Kalendarz szczepień dziecka. Które z nich są obowiązkowe?

Czym jest kalendarz szczepień?

Kalendarz szczepień to potoczna nazwa dla Programu Szczepień Ochronnych. Jest to spis szczepień obowiązkowych i zalecanych wraz z określeniem wieku, w jakim podawane są konkretne dawki. Corocznie aktualizuje go Główny Inspektorat Sanitarny. Szczepienia obowiązkowe są w pełni finansowane w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast szczepienia zalecane są odpłatne.

O przyporządkowaniu do konkretnej grupy decydują:

• zapadalność na daną chorobę,
• ciężkość jej przebiegu,
• występujące powikłania,
• względy ekonomiczne – możliwość finansowania szczepionki z budżetu państwa.

Kalendarz szczepień obowiązkowych

Zgodnie z kalendarzem szczepień obowiązkowych na 2023 r. powinniśmy zaszczepić dziecko przeciw:

• odrze,
• śwince,
• różyczce,
• błonicy,
• tężcowi,
• krztuścowi,
• gruźlicy,
• wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B,
• poliomyelitis,
• rotawirusom,
• chorobom wywoływanym przez pneumokoki i Haemophilus Infuenzae B. (Hib).

Przez cały Program Szczepień Ochronnych dziecko otrzymuje bezpłatne szczepionki DTPw (błonica, tężec, krztusiec), przeciw Hib, WZW B, pneumokokom oraz doustną szczepionkę przeciw rotawirusom.

Są to szczepionki w formie 4 oddzielnych zastrzyków, co może wiązać się z bólem i stresem dla malucha. W związku z tym rodzice mogą zdecydować się na dodatkowo płatne szczepionki 6w1 (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, WZW B) lub 5w1 (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio). 

Podczas całego okresu szczepień, przy wyborze szczepionki 6w1 dziecko otrzyma o 9 zastrzyków mniej niż przy szczepieniach darmowych z Programu Szczepień Ochronnych. Przy wyborze szczepionki 5w1 zastrzyków będzie mniej o 7. 

Gruźlica 

Gruźlica to choroba bakteryjna, którą wywołują prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Szczepionka zawiera prątki bydlęce, żywe, atenuowane (o obniżonej zjadliwości). Szczepienie ma ochronić dziecko przed ciężkimi postaciami gruźlicy, np. gruźliczym zapaleniem opon mózgowych.

Przeciwwskazania do szczepienia:

• masa urodzeniowa poniżej 2000 g,
• podejrzenie niedoboru odporności, 
• przebyta gruźlica, 
• aktywna gruźlica u matki, 
• zakażenie HIV u matki. 

Jeśli uda się wykluczyć przeciwwskazania, można zaszczepić dziecko w późniejszym terminie. 

Wirusowe zapalenie wątroby typu B 

WZW B jest chorobą wywoływaną przez wirusa HBV (Hepatitis B Virus).

Drobnoustrój przenosi się m.in. przez krew oraz z matki na dziecko w czasie porodu. Zakażenie może przybrać postać ostrą lub przewlekłą. Zakażenie przewlekłe może prowadzić do rozwoju marskości wątroby i zwiększa ryzyko zachorowania na raka wątrobowokomórkowego.

Błonica 

Błonica, zwana również krupem, jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię maczugowca błonicy.

Do zakażenia dochodzi: 

• drogą kropelkową, 
• przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub bezobjawowym nosicielem, 
• w rzadkich przypadkach przez kontakt ze zwierzęciem. 

Bakterie wnikają do organizmu przez błonę śluzową – zwykle górnych dróg oddechowych, rzadko narządów płciowych. Dochodzi do rozwoju martwicy i powstania pseudobłon rzekomych oraz powiększenia węzłów chłonnych. Może to prowadzić do zwężenia światła dróg oddechowych i zgonu wskutek uduszenia. Jednocześnie toksyny bakteryjne wnikają do krwiobiegu, prowadząc do ogólnoustrojowej reakcji zapalnej i uszkodzeń narządów wewnętrznych.

Szczepionka zawiera inaktywowaną toksynę błoniczą i jest jedną ze składowych szczepionek skojarzonych przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi lub szczepionki przeciw błonicy i tężcowi. Wchodzi również w skład szczepionek typu 5w1 i 6w1.

Tężec 

Tężec to choroba bakteryjna wywoływana przez laseczki tężca (Clostridium tetani). Za jej rozwój odpowiada wytwarzana przez bakterię toksyna atakująca układ nerwowy. Do zakażenia dochodzi poprzez zanieczyszczenie rany bakteriami, które występują w glebie, kurzu, wodzie i odchodach zwierząt.

Okres wylęgania wynosi od 3 dni do 3 tygodni, jednak zwykle objawy rozwijają się w ciągu 8 dni. Początkowo są one niespecyficzne i obejmują uczucie rozbicia, bóle głowy i potliwość. Następnie rozwijają się objawy neurologiczne.

