Mącznica lekarska – jakie są jej właściwości?

Mącznica lekarska – występowanie i morfologia 

Mącznica lekarska (łac. Arctostaphylos uva-ursi) to roślina występująca naturalnie w Polsce, która jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. Jest krzewinką o wysokości nieprzekraczającej 10 cm, rosnącą w długich, rozgałęzionych pędach rozesłanych po ziemi. Posiada charakterystyczne różowe kwiaty w kształcie dzwoneczka, które pojawiają się pomiędzy kwietniem a czerwcem w okresie kwitnienia.  

Owoc tej rośliny to czerwona, mięsista jagoda. Jednak najważniejszą częścią rośliny są liście, ponieważ to w nich znajdują się związki o znaczeniu farmakologicznym. Liście mącznicy mają kształt odwrotnie jajowaty i długość do 3 cm. Do celów leczniczych zbierane są późną jesienią i suszone w warunkach naturalnych w cieniu i przewiewie lub w suszarniach. 

Mącznica lekarska – działanie lecznicze oraz zastosowanie 

Najważniejsze związki chemiczne występujące w mącznicy lekarskiej to glikozydy fenolowe, a zwłaszcza arbutyna i metyloarbutyna. Związki te rozpadają się w moczu i uwalniają hydrochinon – substancję, która działa hamująco na rozwój bakterii oraz grzybów. Rozpad arbutyny następuje w środowisku zasadowym, przy pH 7,5–8,0 (normalne pH moczu jest lekko kwaśne i wynosi około 6,5). W celu uzyskania zasadowego środowiska moczu powinno się po zastosowaniu preparatu z mącznicą zażyć wodorowęglan sodu, czyli popularną sodę oczyszczoną (wystarczy rozpuścić łyżeczkę w szklance wody).  

W liściach występują również garbniki oraz kwasy polifenolowe, które również wykazują właściwości przeciwbakteryjne. Związki zawarte w liściach mącznicy znajdują zastosowanie przy wielu infekcjach, takich jak zakażenie Escherichia coli, Proteus vulgaris, Candida albicans, Staphyloccocus aerus (nawet przy szczepach opornych na działanie antybiotyków).  

Poza działaniem przeciwbakteryjnym mącznica wykazuje właściwości lekko moczopędne (dzięki obecności flawonoidów). Obserwuje się też zwiększone wydzielanie jonów sodu i chloru wraz z moczem (działanie saluretyczne). Dzięki obecności garbników w wyciągach wodnych mącznica w takiej postaci działa również przeciwbiegunkowo i hamuje drobne krwawienia z układu pokarmowego. 

Mącznica lekarska – przeciwwskazania i skutki uboczne 

Liść mącznicy lekarskiej jest składnikiem mieszanek ziołowych i płynnych wyciągów złożonych, może występować też samodzielnie.  

Preparatów z mącznicą nie powinno się stosować dłużej niż 5-7 dni (zależnie od produktu leczniczego) bez konsultacji z lekarzem i nie częściej niż 5 razy do roku.  

Przy dłuższym stosowaniu lub przy zbyt dużej dawce preparatu z mącznicą mogą pojawić się działania niepożądane takie jak: 

• nudności,  
• wymioty,  
• bóle brzucha,  
• biegunka,  
• krwiomocz.  

Kobiety w ciąży i karmiące piersią mogą stosować preparaty z tą rośliną tylko po konsultacji z lekarzem. 

Wyciągi z mącznicą nie są polecane dla osób poniżej 18 roku życia, natomiast mieszanki ziołowe poniżej 12 roku życia. Ważną uwagą jest również to, że podczas stosowania preparatów z tą rośliną może pojawić się oliwkowozielone zabarwienie moczu, co nie powinno stanowić powodu do niepokoju. 

Mącznica lekarska – interakcje 

Podczas stosowania preparatów z mącznicą powinno się unikać stosowania leków i preparatów zakwaszających mocz (np. witaminy C, żurawiny). Jeśli nie ma takiej możliwości, należy zachować duży odstęp czasu (do paru godzin) pomiędzy przyjęciem tych środków. 

Mącznica lekarska – zastosowanie w kosmetologii 

Znajdująca się w mącznicy lekarskiej arbutyna działa rozjaśniająco na przebarwienia skórne. Jest ona skuteczna także w przypadku plam starczych, blizn i piegów. Zapobiega również fotostarzeniu się skóry. W celu uzyskania zadowalającego efektu kosmetyki z tą substancją powinny być stosowane przez dłuższy czas (nawet kilka tygodni). 

Stosowanie preparatów z mącznicy lekarskiej może być skuteczną alternatywą dla przyjmowania antybiotyków podczas zakażeń układu moczowego. Niestety, w Polsce ta roślina jest zagrożona wyginięciem, dlatego preparaty z mącznicą lekarską są stosowane coraz rzadziej.  

Źródła: 

• A. Zięba Nowe stanowisko mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi w Tatrach polskich Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4):362–366, 2014 
• I. Matławska Farmakognozja Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2008 
• A. Ożarowski, W. Jaroniewcki Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych Warszawa 1987 
• J. Jambor Fitoterapia chorób układu moczowego Przegląd Urologiczny 2012/1 (71) 
• M. Morąg, G. Nowak, A. Michalak Liście Serratula quinquefolia M.B. nowym źródłem arbutyny Postępy fitoterapii 1/2013 
• E. Kilian-Pięta, M. Hoppe Wpływ melanogenezy na powstawanie przebarwień 4 / 2019 / vol. 8 Kosmetologia Estetyczna