Zasiłek opiekuńczy na dziecko – ile wynosi i kto go wypłaca?

Co to jest zasiłek opiekuńczy i kiedy masz do niego prawo? 

 Zasiłek opiekuńczy jest specjalnym rodzajem świadczenia dla rodziców lub opiekunów, którzy muszą się zaopiekować chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny i płacą składki na ubezpieczenie chorobowe. 

Nabycie prawa do zasiłku opiekuńczego następuje w sytuacji: 

• jeśli ubezpieczenie jest obowiązkowe (umowy o pracę na czas określony lub nieokreślony), 
• jeśli ubezpieczenie jest dobrowolne (umowa zlecenie, umowa o dzieło, osoby prowadzące własną działalność gospodarczą). 

Przysługuje ono osobie objętej ubezpieczeniem chorobowym bez okresu wyczekiwania.

Zgodnie z przepisami z zasiłku można skorzystać, jeśli musisz opiekować się: 

• dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat (tzw. zasiłek na zdrowe dziecko) i:
  • niespodziewanie zamknięto żłobek, klub dziecięcy, przedszkole lub szkołę Twojego dziecka, 
  • u Twojego dziecka istnieje podejrzenie nosicielstwa choroby zakaźnej, 
  • niania (z którą musisz mieć zawartą umowę uaktywniającą) lub dzienny opiekun twojego dziecka są chorzy; 
  • mama dziecka rodzi albo rodzic, który stale opiekuje się dzieckiem, zachoruje bądź przebywa w szpitalu lub innej placówce leczniczej, co uniemożliwia sprawowanie opieki nad dzieckiem;
• dzieckiem niepełnosprawnym, które nie ukończyło 18 lat i: 
  • mama rodzi albo małżonek lub rodzic twojego dziecka jest chory, co uniemożliwia opiekę nad dzieckiem;
  • małżonek lub rodzic twojego dziecka, którzy stale się nim opiekują, przebywają w szpitalu lub innej placówce leczniczej; 

• chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które nie ukończyło 18 lat; 
• chorym dzieckiem; 
• chorym członkiem rodziny innym niż dziecko. 

Ważne, aby w przypadku choroby niani, która na co dzień zajmuje się dzieckiem, posiadać tzw. umowę uaktywniającą, która dotyczy opieki nad dzieckiem od 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko kończy 3 lata bądź opieki nad dzieckiem do 4 lat, jeśli nie może ono rozpocząć wychowania przedszkolnego. 

Zaświadczenie lekarskie jest dokumentem, na podstawie którego ustala się prawo do zasiłku opiekuńczego. Musi w nim być zawarta informacja, że osoba chora wymaga opieki członka rodziny. 

Długość wypłacania zasiłku zależy od tego, nad kim pracownik będzie sprawował opiekę, i wynosi w danym roku kalendarzowym: 

• przy opiece nad zdrowym dzieckiem do 8 lat lub chorym do 14 lat (w tym również dzieckiem niepełnosprawnym) – 60 dni; 
• przy opiece nad chorym dzieckiem powyżej 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny – 14 dni; 
• przy opiece nad chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat lub w wieku od 8 do 18 lat, ale rodzic, który na stałe opiekuje się dzieckiem, nie może jej sprawować z powodu porodu, choroby lub pobytu w szpitalu – 30 dni. 

Uwaga! Maksymalny czas, za który pracownik może otrzymać wypłatę z tytułu zasiłku opiekuńczego to 60 dni, niezależnie od liczby osób, które są uprawnione od zasiłku, jak i liczby dzieci oraz osób wymagających opieki. 

Zasiłek opiekuńczy – komu przysługuje? 

Aby otrzymać zasiłek opiekuńczy, muszą zostać spełnione dwa warunki: 

• po pierwsze – nie możesz pracować, ponieważ opiekujesz się chorym dzieckiem i jesteś jego rodzicem, rodzicem adopcyjnym lub zastępczym, opiekunem prawnym bądź wychowujesz je i utrzymujesz oraz 
• po drugie – masz ubezpieczenie chorobowe oraz jesteś pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, zleceniobiorcą (na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, także umowy uaktywniającej) lub z nim współpracujesz, wykonujesz pracę nakładczą (na podstawie umowy), prowadzisz własną działalność gospodarczą (lub współpracujesz z taką osobą), jesteś członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej oraz spółdzielni kółek rolniczych bądź jesteś osobą duchowną. 

Pamiętaj! 

