Naparstnica – roślina lecznicza czy toksyczna?

Charakterystyka rośliny 

Naparstnica purpurowa jest rośliną powszechnie występującą w zachodniej Europie i północnej Afryce. Została sprowadzona nawet na tereny Ameryki Północnej, Południowej i Australii. W Polsce występuje głównie na terenach południowo-zachodnich, natomiast naparstnica wełnista występuje głównie na terenie środkowej Europy. 

W budowie morfologicznej naparstnicę wyróżnia gruba, owłosiona łodyga, z układającymi się w różyczkę przy ziemi niewielkimi liśćmi oraz zwisające purpurowo-czerwone lub białe kwiaty w kształcie kielicha. Okres kwitnienia rośliny przypada na miesiące letnie – czerwiec i lipiec. Owocem jest jajowata torebka. Roślina osiąga nawet do 1,5 m wysokości. W stanie naturalnym można ją spotkać przede wszystkim na obrzeżach lasów, w miejscach dobrze nasłonecznionych, charakteryzujących się żyzną glebą. Jest to zazwyczaj roślina dwuletnia, zimująca w postaci zlokalizowanych przy ziemi pąków. 

Surowcem zielarskim jest liść naparstnicy purpurowej – Digitalis purpureae folium oraz liść naparstnicy wełnistej – Digitalis lanatae folium. Zazwyczaj zbierane są one w pierwszym roku kwitnienia. 

Zastosowanie lecznicze naparstnic 

Do najstarszych i jednocześnie najważniejszych wskazań do zastosowania wyciągów z naparstnicy należy zastoinowa niewydolność serca. Działanie polega przede wszystkim na zmniejszaniu występujących w tym schorzeniu obrzęków przez obecną w liściach naparstnicy digitoksynę, będącą glikozydem nasercowym (kardenolidowym). Oprócz digitoksyny z naparstnicy purpurowej wyizolowano około 30 innych pochodnych glikozydowych, współodpowiedzialnych za jej właściwości. 

Współcześnie wykorzystuje się przede wszystkim pozyskiwaną z naparstnicy wełnistej digoksynę oraz jej metylową pochodną metylodigoksynę. Jej działanie polega na zwiększaniu kurczliwości mięśnia sercowego, przy jednoczesnym przedłużeniu fazy rozkurczu, co powoduje zwiększenie przepływu krwi przez nerki, a tym samym zwiększone wydalanie moczu i zmniejszenie obrzęku.  

W efekcie serce pracuje więc bardziej ekonomicznie. Wyciągi z naparstnicy znajdują też zastosowanie w leczeniu nerwic serca, tachykardii oraz tzw. migotania przedsionków. 

Oprócz glikozydów nasercowych naparstnica zawiera jeszcze saponiny, śluzy i związki flawonoidowe. Nie mają one jednak istotnego znaczenia i raczej nie mają wykorzystania terapeutycznego. 

Toksyczność ziela 

Związki obecne w naparstnicy mają tendencję do kumulowania się w organizmie. Są więc substancjami o wąskim indeksie terapeutycznym – w przypadku złego dostosowania dawki leku istnieje duże ryzyko przedawkowania. Z tego powodu może być stosowana tylko pod ścisłą kontrolą lekarza.  

W przypadku zatrucia glikozydami nasercowymi mogą wystąpić objawy takie jak: 

• zmniejszony apetyt, 
• nudności i wymioty, 
• biegunka, 
• senność, 
• ból głowy i ból brzucha. 

Przedawkowanie naparstnicy może powodować bezpośrednie zagrożenie życia poprzez możliwość zatrzymania akcji serca. Z tego względu znaczenie glikozydów naparstnicy w terapii chorób serca jest już niewielkie. Obecnie mamy już dostęp do wielu bezpieczniejszych grup leków, syntetyzowanych chemicznie. Jednakże wyciąg z naparstnicy cały czas jest tematem wielu różnych badań. 

Warto pamiętać, że surowce roślinne potrafią mieć naprawdę silne działanie i ich zastosowanie „na własną rękę” może być naprawdę niebezpieczne dla zdrowia.

Przeczytaj również:
Barwinek różowy – właściwości lecznicze