Otyłość – rodzaje, choroby towarzyszące, leczenie

Otyłość – rodzaje

Otyłość można podzielić na dwie grupy:

• pierwotna – powstaje, gdy do organizmu wprowadzona jest zbyt duża ilość kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego,
• wtórna – powstaje na skutek przebytego stanu chorobowego, przyjmowanych leków, zmian hormonalnych, uwarunkowań genetycznych. 

Otyłość – klasyfikacja

Najprostszym narzędziem do rozpoznania otyłości oraz określenia jej stopnia jest wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index). Oblicza się go zgodnie z poniższym wzorem:

BMI = masa ciała (kg) / wzrost*2 (m)

Według danych WHO otyłość rozpoznaje się u osób, u których wskaźnik jest wyższy niż 30 kg/m2. 

Więcej przeczytasz w: Oblicz wskaźnik BMI – normy i tabela BMI.

Powikłania występujące u osób otyłych

Nadmiernie zwiększona masa ciała prowadzi do powstawania chorób towarzyszących. Przyczyniają się one do wzrostu niepełnosprawności, pogorszenia stanu psychicznego, a nawet do śmierci.

Do głównych chorób towarzyszących otyłości należą:

• zaburzenia metaboliczne – insulinooporność, cukrzyca, dyslipidemia, zespół metaboliczny;
• choroby układu sercowo-naczyniowego – nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, niewydolność krążenia, zakrzepica żylna, udary;
• choroby układu oddechowego – niedotlenienie, bezdech senny, astma;
• choroby przewodu pokarmowego – stłuszczenie wątroby, refluks żołądkowo-przełykowy, przepuklina;
• zwyrodnienia stawów;
• zaburzenia płodności;
• obrzęki;
• zwiększone ryzyko nowotworu;
• lęki i depresja.

Leczenie otyłości

Lekarz prowadzący dobiera terapię indywidualnie do pacjenta. Głównym celem leczenia jest obniżenie masy ciała chorego, co sprzyja poprawie ogólnego stanu zdrowia, oraz zapobieganie ponownemu przyrostowi wagi.

Leczenie osób z nadwagą oraz otyłych można podzielić na trzy etapy:

1. leczenie niefarmakologiczne (dieta, aktywność fizyczna) – nadwaga i otyłość I stopnia;
2. leczenie farmakologiczne – otyłość II stopnia; 
3. leczenie chirurgiczne – obowiązkowo przy otyłości III stopnia oraz otyłości II stopnia, jeśli wystąpią choroby towarzyszące.

Etap pierwszy należy stosować przy każdym typie otyłości, ponieważ zmiana przyzwyczajeń żywieniowym jest podstawą terapii.

Dieta w leczeniu otyłości

Dieta to podstawowy element w leczeniu otyłości. Ma ona na celu zmniejszenie masy ciała oraz utrzymanie tego efektu. Aby była skuteczna, powinna zostać dobrana przez dietetyka indywidualnie do danego pacjenta. Jadłospis musi zawierać produkty niskokaloryczne o odpowiednich wartościach odżywczych (zawartość białek, tłuszczy, węglowodanów). Ważne, by w ciągu dnia spożywać 4-5 mniejszych posiłków i pić odpowiednią ilość wody (około 2 litry). 

Powolna utrata masy ciała – 0,5-1 kg tygodniowo to optymalne rozwiązanie. Zbyt szybkie zmniejszenie wagi może doprowadzić do powstania tzw. efektu jo-jo, czyli powrotu do dawnej masy ciała.

Aktywność fizyczna w leczeniu otyłości

Odpowiednio dobrane ćwiczenia w znacznym stopniu sprzyjają redukcji masy ciała. Przyczyniają się do spalania tłuszczu brzusznego, zwiększenia masy mięśniowej, polepszają wygląd i samoocenę chorego. Osoby otyłe powinny zacząć od aktywności, która nie obciąża nadmiernie układu szkieletowo-mięśniowego, takich jak: marsz, pływanie, ćwiczenia w wodzie czy joga. Stopniowo można modyfikować intensywność treningu, dodając nowe ćwiczenia. 

Pomoc psychologiczna w leczeniu otyłości

Bardzo ważnym aspektem w leczeniu otyłości jest wsparcie psychologiczne. Tej chorobie często towarzyszy depresja i niska samoocena. Dodatkowo podczas terapii chory musi zmagać się z pewnymi wyrzeczeniami i utrzymywać silną wolę. Zarówno wsparcie psychologa podczas wizyty indywidualnej, jak i terapia grupowa mogą pomóc z uświadomieniem sobie problemu i zmotywować do dalszych działań. Niekiedy taką terapię powinna przejść cała rodzina chorego, aby dowiedzieć się, jak pomóc osobie otyłej. 

Leczenie farmakologiczne otyłości

Jeśli zmiana nawyków żywieniowych i wprowadzenie aktywności fizycznej nie przynosi zbyt dużych rezultatów, a BMI wynosi powyżej 27 kg/m2 i występują choroby towarzyszące, lekarz może zdecydować o wprowadzeniu leczenia farmakologicznego. Podczas farmakoterapii nadal należy utrzymywać założenia leczenia niefarmakologicznego. 

Terapię można uznać za efektywną, jeśli masa ciała spadnie o 5%, a w przypadku osób chorujących na cukrzycę – o 3%. W Polsce istnieją dwa leki przepisywane przez lekarza, które stosuje się w terapii otyłości: 

• orlistat – jego działanie polega na zmniejszeniu wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowym, a co za tym idzie – zmniejszeniu przyswajania kalorii. Wpływa na enzym lipazę odpowiedzialny za rozpad triglicerydów do wolnych kwasów tłuszczowych i monoglicerydów, przez co zwiększa wydalanie tłuszczów z kałem.
• połączenie bupropionu i naltreksonu – dokładny mechanizm działania nie jest poznany. Uważa się, że połączenie tych dwóch leków zwiększa uczucie sytości, zmniejsza apetyt oraz podnosi temperaturę ciała, przez co organizm spala więcej kalorii.

Leczenie chirurgiczne otyłości

Do tego typu leczenia kwalifikują się osoby z otyłością III stopnia oraz II stopnia, u których występują choroby towarzyszące. Decyzję o tego typu terapii podejmuje zespół lekarzy po stwierdzeniu, że wcześniejsze metody leczenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Przeciwwskazaniem do przeprowadzenia operacji może być stan psychiczny chorego, depresja, zaburzenia osobowości, a także uzależnienie od leków, alkoholu czy choroby zagrażające życiu. Najczęstszymi technikami stosowanymi w chirurgicznym leczeniu otyłości są:

• operacje ograniczające spożywanie pokarmów – resekcja rękawowa, założenie opaski na żołądek;
• operacje ograniczające wchłanianie – wyłączenie żółciowo-trzustkowe;
• operacje łączące – dystalny bypass żołądkowy.

Źródła:

• Brończyk-Puzoń A., Nowak J., Koszowska A., Dittefeld A., Dziąbek E., Algorytm leczenia otyłości 2014,
• Tsigos C., Hainer V., Basdevant A., Postępowanie w otyłości dorosłych: europejskie wytyczne dla praktyki klinicznej, 
• www.mp.pl, Baza leków Orlistat, Mysimba,
• Wąsowski M., Walicka M., Marcinkowska-Suchowierska E., Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza 2013.