Dzika róża – właściwości i zastosowanie

Dzika róża – morfologia i pochodzenie 

Dzika róża (łac. Rosa canina L.) jest krzewem, którego wysokość może sięgać nawet 3 metrów. Gałęzie dzikiej róży posiadają ostre, zakrzywione ku dołowi kolce, a liście układają się w skupiska. Kwiaty przybierają zabarwienie od różu aż po czerwień, chociaż spotkać można również gatunki zupełnie białe. Owoc pozorny to zgrubiałe dno kwiatowe, które zawiera zgrupowanie owoców właściwych w postaci białawych orzeszków. Roślina jest spotykana najpowszechniej na półkuli północnej – w Europie, Azji, na Bliskim Wschodzie, a także w Ameryce Północnej. Jej potoczna nazwa „psia róża” wywodzi się z języka angielskiego („dog rose”), ze względu na dawne wykorzystywanie dzikiej róży w zwalczaniu wścieklizny.

W Polsce występuje ponad 20 gatunków roślin z rodziny różowatych, a najpopularniejsza jest róża pomarszczona, czyli fałdzistolistna (łac. Rosa rugosa).

Dzika róża – historia 

Dziką różę, z uwagi na właściwości estetyczne i użytkowe, ceniono już w starożytności. Obecna była zarówno w kulturze, religii, jak i literaturze. W Egipcie stanowiła atrybut Izydy – bogini płodności, a w Grecji symbol Afrodyty – bogini piękna. Grecy uważali, że róża i Afrodyta powstały z tej samej morskiej piany. 

Dziką różę wykorzystywano do produkcji wonnych olejków stosowanych w łaźniach, konfitur, lekarstw, a nawet afrodyzjaków.

W czasie II wojny światowej, kiedy dostęp do leków był znacznie utrudniony, to właśnie bogatą w witaminę C dziką różą Brytyjczycy zwalczali szkorbut.

Do dziś dzika róża doceniana jest w wielu krajach nie tylko ze względu na piękno, lecz także za walory smakowe i zastosowanie w medycynie i kosmetologii.  

Dzika róża – pozyskiwanie surowca 

Dzika róża stanowi źródło witamin i przeciwutleniaczy w diecie człowieka. Najczęściej spotykanym surowcem jest susz z owoców dzikiej róży, które zbiera się od sierpnia do października. Suszenie owoców róży odbywa się w dwuetapowym procesie. Początkowo owoce dzikiej róży należy szybko wysuszyć w temperaturze nieprzekraczającej 60°C, ale nie mniejszej niż 50°C. Następnie suszenie odbywa się w przedziale 40-50°C.  

Owoce róży można suszyć zarówno w postaci zgrubiałej szypułki, jak i po wcześniejszym wydobyciu i wyrzuceniu orzeszków i włosków. Aby zmniejszyć straty składników aktywnych owocu, warto zaraz po zbiorach zamrozić surowiec. Susze owocowe dzikiej róży jako surowiec roślinny odznaczają się największymi właściwościami przeciwutleniającymi.

Płatki dzikiej róży zbiera się z młodych kwiatów, na początku kwitnienia (dzika róża kwitnie od końca maja do lipca). Zbiór najlepiej przeprowadzić w godzinach porannych, w słoneczny dzień, 2-3 dni od ostatniego deszczu. Płatków nie powinno się myć, dlatego najlepiej wybierać miejsca czyste, z dala od kurzu czy spalin samochodowych. Zebrane płatki można wykorzystać na świeżo lub ususzyć je. Suszenie powinno się odbywać na świeżym powietrzu, z dala od słońca. Proces ten trwa około 2 tygodni. Innym sposobem jest suszenie w piekarniku, w temperaturze nieprzekraczającej 35°C, przez kilka godzin. Płatki dzikiej róży podaje się najczęściej utarte z cukrem lub miodem – na przeziębienia, ból gardła, zapalenie oskrzeli. Z płatków można też, podobnie jak z owoców, przygotować np. syrop różany, konfitury, napary czy nalewki.

