Gojnik – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Gojnik – charakterystyka 

Gojnik (łac. Sideritis) to rodzaj rośliny pochodzącej z południowych obszarów świata, w tym z Afryki i Europy Południowej. Do rodzaju gojnik należą m.in. następujące gatunki: 

• gojnik górski (drobnokwiatowy) (łac. Sideritis montana), 
• gojnik hyzopolistny (łac. Sideritis hyssopifolia), 
• gojnik macedoński (łac. Sideritis scardica), 
• gojnik syryjski (łac. Sideritis raeseri). 

Gojnik należy do rodziny jasnotowatych/wargowych (łac. Lamiaceae/Labiateae). Każdy z powyższych gatunków jest spotykany w innych miejscach. W Polsce gojnik zyskał wiele synonimów, takich jak przyrocze ziele, chimeryczne ziele czy bocianie noski. Podstawowym i szeroko stosowanym surowcem pozyskiwanym z opisywanej rośliny jest jej ziele (Sideritis Herba) zbierane wczesną wiosną. Podczas suszenia należy unikać bezpośredniej ekspozycji na słońce [1, 5]. Gojnik nazywa się również szałwią libańską i herbatą górską ze względu na szerokie zastosowanie jako dodatek do herbat lub samodzielny składnik naparów.  

Z gojnika pozyskuje się również olejek eteryczny używany m.in. w kosmetykach przeciwstarzeniowych [2].

Gojnik – skład 

Dobroczynnie działające składniki gojnika to: 

• polifenole, 
• terpeny, 
• flawonoidy glikozydowe, 
• proteiny, 
• pierwiastki, takie jak potas, fosfor, magnez, żelazo, cynk i miedź. 

Procentowe ilości podanych substancji chemicznych różnią się w zależności od gatunku [2-4]. 

Gojnik – właściwości 

Główne właściwości gojnika to: 

• właściwości przewidrobnoustrojowe – przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne (działanie monoterpenów, np. pinen, karwakol); 
• właściwości antyoksydacyjne (przeciwutleniające); 
• właściwości przeciwzapalne; 
• właściwości przeciwdziałające powstawaniu zmarszczek; 
• właściwości przyspieszające gojenie się ran; 
• właściwości pobudzające apetyt [2-4]. 

Dodatkowe właściwości gojnika, udowodnione w badaniach nad konkretnym gatunkiem: 

• właściwości hamujące rozwój komórek nowotworowych – najbardziej obiecujące wyniki badań to działanie przeciwnowotworowe gatunku Sideritis perfoliata na ludzkie rakowe komórki wątroby; 
• badania nad gatunkiem Sideritis perfoliata wykazały również potencjał tej rośliny w redukcji zmarszczek mimicznych [3]. 

Gojnik – zastosowanie  

Europejska Agencja Leków (ang. EMA, European Medicines Agency) zaleca stosowanie herbat lub naparów z gojnika w celu leczenia kaszlu związanego z przeziębieniem. Dodatkowo może być on stosowany doustnie w łagodzeniu lekkiego dyskomfortu w żołądku i jelitach [1]. 

Ze względu na działanie przeciwzapalne gojnik dodawany jest do receptur naturalnych maści redukujących dolegliwości stawowe.  

Gojnik – czy herbata jest najlepszym sposobem stosowania? 

Badania wykazały, że najlepszą formą doustnego przyjmowania ziela gojnika jest przyrządzenie naparu. Zalecaną metodą zaparzenia ziela gojnika jest zalanie łyżeczki surowca wodą (ok. 250 ml) w temperaturze już od około 87 stopni na maksymalnie 10 minut [1-2]. 

Gojnik – przeciwwskazania 

Nie należy podawać naparów z gojnika dzieciom. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby uczulone na którąkolwiek roślinę z rodziny Lamiaceae (Labiateae) [1]. 

Gojnik – skutki uboczne 

Jak dotąd nie wykazano szczególnie istotnych skutków ubocznych związanych z przyjmowaniem naparów z gojnika [1]. 

Podsumowując, szałwia libańska wykazuje przede wszystkim właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i antyoksydacyjne, a dodatkowo działa przeciwzapalnie. Warto zastosować napary z gojnika podczas lekkiego przeziębienia jako naturalny sposób leczenia dolegliwości ze strony górnych dróg oddechowych. Do przygotowanego naparu można dodać miód, cytrynę lub kawałek imbiru. Gojnik może być również naturalną alternatywą leczenia łagodnych problemów trawiennych.

Przeczytaj również:
Lawenda – właściwości i zastosowanie