Należą do nich:

• niekontrolowane skurcze mięśni,
• niestabilność ciśnienia tętniczego,
• porażenie mięśni mimicznych.

Szczepionka przeciw tężcowi zawiera inaktywowaną toksynę tężcową. Wchodzi w skład szczepionek skojarzonych przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi lub błonicy i tężcowi. Znajduje się także w szczepionkach typu 5w1 i 6w1. Może występować również jako szczepionka monowalentna (jednoskładnikowa), która uodparnia tylko przeciw tężcowi.

Krztusiec 

Krztusiec to choroba bakteryjna wywoływana przez pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis). Obejmuje ona układ oddechowy, a najcięższy przebieg przybiera u małych, nieuodpornionych dzieci. Chorują również nastolatkowie i dorośli, jednak jej przebieg jest u nich łagodniejszy i mniej typowy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową.

Objawy niecharakterystyczne choroby obejmują:

• ból gardła,
• katar,
• kaszel,
• gorączkę.

Do objawów typowych należą napady suchego, długotrwałego kaszlu. Mogą one prowadzić nawet do wymiotów, bezdechu lub omdleń. Czasem zakończone są głośnym wdechem – tzw. pianiem. Kaszel może prowadzić do powikłań takich jak złamania żeber czy zapalenie płuc, a u najmłodszych chorych – do drgawek, a nawet uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.   

Szczepionka przeciw krztuścowi jest składnikiem szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi w dwóch odmianach. W szczepionce DTP występuje pełnokomórkowy składnik krztuśca, zaś w DTaP – składnik bezkomórkowy. Znajduje się ona także w szczepionkach skojarzonych typu 5w1 i 6w1.

Odra 

Odra jest chorobą wirusową. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej osoby chorej. Okres wylęgania wynosi 10-12 dni.

Początkowo występują:

• gorączka, 
• katar,
• kaszel,
• zapalenie spojówek,
• białe wykwity na błonie śluzowej jamy ustnej.

Następnie pojawia się gruboplamista czerwona wysypka. Rozpoczyna się ona na twarzy i obejmuje całe ciało. Towarzyszy jej ponowne pojawienie się gorączki. Z czasem wysypka brunatnieje i łuszczy się.

Choroba może prowadzić do powikłań takich jak:

• zapalenie ucha środkowego (powodując głuchotę),
• zapalenie płuc,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie mózgu.

Rzadkim, ale postępującym i prowadzącym do zgonu powikłaniem jest podostre zapaleni mózgu.

Szczepionka przeciw odrze zawiera żywe, osłabione (atenuowane) wirusy. Jest ona składową szczepionki skojarzonej przeciwko odrze, śwince i różyczce.

Świnka 

Świnka to choroba wirusowa przenoszona drogą kropelkową lub przez kontakt z wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej chorego. Okres wylęgania wynosi ok. 17-18 dni.

Jej objawy obejmują:

• gorączkę,  
• rozbicie, 
• obrzęk i ból jednej lub obu ślinianek przyusznych (może im towarzyszyć suchość w jamie ustnej). 

Choroba powoduje powikłania takie jak:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie nerwu słuchowego (może prowadzić do głuchoty),
• zapalenie jąder (może być przyczyną bezpłodności).

Szczepionka przeciw śwince zawiera atenuowane wirusy i jest składnikiem skojarzonej szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce.

Różyczka 

Różyczka to choroba wirusowa przenoszona drogą kropelkową. Okres jej wylęgania wynosi od 14 do 21 dni.

W jej przebiegu obserwujemy:

• objawy infekcji górnych dróg oddechowych, 
• katar,
• gorączkę,
• trwającą ok. 3 dni różową drobnoplamistą lub plamisto-grudkową wysypkę,
• powiększenie węzłów chłonnych (zwłaszcza okolicy podpotylicznej).

W przeciwieństwie np. do krztuśca różyczka u dzieci przebiega zwykle łagodnie. Ciężej przechodzą ją dorośli.

Choroba stanowi szczególne zagrożenie dla kobiet w ciąży, zwłaszcza w I trymestrze. Może przyczynić się do powstania ciężkich wad płodu, prowadzących nawet do poronienia lub ciężkiego kalectwa u dziecka.

Szczepionka przeciw różyczce zawiera atenuowane wirusy i jest składową szczepionki skojarzonej przeciwko odrze, śwince i różyczce.

Haemophilus influenzae typu b (Hib) 

Haemophilus influenzae b to bakteria, która przenosi się głównie przez bezpośredni kontakt z chorym lub bezobjawowym nosicielem.

Zakażenie może przebiegać pod postacią:

• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenia nagłośni,
• zapalenia płuc,
• infekcji uogólnionych przebiegających pod postacią sepsy.