Dzika róża – składniki aktywne 

Dzika róża stanowi bogate źródło witaminy C (zawiera do 2% witaminy C), a także witamin z grupy B oraz witamin A, E i K. Dodatkowo roślina ta charakteryzuje się wysoką zawartością karotenoidów, m.in. likopenu czy luteiny, a także związków polifenolowych, takich jak garbniki, antocyjany i flawonoidy (np. rutyna).

Związki polifenolowe, podobnie jak witamina C, charakteryzują się najsilniejszymi działaniami przeciwrodnikowymi. Okazuje się, że wśród roślin to właśnie dzika róża wykazuje największą zawartość tych składników. Zawiera znacznie więcej witaminy C niż czarna porzeczka czy owoce cytrusowe. W tej klasyfikacji pokonuje ona nawet aronię, hibiskus i malinę.

Oprócz tego dzika róża zawiera również: cukry, pektyny, olejek eteryczny, kwasy organiczne, foliany (m.in. kwas foliowy) i sole mineralne takie jak sole wapnia, potasu, magnezu, krzemu, a także żelazo.

Dzika róża – właściwości zdrowotne 

Zarówno owoce dzikiej róży, jak i jej kwiaty wpływają pozytywnie na nasz organizm i mają szereg właściwości prozdrowotnych.

Owoce dzikiej róży charakteryzują się właściwościami: 

• wzmacniającymi, 
• odżywczymi, 
• przeciwzapalnymi,
• przeciwutleniającymi, 
• moczopędnymi, 
• żółciopędnymi, 
• spazmolitycznymi, 
• przeciwalergicznymi, 
• odtruwającymi, 
• przeciwdrobnoustrojowymi, 
• przeciwkaszlowymi, 
• uspokajającymi, 
• poprawiającymi dobre samopoczucie, 
• uszczelniającymi naczynia krwionośne. 

Kwiaty dzikiej róży, stosowane w zapaleniach jamy ustnej i gardła, wykazują dodatkowo właściwości: 

• ściągające, 
• przeciwzapalne. 

Dziką różę zaleca się również kobietom w ciąży i rekonwalescentom ze względu na jej właściwości uspakajające, wzmacniające i odprężające.

Na co działa dzika róża?

Właściwości lecznicze dzikiej róży są nieocenione w przypadku wielu dolegliwości i schorzeń.

Działanie przeciwnowotworowe dzikiej róży 

Nowotwór powstaje poprzez działanie reaktywnych form tlenu (RFT – rodników) na komórki, co prowadzi do zakłócenia stabilności struktury DNA komórki i mutacji. W konsekwencji komórki narastają w sposób nieprawidłowy. Dzięki zawartości związków polifenolowych dzika róża dezaktywuje RFT, działając zapobiegawczo i leczniczo w przypadku nowotworzenia. Dodatkowym wsparciem w tym działaniu jest zawarty w owocach dzikiej róży likopen, który również neutralizuje RFT. 

Działanie przeciwzapalne i przeciwosteoartrotyczne dzikiej róży 

Osteoartroza (zapalenie kości i stawów) to brak równowagi pomiędzy niszczeniem struktur chrząstki stawowej, a jej odbudowywaniem. W takim przypadku pacjentom podawana jest zazwyczaj glukozamina. Okazuje się, że dzika róża podawana w wysokich dawkach wykazywała silniejsze właściwości regenerujące chrząstkę stawową oraz przeciwbólowe w tym schorzeniu niż glukozamina w dawce 1500 mg. Dodatkowo dzika róża znajduje zastosowanie w suplementacji w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów, zmniejszając objawy bólowe tego schorzenia dzięki działaniu przeciwzapalnemu. 

Dzika róża a osteoporoza 

Przeciwutleniające działanie ekstraktów z dzikiej róży prowadzi również do zapobiegania osteoporozie, która wynika ze stresu oksydacyjnego (braku równowagi pomiędzy istnieniem RFT i ich negatywnym skutkom a detoksykacją organizmu z rodników i naprawą wyrządzonych przez RFT szkód). 

