Hemoroidy w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie

Hemoroidy a ciąża – czym one są? 

Hemoroidy (inaczej guzki krwawnicze) to prawidłowe, fizjologiczne struktury anatomiczne odbytu. Mają budowę jamistych tworów z naczyniami żylnymi wypełnionymi krwią. Ilość guzków krwawniczych może być zmienna w zależności od cech osobniczych. Zwykle jest ich trzy, ale niektórzy mogą posiadać jeden lub dwa dodatkowe. Są one przymocowane więzadłami do mięśni zwieracza odbytu, gdzie spełniają swoją podstawową funkcję, jaką jest uszczelnianie kanału odbytu oraz kontrola oddawania gazów. Gdy na skutek różnych czynników dochodzi do rozszerzenia splotów żylnych i ich nadmiernego obrzmienia, zaczynają uciskać okoliczne nerwy, powodując nieprzyjemne dolegliwości. Może również dojść do wystąpienia stanu zapalnego i przemieszczania się powiększonych guzków poza kanał odbytu. W języku medycznym prawidłowa nazwa tego zaburzenia to choroba hemoroidalna, jednak w mowie potocznej funkcjonuje w uproszczeniu jako hemoroidy. Okres ciąży to czas, w którym naturalnie mamy do czynienia z szeregiem czynników ryzyka wystąpienia hemoroidów.

 Jak wyglądają hemoroidy w ciąży? 

Przebieg choroby hemoroidalnej u pacjentek w ciąży nie różni się znacząco od obrazu tego schorzenia w ogólnej populacji. Pierwsze objawy pojawiają się w następstwie przedłużających się zaparć, a problem nasila się najczęściej w III trymestrze. W zależności od stopnia zaawansowania zmian chorobowych wyróżnia się cztery stopnie hemoroidów: 

• 1. stopnień – naczynia krwionośne są poszerzone, co może powodować sporadyczne krwawienia i lekki dyskomfort. To tak zwane hemoroidy wewnętrzne, które nie są wyraźnie wyczuwalne ani widoczne. 
• 2. stopień – guzki krwawnicze wysuwają się poza kanał odbytu podczas parcia na stolec, a następnie samoistnie wracają na swoje miejsce. Dolegliwości zaczynają się nasilać, obejmując świąd, pieczenie i coraz częstsze krwawienia. Często towarzyszy im uczucie niepełnego wypróżnienia. 
• 3. stopień – w tym stadium hemoroidy mają tendencję do „wypadania” poza kanał odbytu nie tylko podczas parcia na stolec, ale także w czasie wzmożonego wysiłku fizycznego, podnoszenia ciężkich przedmiotów czy kaszlu. Często guzki nie wracają samoistnie do właściwego położenia, wymagając ręcznego odprowadzenia. Do objawów dołącza ostry ból i obecność śluzu w stolcu. 
• 4. stopień – to najcięższa postać schorzenia, w której wypadnięte guzki krwawnicze cały czas znajdują się poza odbytnicą, a manualne odprowadzenie staje się niemożliwe. Mogą pojawić się powikłania zakrzepowe i problemy z nietrzymaniem stolca. 

Przy podejrzeniu hemoroidów w ciąży diagnozę potwierdza się u proktologa, który wykonuje badanie per rectum, czyli badanie odbytu za pomocą palca. Choroba hemoroidalna nie stanowi przeciwwskazania do porodu naturalnego, ale warto o niej poinformować lekarza prowadzącego. 

Hemoroidy w ciąży – przyczyny 

Istnieje szereg czynników ryzyka wystąpienia choroby hemoroidalnej, z których wiele jest charakterystycznych dla okresu ciąży: 