Jest ona szczególnie groźna dla dzieci do 5. roku życia, u których powoduje gwałtownie przebiegające ciężkie zachorowania. Mogą one prowadzić do poważnych, trwałych powikłań takich jak głuchota czy opóźnienie rozwoju intelektualnego, a nawet do śmierci.

Szczepionka przeciw Hib zawiera antygen bakterii połączony z substancją nośnikową. Ułatwia to rozwinąć odporność. Szczepionka chroni przed ciężkimi infekcjami wywołanymi przez bakterię, a także przed bezobjawową inwazją, przez którą można stać się nosicielem. Dostępna jest w formie szczepionki jednoskładnikowej – tylko przeciw Hib oraz jako jeden ze składników szczepionek skojarzonych 5w1 lub 6w1.

Poliomyelitis 

Poliomyelitis to ostra zakaźna choroba wirusowa wywoływana przez wirusy polio. Znana jest również jako choroba Heinego-Medina lub nagminne porażenie dziecięce.

Do zakażenia dochodzi:

• przez bezpośredni kontakt z chorym,
• przez zanieczyszczone przedmioty, żywność albo wodę,
• drogą kropelkową.

Przebieg zakażenia może być łagodny lub ostry. Do łagodnych objawów należą: rozbicie, stany podgorączkowe i biegunka. W ciężkim przebiegu choroby może dojść do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego i rozwoju niedowładów lub porażeń, w tym porażenia mięśni oddechowych, które prowadzi do zgonu.

Najczęściej na polio zapadają dzieci do 5. roku życia. Szczepionka przeciw poliomyelitis zawiera inaktywowane wirusy. Dostępna jest w postaci szczepionki jednoskładnikowej, a także w skojarzeniu z innymi.

Pneumokoki 

Pneumokoki to bakterie Streptococcus pneumoniae. Zaliczamy je do bakterii otoczkowych, ponieważ wytwarzają otoczkę z polisacharydów. Na podstawie jej składu identyfikujemy ok. 90 serotypów bakterii, jednak nie wszystkie z nich wywołują zakażenie. Szacuje się, że ponad 50% dzieci to bezobjawowi nosiciele bakterii, a tym samym potencjalne źródło zakażenia i infekcji u osób wrażliwych.

Streptococcus pneumoniae może wywołać:

• zapalenie gardła,
• zapalenie oskrzeli,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie płuc,
• zapalenie opon mózgow-rdzeniowych,
• sepsę,
• inwazyjną chorobę pneumokokową (zajmuje ona i uszkadza wiele narządów wewnętrznych).

Na ciężkie infekcje najbardziej narażone są: 

• dzieci do 2. roku życia, 
• osoby starsze powyżej 65. roku życia, 
• osoby po usunięciu śledziony. 

Wyróżniamy dwa typy szczepionek przeciw pneumokokom: skoniugowane i polisacharydowe.

Szczepionki skoniugowane zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe pneumokoków 10 lub 13 serotypów – zależnie od szczepionki. Szczepienie chroni przed zapaleniem ucha środkowego, zapaleniem płuc, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsą, wywoływanymi przez bakterie należące do serotypów zawartych w szczepionce. Szczepionki skoniugowane stosuje się u dzieci od 6. tygodnia życia. 

Szczepionki polisacharydowe zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe aż 23 serotypów bakterii. Chronią przed inwazyjną chorobą pneumokokową oraz zapaleniem płuc wywołanym przez zawarte w szczepionce serotypy pneumokoków. Ten typ szczepionki stosujemy głównie u dorosłych.

Rotawirusy

Rotawirusy są odpowiedzialne za większość biegunek infekcyjnych u dzieci do 5. roku życia.

Do zakażenia patogenami dochodzi:

• drogą pokarmową,
• drogą kropelkową,
• poprzez bezpośredni kontakt z chorym,
• poprzez zanieczyszczone przedmioty.

Czas od zainfekowania organizmu do rozwoju objawów choroby wynosi od 12 do 96 godzin. Wirusy dostają się do komórek nabłonka wyściełającego przewód pokarmowy, powodując jego uszkodzenia i rozwój stanu zapalnego w żołądku i jelitach.

Procesowi towarzyszą objawy o nagłym początku takie jak: gorączka sięgająca nawet 40°C oraz biegunka i wymioty prowadzące do odwodnienia. Na ciężkie odwodnienie zagrażające życiu narażone są zwłaszcza najmłodsze dzieci, dlatego często wymagają one leczenia szpitalnego.

Szczepionka przeciw rotawirusom zawiera żywe, osłabione wirusy. 

Szczepionka nie chroni przed samą infekcją, ale przed jej ciężkim przebiegiem.

Przeczytaj również:
Skoki rozwojowe u dzieci i niemowląt. Jak je rozpoznać?