Stymulacja funkcji wzrokowych od pierwszych chwil życia dziecka

Percepcja wzrokowa – co się za nią kryje? 

Percepcja wzrokowa nie jest równoznaczna z samym faktem widzenia. Percepcją wzrokową określa się zdolność do odbierania i odróżniania od siebie bodźców wzrokowych, które stale są obecne w polu widzenia ludzkiego oka. Mowa tu między innymi o umiejętności spostrzegania kształtu, barwy, odległości czy jasności. Każdy taki bodziec jest poddawany interpretacji przez mózg i zapamiętywany jako doświadczenie. Zdrowo rozwijające się dziecko nabywa umiejętność percepcji wzrokowej między 3. a 8. rokiem życia, jednak istotne dla dziecka są już jego pierwsze miesiące życia, ponieważ to właśnie w tym czasie mają miejsce przygotowania do odbierania komunikatów niewerbalnych, a później werbalnych.  

Najważniejszą w tym przypadku umiejętnością, dzięki której gwarantowany jest dalszy rozwój i zdobywanie kolejnych umiejętności, jest zdolność do patrzenia na twarz i skupiania na niej wzroku wraz z odnajdywaniem na niej ust i oczu.  

Ponadto niezmiernie ważne jest zainteresowanie dziecka ruchem oczu i ust, reakcja na mimikę i występujące na twarzy emocje, a także śledzenie ruchomych obrazów. Warto zaznaczyć, że zmysł wzroku w momencie narodzin nie jest dobrze rozwinięty i minie jeszcze trochę czasu, zanim dziecko zacznie widzieć tak, jak osoba dorosła.  

Do rozwiniętych funkcji wzrokowych zalicza się: 

• analizę wzrokową – zdolność do wyodrębniania pojedynczego elementu z całości, 
• syntezę wzrokową – umiejętność składania całości z kilku elementów, 
• spostrzegawczość – zdolność dostrzegania różnic lub brakujących detali, 
• pamięć wzrokową – zapamiętywanie tego, co się obserwuje, 
• koordynację wzrokowo-ruchową – wykonywanie czynności ruchowych pod kontrolą wzroku. 

Jak widzi niemowlę? Stymulacja wzroku malucha 

Wzrok dziecka w chwili narodzin jest słabo rozwinięty, zwłaszcza w porównaniu do innych zmysłów. U niemowląt zauważa się lepsze widzenie peryferyjne, a więc to, co obecne jest na obrzeżach ich pola widzenia. Widzenie peryferyjne kształtuje się około 3. miesiąca życia. Stymulując wzrok niemowlęcia, należy mieć na uwadze odległość, jaka powinna być zachowana między dzieckiem, a prezentowanym obiektem. Jeśli zaprezentujemy maluchowi obiekty będące blisko siebie, dziecko zobaczy rozmazany obraz, ponieważ przedmioty te zlewają się w jeden. Najlepsza odległość pokazywania obiektów to 18-75 centymetrów (optymalne 20 centymetrów).

Warto zadbać, aby obiekty miały wyraziste kolory, najlepiej kontrastujące ze sobą (np. biały i czarny). Kontrastujące ze sobą obiekty lub karty można zawiesić w polu widzenia dziecka tj. w łóżeczku czy kołysce, aby mogło sobie na nie spoglądać. Około 4. miesiąca życia dziecko rozpoznaje wszystkie kolory. Zaczyna też dostrzegać ich odcienie. Jeśli chcesz stymulować funkcje wzrokowe swojego dziecka, warto pamiętać, by prezentowane obiekty nie wisiały nieruchomo w jednym miejscu. Przesuwaj je przed oczami dziecka, a także nad jego główką, aby mogło skupić na nich wzrok i za nimi wodzić.  

Prawidłowo rozwijające się dziecko, w wieku około 2 miesięcy zaczyna nawiązywać kontakt wzrokowy, a także przyglądać się twarzom dorosłych. Umiejętność kontaktu wzrokowego i przyglądania się twarzy można stymulować u dziecka w bardzo prosty sposób. Patrząc na dziecko warto do niego wypowiadać sylaby i samogłoski, a przy tym robić miny pod różnym kątem, tj. uśmiechać się wraz z np. kręceniem głową. Uśmiechanie się do dziecka przygotowuje je do jego odwzajemnienia (co powinno nastąpić około 3. miesiąca życia). 

Rozwój funkcji wzrokowych dziecka 

Funkcje wzrokowe dziecka stale się rozwijają. Z każdym dniem maluch potrafi dostrzegać coraz więcej szczegółów, a praca jego oczu jest lepiej skoordynowana. Zbierając informacje wzrokowe, dziecko poznaje otaczający je świat. Maluch jest żywo zainteresowany drobnymi szczegółami zabawek np. oczu czy guzików. Chętnie spogląda na kolorowe obiekty, w tym te wydające dźwięki. Kiedy widzisz, że twoje dziecko jest zainteresowane zabawką, przesuń ją tak, by zniknęła z pola widzenia. Zmotywuje to dziecko to przekręcania główki w celu poszukiwania schowanego przedmiotu.  

W wieku około 4,5 miesiąca życia dziecko zaczyna widzieć trójwymiarowo – dostrzega wielkość i kształt interesującego obiektu. To również przekłada się na rozpoznawanie twarzy bliskich osób. Z biegiem czasu, po 6. miesiącu życia, dziecko oprócz dostrzegania przedmiotów i ich cech, manipuluje nimi. Te wszystkie zdolności dziecka wynikają ze zdobytych najważniejszych umiejętności, a więc koordynacji ruchów gałek ocznych, dostrzegania głębi obiektów, postrzegania i odpowiedniej ostrości wzroku.  

W takich momentach (7-10 miesiąc) warto zacząć prezentować dziecku: 

• kolorowe zabawki, które można wprawić w ruch, 
• kolorowe zabawki wydające dźwięki, 
• zabawki, które można zamykać i otwierać, 
• zabawki z otworami, w które wrzuca się mniejsze przedmioty. 

Od wieku 12 miesięcy śmiało można ćwiczyć z dzieckiem poprzez: 

• szukanie takich samych przedmiotów, 
• oglądanie książeczek i obrazków, 
• przewracanie kartek w książeczkach, 
• zabawy koordynujące ruchy oczu i rąk, np. wrzucanie przedmiotów do odpowiednich pudełek, 
• zabawy kategoryzujące (jedzenie, ubrania, zwierzęta itd.), 
• układanie puzzli (2 kawałki), 
• układanie prostych historyjek obrazkowych, 
• układanie według wzoru. 

Zaburzenia percepcji wzrokowej – objawy 

Zdarzają się sytuacje, w których percepcja wzrokowa dziecka jest zaburzona. Co może na to wskazywać? 

• Dziecko nie interesuje się zabawkami – nie trzyma ich ani nie patrzy na nie; 
• Nie wodzi wzrokiem za ruchomym obiektem; 
• Nie układa klocków itp. 

Jeśli przy tym nisko funkcjonuje pod względem ruchowym, a więc mocno trzyma się poręczy schodząc po schodach, nie lubi brać udziału w grach ruchowych, ma kłopoty z orientacją przestrzenną, wolno czyta, układa książki i zeszyty pod dziwnym kątem, mruży oczy przy czytaniu lub pisaniu – warto zgłosić się do odpowiedniego specjalisty.  

Przeczytaj również:
Kamienie milowe w rozwoju mowy dziecka