Dzika róża a kamica nerkowa 

Ze względu na działanie moczopędne, żółciopędne i rozkurczowe, owoce dzikiej róży mogą być pomocne przy kamicy, chorobach wątroby czy problemach trawiennych. Badania nad owocem dzikiej róży wykazały jej działanie redukujące nadtlenki lipidów w wątrobie i nerkach. Ekstrakty z dzikiej róży wypłukują nadmiar wapnia z nerek, a także redukują ilość i wielkość kamieni szczawianowych.

Dzika róża – działanie hepatoochronne i przeciwdziałanie hipercholesterolemii 

Wątroba jest najbardziej narażonym na działanie RFT organizmem człowieka. Przeciwutleniające właściwości dzikiej róży zapobiegają uszkodzeniu błon komórkowych wątroby, zmniejszają poziom trójglicerydów i wolnego kwasu tłuszczowego, a także przywracają odpowiedni poziom enzymów wątrobowych

Działanie przeciwwrzodowe i przeciwbiegunkowe dzikiej róży 

W fazie badań pozostaje również wpływ dzikiej róży na przewód pokarmowy człowieka. Wstępne badania wykazują działanie przeciwwrzodowe i regenerujące błonę śluzową żołądka. Dodatkowo dzika róża wspomaga wchłanianie zwrotne wody i elektrolitów ze światła jelita grubego, dzięki czemu objawowo działa w biegunkach.

Dzika róża – przeciwwskazania 

Dzika róża, choć postrzegana jako łagodny środek, jest przeciwwskazana pacjentom z przebytym udarem czy zwiększoną krzepliwością krwi ze względu na zawartą w jej składzie rugoscynę E. Substancja ta powoduje zakrzepy i może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zawału. 

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu jest zdrowa, zbilansowana dieta. W ramach profilaktyki warto wspomóc ją ekstraktami roślinnymi czy herbatami z suszu. Pamiętajmy jednak, aby w przypadku konkretnych schorzeń zwrócić się do lekarza.

Zastosowanie dzikiej róży w kosmetyce 

Dzika róża ma również szerokie zastosowanie w kosmetologii. Pozyskiwany z owoców olej różany stosowany jest w fitoterapii w leczeniu i regeneracji stanów zapalnych skóry, oparzeń czy łuszczenia naskórka. Zawiera w swoim składzie m.in. witaminę C, kwasy tłuszczowe, karotenoidy i sterole. Nakładany na głowę odbudowuje strukturę włosa i poprawia jego elastyczność.

Z kwiatów i nasion dzikiej róży otrzymuje się olejek różany. Stosowany zewnętrznie charakteryzuje się właściwościami przeciwbakteryjnymi i antyseptycznymi. Używany jest również w aromaterapii jako środek przeciwdepresyjny, uspokajający i łagodzący bóle głowy. Olejek jest również składnikiem wielu kremów oraz płynów do zmęczonej, wrażliwej i suchej cery, szczególnie na okolice oczu. 

Produkt uboczny wytwarzania olejku różanego stanowi woda różana. Była ona stosowana już w starożytnym Egipcie do oczyszczania skóry oraz jako dodatek do kąpieli. Woda różana doskonale sprawdzi się jako tonik do twarzy. Oprócz działania tonizującego ma właściwości przeciwzapalne, wpływa korzystnie na wygląd skóry oraz pomaga utrzymać jej właściwe pH. Stosowana jako płukanka do włosów nada im elastyczność i blask.

Kosmetyki zawierające dziką różę poprawiają nawilżenie skóry, zmiękczają ją i wygładzają, a dzięki obecności witaminy C wyrównują jej koloryt i zmniejszają przebarwienia. Zawartość hydroksykwasów sprawia, że wykazują także właściwości złuszczające.

Data aktualizacji: 23.09.2022 r.

Przeczytaj również:
Niedobór witaminy C – przyczyny, objawy i skutki niedoboru