Na czym polega scyntygrafia?

Czym jest radiofarmaceutyk?

Podstawą badań scyntygraficznych jest zobrazowanie rozkładu radiofarmaceutyku podanego pacjentowi dożylnie w badanym narządzie. Radiofarmaceutyk stanowi połączenie izotopu promieniotwórczego (emitującego promieniowanie gamma) z odpowiednią substancją chemiczną, której zadaniem jest doprowadzenie źródła promieniowania (izotopu promieniotwórczego) do narządu, który stanowi przedmiot zainteresowania. 

Przygotowanie radiofarmaceutyku (radioznacznika) podlega ścisłej kontroli ochrony radiologicznej i odbywa się w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu, tzw. pracowni gorąca Zakładu Medycyny Nuklearnej. Substancja ta podawana jest pacjentowi dożylnie przed badaniem, z zachowaniem szczególnej ostrożności.

Scyntygrafia – na czym polega badanie?

Samo badanie polega na utworzeniu obrazu rozkładu podanego środka (nośnika chemicznego wraz z izotopem emitującym promieniowanie jonizujące w postaci promieni gamma) w ciele pacjenta. Aparatem służącym do tego typu obrazowania jest gammakamera. Gammakamera to rozbudowany licznik scyntylacyjny, którego głównym elementem budowy jest kryształ scyntylacyjny i układ fotopowielaczy.

Scyntygrafia – przebieg badania

Po podaniu radioznacznika w gabinecie zabiegowym pacjent przechodzi do pomieszczenia, w którym odbywa się badanie. Tam zostaje położony na specjalnym stole (łóżku), który stanowi część aparatu diagnostycznego. Technik elektroradiolog układa badanego w odpowiedniej pozycji i umieszcza głowicę gammakamery nad obszarem badanego narządu, po czym poleca pacjentowi pozostanie w bezruchu i przechodzi do pomieszczenia sterowni. 

Podany uprzednio radiofarmaceutyk, zgromadzony w badanym narządzie, emituje promieniowanie gamma, które jest rejestrowane przez aparat. Kwanty (porcje) promieniowania docierają do kryształu scyntylacyjnego gammakamery i tam zostają zamienione na błysk świetlny. Tu ma miejsce fizyczne zjawisko scyntylacji, czyli emisja błysku świetlnego w wyniku przechodzenia promieniowania jonizującego przez kryształ. Następnie powstały błysk świetlny zostaje wzmocniony i zamieniony na sygnał elektryczny przez fotopowielacze. Sygnały elektryczne są odpowiednio zliczone i przetworzone na obraz cyfrowy, który można oglądać na monitorze komputera oraz wydrukować jako wynik badania.

Badanie może trwać od 15 do nawet 60 minut (przy badaniu szkieletu całego ciała) w zależności, jaki narząd badamy i co chcemy zobaczyć. Po badaniu zaleca się pacjentowi:

• picie dużej ilości wody, 
• częste opróżnianie pęcherza moczowego,
• (w miarę możliwości) unikanie kontaktu z dziećmi oraz kobietami w ciąży aż do następnego dnia.

Przyczyną tych zaleceń jest użyty do badania radioizotop, który jest usuwany z organizmu przez układ moczowy, a jego aktywność promieniotwórcza maleje wraz z upływem czasu.

Obraz badania scyntygraficznego –  o czym nam mówi?

Obraz badania scyntygraficznego znacznie odbiega od obrazu rentgenowskiego czy obrazu utworzonego za pomocą tomografii komputerowej. Przedstawia on ciemniejsze i jaśniejsze plamy tworzące zarys narządu (np. nerki czy tarczycy). Plamy te odpowiadają ilości kwantów promieniowania, które dotarły do detektora.

Za pomocą systemu komputerowego możemy zobaczyć obraz w kolorach. W miejscach, w których plamy są intensywniejsze, zobaczymy kolor czerwony lub bordowy, a tam, gdzie są słabsze – barwę żółtą i niebieską. Takie przedstawienie badania pomaga w rozpoznaniu tzw. punktów gorących i zimnych.

Punkty gorące – miejsca o zwiększonym gromadzeniu radioznacznika, bardziej aktywne metabolicznie. Może to być:

• zmiana nowotworowa,
• proces zapalny, 
• miejsce aktywnego procesu podziałów komórkowych.

Punkty zimne – miejsca o zmniejszonym gromadzeniu radioznacznika, mniej aktywne lub nieaktywne metabolicznie. Może to być:

• dojrzała nieczynna metabolicznie tkanka,
• zmiana nowotworowa o łagodnym typie,
• miejsce obumarłej tkanki.