• przewlekłe zaparcia – cierpi na nie nawet 38% ciężarnych kobiet. Prawdopodobnie mają one największe znaczenie w rozwoju zaburzeń żylnych w obrębie guzków krwawniczych. Ciąża niekorzystnie wpływa na motorykę przewodu pokarmowego ze względu na mechaniczny ucisk jelit oraz zmiany hormonalne. Kał zalegający w odbytnicy upośledza odpływ żylny, powodując zastój krwi w hemoroidach.  
• zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej – w przebiegu ciąży macica stopniowo zwiększa swoją objętość, uciskając na niektóre żyły zlokalizowane w jamie brzusznej i miednicy. Konsekwencją jest utrudniony odpływ krwi żylnej, co sprzyja rozszerzaniu się naczyń i powstawaniu zmian żylakowych. 
• wyższa masa ciała – składa się na nią waga rosnącego płodu, macicy, wód owodniowych, powiększonych gruczołów piersiowych oraz zapasowej tkanki tłuszczowej.  
• zmiany hormonalne – zwłaszcza podwyższone stężenie progesteronu, który zwiększa podatność ścian żylnych na rozciąganie.  
• niska aktywność fizyczna – bywa, że w czasie ciąży trudno jest utrzymać odpowiedni poziom aktywności fizycznej. Mogą to utrudniać pojawiające się dolegliwości lub zwykłe zmęczenie codziennymi obowiązkami i opieką nad starszymi dziećmi. Niektóre kobiety będące w stanie ciąży zagrożonej muszą całkowicie zrezygnować z uprawiania sportu z zalecenia lekarza. Siedzący tryb życia i niedostatek ruchu dodatkowo upośledza krążenie żylne. 
• suplementacja żelaza – przyjmowane żelazo ma za zadanie zapobiegać lub leczyć niedokrwistość w ciąży. Niestety taka suplementacja może powodować zaparcia, które są główną przyczyną hemoroidów.  

Hemoroidy w ciąży – czy znikną samoistnie? 

Na szczęście hemoroidy, mimo że są dokuczliwe, nie stanowią żadnego zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Zwykle do kilku tygodni po porodzie guzki krwawnicze samoistnie obkurczają się, dzięki czemu u większości kobiet dolegliwości ustępują. Jednak problem z hemoroidami może powrócić podczas kolejnej ciąży, niekiedy ze zdwojoną siłą. 

Osobne zagadnienie stanowi pojawienie się hemoroidów po porodzie siłami natury, gdy w czasie silnego parcia zwiększa się ciśnienie okolic odbytu. Nawet po cesarskim cięciu kobiety narażone są na problemy z hemoroidami ze względu na spowolniony pasaż jelitowy i tendencję do zaparć. 

Profilaktyka hemoroidów w ciąży – jak im zapobiegać? 

Na szczęście możemy mieć wpływ na niektóre czynniki warunkujące powstawanie hemoroidów, dlatego warto jak najwcześniej podjąć działania zapobiegawcze.

W profilaktyce choroby hemoroidalnej największe znaczenie ma: 

• odpowiednia dieta – bogata w błonnik pochodzący z pełnoziarnistych produktów zbożowych (np. razowe pieczywo, brązowy ryż, gruboziarniste kasze, płatki owsiane, otręby), warzyw i owoców. Należy jednocześnie unikać nadmiaru słodyczy, produktów z białej mąki, tłustych potraw, pikantnych przypraw oraz żywności wysoko przetworzonej. 
• dobre nawodnienie organizmu – będąc w ciąży, należy wypijać około 2,3 l płynów dziennie, z czego 80% powinna stanowić czysta woda. 
• aktywność fizyczna – jeśli ciąża nie jest zagrożona i nie ma przeciwwskazań do podejmowania aktywności fizycznej, zalecana jest codzienna porcja ruchu w postaci spacerów, pływania bądź uczestnictwa w zajęciach fitness, pilates i jogi przeznaczonych dla kobiet w ciąży. Nie należy natomiast podejmować zbyt intensywnego wysiłku, uprawiać sportów kontaktowych, aktywności, w których istnieje ryzyko upadku (jazda konna, kolarstwo) oraz wymagających podskoków (skok w dal, skoki do wody, ćwiczenia w podskokach). 
• przyjmowanie właściwej pozycji podczas defekacji – skraca to czas wypróżnienia oraz zmniejsza siłę parcia, która niekorzystnie oddziałuje na hemoroidy. Najlepsza fizjologicznie jest pozycja kuczna, w której nogi i tułów tworzą kąt ostry (około 35°). Kończyny wywierają wówczas delikatny ucisk na jelito grube, a okrężnica prostuje się, co ułatwia wydalenie stolca. Wypróżnianie się w zwykłej pozycji siedzącej wymaga świadomego parcia i dużo większego wysiłku, prowadząc do niepożądanych napięć. Warto więc wyposażyć się w odpowiednio wysoki podest lub stołek, na którym można położyć stopy. 
• regularne wypróżnienia i leczenie zaparć – w razie pojawienia się problemów z wypróżnieniem należy zadziałać szybko i skutecznie, aby nie dopuścić do utrzymującego się zalegania mas kałowych w odbytnicy oraz konieczności nadmiernego parcia przy wypróżnianiu. 
• unikanie długotrwałej pozycji stojącej, siedzącej oraz podnoszenia ciężkich przedmiotów – to sytuacje, w których dochodzi do przesilenia i tak już przeciążonych mięśni dna miednicy oraz grawitacyjnego ucisku macicy na naczynia żylne.  

