaci. Jego zapach określany jest jako przyjemny i cytrusowo-korzenny, natomiast w smaku jest gorzki i lekko piekący. Do produkcji propolisu pszczoły wykorzystują wydzielinę z pączków drzew liściastych (topola, olcha, brzoza, wierzba, dąb, jesion) oraz uszkodzenia w korze drzew iglastych takich jak świerk, jodła czy sosna. Surowiec do produkcji propolisu jest przez pszczoły przeżuwany, co modyfikuje jego skład chemiczny i właściwości biologiczne.

Barwa propolisu jest zróżnicowana: od czerwono-pomarańczowej, poprzez zieloną, aż do prawie czarnej i zależy od składników roślinnych wykorzystanych przez pszczoły. Propolis jest wrażliwy na zmiany temperatury. Postać twarda i krucha występuje w temperaturze około 15℃. W 36℃ jest plastyczny, natomiast w 70℃ upłynnia się. Propolis jest nierozpuszczalny w wodzie, ale świetnie można go wymieszać z rozpuszczalnikami organicznymi (alkohol, eter).

Skład chemiczny propolisu jest zmienny. Zależy m. in. od rodzaju roślin, które wykorzystują pszczoły, czasu zbioru, miejsca, w którym znajduje się ul, a także od stopnia zanieczyszczenia środowiska. Główne składniki to:

• żywice roślinne (50-80%),
• woski (8-30%),
• polifenole (14-16%),
• pyłek kwiatowy (5%).

Reszta składników to:

• garbniki,
• domieszki mechaniczne,
• polisacharydy,
• substancje lotne (np. olejki eteryczne),
• mikro- i makroelementy (żelazo, miedź, kobalt, magnez, cynk, fosfor, mangan, krzem, selen),
• witaminy (prowitamina A, witaminy z grupy B, witamina C, D, E).

Oszacowano, że aż 300 substancji zawartych w propolisie wykazuje aktywność biologiczną, co sprawia, że można go traktować jako panaceum na szereg schorzeń i dolegliwości. Stosowanie propolisu wpisuje się w tzw. apiterapię, czyli wykorzystywanie produktów pszczelich w pielęgnacji i skutecznym leczeniu różnych schorzeń, co potwierdzono licznymi badaniami naukowymi.

“Dobrze, gdy pokarm jest lekiem, a lek pokarmem” (Hipokrates)

Propolis można stosować doustnie jako:

• tabletki,
• krople,
• nalewki,
• aerozol,
• puder,
• czopki,
• maści,
• okłady.

Jego korzystne działanie związane jest z właściwościami antybakteryjnymi, przeciwwirusowymi i antygrzybicznymi. Potwierdzono, że wrażliwe na działanie propolisu są dermatofity, grzyby drożdżoidalne oraz paciorkowce i gronkowce. Stosowanie wyciągu z propolisu stymuluje i wzmacnia układ immunologiczny, co sprzyja szybszemu zwalczaniu infekcji bakteryjnych i wirusowych. W związku z tym może być pomocny w walce z przeziębieniem, grypą i zakażeniem górnych dróg oddechowych obejmujących jamę ustną, gardło i krtań.

Udowodniono jego korzystny wpływ na serce i układ krwionośny, np. poprzez uszczelnianie naczyń krwionośnych. Niweluje także skutki nadmiernego stresu w naszym organizmie, gdyż ma właściwości przeciwutleniające i zwalczające szkodliwe wolne rodniki. Propolis doskonale przyspiesza regenerację skóry, dlatego od stuleci znane jest jego zbawienne działanie na trudno gojące się rany, opryszczkę, owrzodzenia, odmrożenia, oparzenia i liszaje. Z powodzeniem może być wykorzystany w leczeniu ran i blizn pooperacyjnych. Istnieją także doniesienia potwierdzające możliwość stosowania propolisu w leczeniu rzęsistkowych i grzybiczych infekcji intymnych.

Propolis z powodzeniem wykorzystywany jest też w stomatologii. Znalazł zastosowanie w leczeniu:

• stanów zapalnych dziąseł,
• paradontozy,
• chorób miazgi zębowej i kanałów korzeniowych,
• nadwrażliwości zębów.

Wszystkie te zastosowania są potwierdzone klinicznie, co sprawia, że propolis stanowi ważne narzędzie w walce z licznymi schorzeniami. Co istotne, jest w pełni naturalny i pozbawiony syntetycznych związków chemicznych, co sprawia, że jego stosowanie doskonale wpisuje się w zdrowy styl życia.

