Pozytywny obraz własnego ciała – jak jest kształtowany?

Co kryje się pod pojęciem obraz własnego ciała? 

Obraz własnego ciała (wizerunek ciała) jest to sposób, w jaki dana osoba myśli o swoim ciele (wyobrażenie na temat wymiarów, atrakcyjności, odczuć związanych z ciałem), kształtowany pod wpływem czynników interpersonalnych (np. cechy osobowości, niska samoocena, wysoki poziom lęku), środowiskowych (wpływ rodziny, rówieśników, obowiązującego kanonu urody – rozpowszechnionego przez media) i temporalnych (czasowych). 

W literaturze wyróżnia się dwa konstrukty charakteryzujące obraz ciała: 

• Body percept – wewnętrzny obraz własnego ciała stworzony na podstawie obserwowanych przez jednostkę cech fizycznych ciała, jego kształtu, formy. Może być adekwatny (to, co widzimy odpowiada rzeczywistości) lub nieadekwatny (np. w przypadku osób cierpiących na anoreksję lub dysmorfofobię). 
• Body concept – stosunek danej osoby do jej ciała, emocje i przekonania odnośnie swojego ciała (satysfakcja lub brak satysfakcji).  

Kształtowanie się obrazu własnego ciała 

Obraz ciała ulega przekształceniom przez całe życie. Pozytywny wizerunek ciała jest kształtowany w pierwszych latach życia dziecka przez samych rodziców, w późniejszym okresie duży wpływ na kształtowanie się wizerunku ciała jednostki mają media i grupa rówieśnicza. 

Podstawą prawidłowego wizerunku ciała są pozytywne uczucia, które kształtują się u dziecka, kiedy rodzice odpowiadają na jego potrzeby, są źródłem afirmatywnego przekazu i zapewniają mu pełną akceptację.  

Ważną rolę na tym etapie życia odgrywa czuły dotyk rodzica i zapewnienie dziecku odpowiedniej stymulacji poprzez kołysanie, masowanie i głaskanie ciała dziecka. 

Kiedy dziecko zaczyna rozumieć mowę, duże znaczenie zaczynają odgrywać przekazy werbalne płynące z otoczenia na temat wyglądu dziecka, a także ich brak oraz stosunek do wyglądu fizycznego i ciała, który jest obecny w rodzinie (np. przywiązywanie dużej wagi do atrakcyjności fizycznej kobiet, utrzymywania szczupłej sylwetki). 

Obraz własnego ciała odgrywa szczególnie ważną rolę w okresie dojrzewania. Na tym etapie w ciele dziecka dochodzi do największych przemian. Znacząco zwiększa się poziom zainteresowania własnym wyglądem zewnętrznym, nastolatek zwraca również uwagę na wygląd swoich rówieśników. Interesuje go zarówno budowa jego ciała, jak i to, w jaki sposób ono funkcjonuje. Ten etap sprzyja też rozwojowi zaburzeń odżywiania, ze względu na duże skoncentrowanie na aspekcie fizyczności ciała, atrakcyjności, chęci podobania się oraz zdobycia akceptacji i aprobaty rówieśników.  

Na kształtowanie się zaburzeń odżywiania mają wpływ także doświadczenia z lat młodszych, w tym – stosunek rodziców do żywienia i odżywiania się – czy pozwalali oni dziecku podejmować decyzję o tym, co zje lub kiedy to nastąpi.  Czy „wymuszali” jedzenie nawet, gdy dziecko komunikowało, że nie jest głodne lub stale próbowali nowych diet i nagminnie powracali do tematu wagi i chudnięcia. 

W jaki sposób rodzice mogą pomóc dzieciom kształtować pozytywny obraz ciała? 

Najważniejszym zadaniem rodzica jest akceptacja niedoskonałości u siebie i dziecka. Przekazanie dziecku komunikatu, że nie trzeba być doskonałym, żeby być kochanym jest kluczowe dla rozwoju zdrowego i pozytywnego stosunku do własnego ciała. 

W budowaniu pozytywnego obrazu własnego ciała u dzieci znaczącą rolę odgrywają także: 

• zapewnienie dziecku odpowiedniego poziomu stymulacji sensorycznej, dzięki regularnemu i czułemu kontaktowi fizycznemu – w ten sposób dziecko uczy się, że ciało może być źródłem ukojenia, może zapewniać poczucie bezpieczeństwa; 
• zachęta dziecka do zastanowienia się, co lubi w swoim ciele oraz podkreślenie, że wizerunek ciała przekazywany przez media nie jest jedynym rodzajem piękna i często jest on nierzeczywisty; 
• rozmowa z dzieckiem o jego ciele, o tym jakie zmiany wraz z wiekiem i dojrzewaniem mogą w nim zajść; 
• nauka uważności – dostrzegania komunikatów płynących z ciała (potrzeby fizyczne, głód, zmęczenie) i odpowiedniego reagowania na nie oraz zapewnienie dziecku możliwości zdecydowania, kiedy chce zjeść lub pójść spać; 
• chwalenie bez skupiania się na wyglądzie fizycznym, gdyż może to kształtować przekonanie u dziecka, że jest to najlepsze, co ma ono do zaoferowania. 
• komunikowanie aspektu zdrowotnego i profilaktycznego zmian w postaci zdrowszego sposobu odżywiania czy wzrostu aktywności fizycznej. 

Na kształtowanie się obrazu własnego ciała wpływ ma wiele czynników. Część z nich nie podlega bezpośredniej kontroli jednostki, jak np. obowiązujące kanony piękna i ich rozpowszechnienie przez media czy wpływ grupy rówieśniczej. Możemy jednak w znaczącym stopniu wspomóc rozwój pozytywnego obrazu ciała u naszych dzieci z nadzieją, że one, wychowując swoje potomstwo, postąpią podobnie. 

Przeczytaj również:
Terapia poznawczo-behawioralna – czym jest i kiedy się ją stosuje?