Hemoroidy w ciąży i ich leczenie – co stosować? 

Zwykle w przypadku zaawansowanych hemoroidów stosuje się farmakoterapię oraz leczenie operacyjne. Niestety w czasie ciąży wykorzystanie tych metod jest znacznie ograniczone. Mając na uwadze dobro rozwijającego się płodu, zazwyczaj ostrożnie podchodzi się do podawania leków, a zabiegi operacyjne przeprowadzane są jedynie w wyjątkowych sytuacjach (obfite krwawienia ze współistniejącą niedokrwistością, ostra zakrzepica guzków krwawniczych). U kobiet ciężarnych hemoroidy leczy się głównie w sposób zachowawczy poprzez zmianę stylu życia, na którą składa się dieta przeciwzaparciowa bogata w błonnik i dużą ilość płynów oraz umiarkowana aktywność fizyczna. 

W leczeniu objawowym mogą pomóc także: 

• kąpiele nasiadowe – powtarzane kilka razy dziennie z użyciem ciepłych naparów z ziół (np. kora dębu, rumianek, oczar wirginijski, nagietek), 
• czopki, maści i kremy – preparaty, które można stosować od 4. miesiąca ciąży, zawierają znieczulającą miejscowo lidokainę oraz tribenozyd, który wzmacnia naczynia krwionośne. 

Pozostałe leki przeznaczone do leczenia hemoroidów mogą być zalecone wyłącznie przez lekarza, który oceni, czy korzyści wynikające z zastosowania u matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. Skuteczność w leczeniu hemoroidów wykazują preparaty doustne zawierające: 

• diosminę, 
• flawonoidy, np. hesperydyna, 
• saponiny, np. ruscyna, ruskogenina 
• rutynę, 
• wyciąg z kasztanowca, 
• ekstrakt z ruszczyka kolczastego. 

Sposób leczenia hemoroidów w ciąży powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem. 

Skuteczne sposoby na hemoroidy w ciąży – jak złagodzić dolegliwości? 

W łagodzeniu dolegliwości związanych z hemoroidami w ciąży pomoże stosowanie się do wszystkich zaleceń profilaktycznych oraz: 

• odpowiednia higiena odbytu – noszenie bawełnianej bielizny, dbałość o higienę, rezygnacja z zapachowych lub szorstkich papierów toaletowych i intensywnego podcierania. W aptekach dostępne są specjalne preparaty do mycia okolic intymnych dla osób z problemem hemoroidów, które działają antybakteryjnie, przeciwświądowo, łagodząco i ściągająco. 
• przyjmowanie pozycji kucznej podczas wypróżnienia, 
• unikanie wstrzymywania stolca, 
• chłodne okłady – zmniejszają odczuwanie bólu i redukują obrzęki. Można w tym celu użyć gazy bawełnianej lub pieluchy tetrowej nawilżonej zimną wodą albo wykorzystać specjalne żelowe kompresy, które schładza się w lodówce, 
• wypoczynek w pozycji leżącej, najlepiej na lewym boku, 
• stosowanie bezpiecznych leków ułatwiających oddawanie stolca – należą do nich środki osmotycznie czynne, takie jak makrogole i laktuloza.  

W ciąży nie wolno zażywać leków ani ziół o działaniu przeczyszczającym (np. olej rycynowy, liść senesu). 

Chociaż choroba hemoroidalna nie zagraża w bezpośredni sposób matce ani dziecku, może powodować znaczy dyskomfort. Działania profilaktyczne podejmowane już od początku ciąży, mogą uchronić przed rozwojem zmian chorobowych lub złagodzić ich przebieg. Mimo dostępności wielu leków bez recepty przed podjęciem leczenia hemoroidów w ciąży należy zawsze skonsultować się z lekarzem.