Przeciwnowotworowe działanie propolisu

Od kilku lat trwają badania nad przeciwnowotworowym działaniem propolisu. Naukowcy próbują odkryć, czy zawarte w nim substancje mogą stanowić wsparcie i uzupełnienie leczenia proponowanego przez lekarzy. Póki co, najlepiej poznaną substancją jest tu ester fenyloetylowy kwasu kawowego, który analizowany jest w badaniach nad rakiem szyjki macicy, wątroby czy nosogardzieli. Chociaż badania nad przeciwnowotworowym zastosowaniem propolisu z oczywistych względów nie są prowadzone w warunkach klinicznych, lecz na liniach komórkowych w laboratoriach in vitro, z propolisem wiązane są duże nadzieje terapeutyczne.

Uwaga na alergię!

Bogactwo substancji aktywnych sprawia, że istnieje pewna grupa osób, u których propolis może wywołać reakcje alergiczne. Zazwyczaj są one powiązane z uczuleniem na inne produkty pszczele, np. miód. Charakterystycznymi objawami są zaczerwienienie, obrzęk i uciążliwe swędzenie skóry. Możliwe są też reakcje krzyżowe z pyłkami niektórych drzew, np. topoli czy brzozy. Dotychczas wykryto w propolisie prawie 30 substancji o charakterze alergennym, wśród których najczęściej uczulają kwas 1,1-dimetyloallilokawowy oraz tektochryzyna. Należy zaznaczyć, że alergia na propolis jest rzadka i dotyczy raczej zewnętrznej aplikacji niż podania doustnego. Co ciekawe, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization)  w latach 1986-2006 przyjęła zaledwie 29 zgłoszeń dotyczących uczulenia na propolis, z których tylko część została ostatecznie potwierdzona. Najbardziej narażeni na niepożądane reakcje są najmłodsi pacjenci, dlatego podanie propolisu dzieciom i młodzieży powinno być zawsze konsultowane z lekarzem.

Propolis na ratunek urodzie

Niezwykłe cechy propolisu od dawna są cenione i wykorzystywane w kosmetologii. Właściwości antybakteryjne sprawiają, że znalazł on zastosowanie głównie w pielęgnacji cery trądzikowej. Bogata zawartość cennych pierwiastków takich jak żelazo, cynk czy magnez sprawia, że propolis doskonale sprawdza się w regeneracji naskórka, stymulacji powstawania nowych włókien kolagenowych oraz łagodzi stany zapalne. Z tego powodu może stanowić ważne uzupełnienie leczenia atopowego zapalenia skóry czy łuszczycy. Dodatkową korzyścią stosowania propolisu w pielęgnacji skóry jest rozjaśnianie przebarwień i spłycanie blizn potrądzikowych, co związane jest z obecnością kwasu salicylowego w tym cennym surowcu.

Produkty pszczele to cenne źródło aktywnych substancji, które mogą być wykorzystane nie tylko do celów spożywczych, ale i leczniczych czy pielęgnacyjnych. Substancje pochodzenia naturalnego zaczynają być coraz bardziej cenione, co doskonale wpisuje się w profilaktykę chorób i zdrowy styl życia. Regularne stosowanie propolisu na pewno zaowocuje poprawą odporności organizmu oraz skórą pełną blasku bez używania preparatów nasyconych szkodliwymi substancjami chemicznymi.

Źródła:

• Basista-Sołtys, K., Filipek, B. (2013). Potencjał alergogenny propolisu–przegląd danych literaturowych. Alergia Astma Immunologia, 18(1), 32-38.
• Kopczyńska, D., Klasik-Ciszewska, S., Duda-Grychtoł, K. (2018). Produkty pszczele w pielęgnacji skóry. Medycyna Rodzinna, 21(1), 48-52.
• Kubina, R., Dzik, A. K., Wojtyczka, R. D., Stojko, E. S., Tylka, P. (2009). Przeciwnowotworowe oraz cytotoksyczne działanie propolisu. Farmaceutyczny Przegląd Naukowy, 9, 22-24.
• Stawiarz, E., Dydych, J. (2014). Zastosowanie produktów pszczelich pochodzenia roślinnego w apiterapii. Episteme, 25,111-127.
• Szeleszczuk, Ł., Zielińska-Pisklak, M., & Goś, P. (2013). Propolis–panaceum prosto z ula. Farmakoterapia, 23, 6-7.