Jak się przygotować do badania scyntygraficznego?

Badanie scyntygraficzne nie wymaga specjalnego przygotowania ani bycia na czczo. Przed badaniem należy jedynie zdjąć wszystkie metalowe elementy z obszaru objętego badaniem (tj. biżuteria, zegarek, pasek), aby nie zaburzyły procesu powstawania obrazu. Po podaniu radiofarmaceutyku i wykonaniu badania pacjent powinien wypić dużą ilość płynów i często oddawać mocz, ponieważ podany radiofarmaceutyk jest zwykle usuwany z organizmu drogą filtracji nerkowej. Zawiera on w swoim składzie izotop promieniotwórczy, a niepożądane jest długie zaleganie takiej substancji w organizmie.

Scyntygrafia – rodzaje

Scyntygrafia dzieli się ze względu na badany narząd na:

• scyntygrafię kości,
• scyntygrafię tarczycy,
• scyntygrafię przytarczyc,
• scyntygrafię nerek,
• limfoscyntygrafię, czyli radioizotopową diagnostykę układu limfatycznego,
• scyntygrafię płuc,
• scyntygrafię ślinianek,
• scyntygrafię wątroby i dróg żółciowych,
• scyntygrafię górnego odcinka przewodu pokarmowego,
• scyntygrafię serca,
• scyntygrafię mózgu.

Scyntygrafia – wskazania do wykonania badania

Do najczęstszych wskazań do wykonania badania scyntygraficznego należą:

• podejrzenie przerzutów do kości oraz pierwotne nowotwory kości,
• diagnostyka zapaleń kości i stawów, reumatoidalne zapalenie stawów,
• stan po wszczepieniu protezy ortopedycznej – diagnoza funkcjonowania protez,
• diagnostyka nadczynności i niedoczynności tarczycy,
• guzy tarczycy,
• diagnostyka choroby Gravesa-Basedowa i Hashimoto,
• określenie funkcji i diagnostyka wad wrodzonych nerek u dzieci,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek u małych dzieci,
• diagnostyka refluksu pęcherzowo-moczowego,
• diagnostyka węzła wartowniczego w leczeniu nowotworów,
• diagnostyka wentylacji i perfuzji płuc,
• diagnostyka nowotworów i procesów zapalnych płuc,
• zapalenia i podejrzenie zwłóknienia ślinianek,
• upośledzenie wydzielania śliny,
• diagnostyka choroby wieńcowej,
• ocena odwracalności niedokrwienia mięśnia sercowego,
• diagnostyka zespołów otępiennych,
• diagnostyka epilepsji.

Scyntygrafia – przeciwwskazania

Scyntygrafia jest badaniem bezpiecznym, ale do jego wykonania wykorzystuje się promieniowanie jonizujące. W zależności od użytej dawki powoduje ono szereg zmian w materiale genetycznym człowieka, dlatego, ze względów bezpieczeństwa, badania nie wykonuje się u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.

Do wykonania badania konieczne jest skierowanie od lekarza specjalisty tak samo, jak w przypadku badania RTG czy innych badań wykorzystujących promieniowanie jonizujące.

Scyntygrafia – skutki uboczne

Jedynym niebezpieczeństwem wynikającym z przeprowadzania badań scyntygraficznych jest użycie radioizotopów promieniotwórczych. Jednakże dawki emitowanego przez radiofarmaceutyki promieniowania są dobrane tak, aby mieściły się w granicach dopuszczalnych norm i nie powodowały wczesnych skutków popromiennych. Należy stosować się do zaleceń lekarza i osób przeprowadzających badanie, aby skutecznie wyeliminować skutki działania promieniowania jonizującego.

Scyntygrafia a PET – czym się od siebie różnią?

Zarówno scyntygrafia, jak i badania PET należą do dziedziny badań z zakresu medycyny nuklearnej.

PET to skrót od pozytonowej tomografii emisyjnej i już sama nazwa zdradza, że badanie różni się od scyntygrafii. Różnice polegają na użyciu odmiennych radiofarmaceutyków i radioizotopów, które ulegają innym rozpadom promieniotwórczym. Budowa oraz zasada działania aparatów też znacznie się różni. Badanie PET wymaga odpowiedniego i bardziej skomplikowanego przygotowania pacjenta. Inne są także wskazania do przeprowadzenia badań.

Źródło:

Birkenfeld B., Listewnik M., Medycyna nuklearna – obrazowanie molekularne, Wydawnictwo PUM, Szczecin 2011.