• Niezapowiedziane zamknięcie żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego lub szkoły to takie, gdy zostałeś powiadomiony w terminie krótszym niż 7 dni przed zamknięciem;
• Członek rodziny, nad którym możesz sprawować opiekę podczas choroby i posiadasz prawo do zasiłku, to: małżonek, rodzic, rodzic dziecka, ojczym, macocha, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat, oczywiście jeśli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym podczas sprawowania opieki; 
• Zasiłek można otrzymać nie tylko na swoje dzieci, ale również na dzieci małżonka, dzieci przysposobione, dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie (np. w ramach rodziny zastępczej); 
• Wypłata zasiłku nie zależy od okresu ubezpieczenia; 
• Matka i ojciec na równi mają prawo do zasiłku, jednak wypłatę za dany okres może otrzymać tylko jeden z rodziców; 
• Zasiłek przysługuje również, gdy nie ma innych członków rodziny, którzy mogą zapewnić opiekę (nie dotyczy chorych dzieci do 2 lat); 
• Członek rodziny, który nie może sprawować opieki, to osoba, która: 

• • jest całkowicie niezdolna do pracy, 
  • ze względu na swój wiek nie jest sprawna fizycznie lub psychicznie, 
  • jest chora, 
  • prowadzi gospodarstwo rolne, 
  • jest pracownikiem odpoczywającym po nocnej zmianie, 
  • prowadzi działalność gospodarczą, 
  • nie ma obowiązku (według Kodeksu rodzinnego) i odmawia sprawowania opieki. 

Kiedy zasiłek opiekuńczy nie przysługuje? 

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, gdy pracownik: 

• ma prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych, 
• korzysta z urlopu wychowawczego oraz bezpłatnego urlopu, 
• jest tymczasowo aresztowany lub odbywa karę pozbawienia wolności, 
• posłuży się sfałszowanym zaświadczeniem lekarskim. 

Poza tym pracownik może utracić zasiłek, jeśli ten czas, który powinien być poświęcony na opiekę, wykorzystuje na pracę zarobkową lub inną czynność niezgodną z celem tego zwolnienia. 

Zasiłku nie otrzymasz także, gdy inne osoby z rodziny, z którymi mieszkasz, mogą opiekować się chorym dzieckiem, a dziecko ma więcej niż 2 lata. Zasiłek na opiekę nad dzieckiem do lat 2 przysługuje bez spełniania dodatkowych warunków. 

Kiedy i gdzie złożyć dokumenty oraz co powinny zawierać? 

Wniosek o zasiłek najlepiej złożyć od razu, ale masz do tego prawo przez 6 miesięcy liczonych od ostatniego dnia, za który można dostać zasiłek. Ten czas może zostać przesunięty w przypadku istotnych powodów (np. pobytu w szpitalu). Wtedy należy złożyć go w ciągu maksymalnie 6 miesięcy od dnia, kiedy te powody przestały istnieć. 

Aby otrzymać zasiłek, należy przygotować: 

• specjalny formularz: wniosek o zasiłek opiekuńczy Z-15A; 
• wydruk zwolnienia elektronicznego (w momencie gdy płatnik nie ma profilu na PUE ZUS; jeśli ma taki profil, to zwolnienie wystawiane przez lekarza ma formę elektroniczną, która z automatu trafia do ZUS i płatnika); w sytuacjach awaryjnych, np. gdy lekarz nie ma połączenia z internetem, może to być zaświadczenie lekarskie wystawione z wydruku z systemu; 
• w przypadku gdy to ZUS ma wypłacić zasiłek – zaświadczenie płatnika składek (Z-3 dla pracownika; Z-3b dla działalności pozarolniczej, osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność pozarolniczą oraz osoby duchownej; Z-3a dla innych przypadków); 
• jeśli opieka dotyczy niepełnosprawnego chorego dziecka powyżej 14 roku życia, należy dołączyć orzeczenie o niepełnosprawności; 
• jeśli wniosek składany jest osobiście w ZUS – to również dokument tożsamości. 

Zasiłek opiekuńczy przysługuje także, gdy opiekujesz się chorym podczas pobytu za granicą. Wtedy zaświadczenie od zagranicznego lekarza powinno zawierać: 

• imię i nazwisko lekarza oraz nazwę zakładu leczniczego, 
• datę wystawienia i podpis lekarza, 
• okres, w którym była sprawowana opieka. 

Dokument taki nie musi być tłumaczony, jeśli wystawiony jest w państwie członkowskim UE, EFTA bądź takim, z którym Polska ma podpisaną umowę w zakresie ubezpieczenia społecznego. 

Tłumaczenie nie musi być od tłumacza przysięgłego. 

Dokumenty należy złożyć: 

• jeśli jesteś pracownikiem – u płatnika składek albo w jednostce ZUS (odpowiedniej dla siedziby pracodawcy), jeśli pracodawca zatrudnia do 20 osób lub u pracodawcy, jeśli zatrudnia powyżej 20 osób; 
• jeśli prowadzisz działalność pozarolniczą, współpracujesz z taką osobą lub jesteś osobą duchowną – w jednostce ZUS (adekwatnej dla siedziby płatnika składek). 

Dokumenty można złożyć osobiście, przez pełnomocnika bądź wysłać pocztą, a jeśli zasiłek będzie wypłacany przez ZUS – za pośrednictwem PUE ZUS (Platformy Usług Elektronicznych ZUS). 

Zasiłek opiekuńczy – jak jest wypłacany i przez kogo? 

Zasiłek jest wypłacany raz w miesiącu (w ciągu 30 dni kalendarzowych od dnia złożenia wszystkich dokumentów) i wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Gdy jesteś pracownikiem, to jest to Twoje przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto z ostatnich 12 miesięcy przed miesiącem, w którym opiekujesz się chorym, po odjęciu składek na ubezpieczenia społeczne. Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą, to podstawą wymiaru zasiłku jest przeciętny miesięczny przychód z ostatnich 12 miesięcy (przed miesiącem, w którym opiekujesz się chorym), pomniejszony o 13,71%. 

Jeżeli ubezpieczenie chorobowe opłacane jest krócej niż przez 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku wylicza się w oparciu o dane z pełnych miesięcy poprzedzających opiekę. 

Zasiłek wypłacany jest przez ZUS albo bezpośrednio pracownikowi, albo za pośrednictwem płatnika składek (np. pracodawcy). Jako czas otrzymywania zasiłku bierze się pod uwagę całkowity czas, w którym pracownik jest niezdolny do pracy, w tym także dni wolne od pracy. 

Może zdarzyć się sytuacja, że ZUS odmówi wypłaty zasiłku – wówczas otrzymasz odpowiednie uzasadnienie. Masz prawo w ciągu jednego miesiąca od otrzymania decyzji do odwołania się do rejonowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, za pośrednictwem jednostki ZUS, która ją wydała. Natomiast w sytuacji gdy płatnik odmówi wypłaty zasiłku bądź wypłaci go w niewłaściwej kwocie, można zwrócić się do ZUS o pomoc. 

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy 

W przypadku gdy matka dziecka pobierająca zasiłek macierzyński w ciągu 8 tygodni po porodzie nie może się opiekować nowo narodzonym dzieckiem, a robi to ojciec dziecka albo inny członek najbliższej rodziny, przysługuje im prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego. 

W jakich sytuacjach? Gdy ubezpieczona matka dziecka: 

• przebywa w szpitalu lub innej placówce leczniczej i nie może sprawować osobistej opieki, 
• ma orzeczenie o niepełnosprawności w znacznym stopniu oraz jest stan zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie opieki, 
• ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, 
• porzuciła dziecko.

Ważne! Zasiłek ten przysługuje tylko do 8. tygodnia życia dziecka. 

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy w epidemii COVID-19 

W związku z epidemią COVID-19 został wprowadzony czasowy dodatkowy zasiłek opiekuńczy. Nie wlicza się on do limitu 60 dni zasiłku opiekuńczego w danym roku kalendarzowym, który przyznawany jest na ogólnych zasadach i przysługuje on rodzicom dzieci do lat 8, jeśli w tym czasie sprawują oni bezpośrednią opiekę nad dzieckiem w następujących przypadkach: 

• gdy z powodu COVID-19 nastąpi zamknięcie lub ograniczone funkcjonowanie żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola, szkoły lub innego miejsca, do którego uczęszcza dziecko, z powodu COVID-19; 
• gdy niania lub inny opiekun dziecka nie może sprawować opieki nad dzieckiem z powodu COVID-19. 

W przypadku dzieci niepełnosprawnych przysługuje on rodzicom dzieci w wieku: 

• do lat 16, jeśli posiada ono orzeczenie o niepełnosprawności, 
• do lat 18, jeśli ma ono orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, 
• do lat 24, jeśli posiada ono orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. 

Z dodatkowego zasiłku opiekuńczego nie mogą skorzystać rodzice, jeśli: 

• drugi z rodziców dziecka może zapewnić opiekę – jest bezrobotny, korzysta z urlopu rodzicielskiego lub wychowawczego, 
• szkoła zapewnia opiekę dziecku, a rodzic z niej nie skorzysta. 

Wniosek o dodatkowy zasiłek opiekuńczy pracownik składa u pracodawcy lub zleceniodawcy w postaci oświadczenia o sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Natomiast osoby prowadzące działalność gospodarczą składają takie oświadczenie w ZUS. 

Zasiłek opiekuńczy to jedna z form finansowego wsparcia i możliwość przydatna szczególnie dla rodziców, którzy czasami kilka razy w roku są zmuszeni do opieki nad chorymi dziećmi. Należy pamiętać, że koniecznym warunkiem do skorzystania z tego świadczenia jest opłacanie ubezpieczenia chorobowego przez rodzica.