Borelioza u dzieci. Jak rozpoznać objawy?

Borelioza u dzieci – przyczyny 

Borelioza u dzieci, podobnie jak u dorosłych, jest wywoływana przez zakażenie bakteriami Borrelia burgdorferi lub Borrelia garinii. Człowiek zakaża się w wyniku przeniesienia tych drobnoustrojów podczas ugryzienia przez kleszcze.  

Krętki są wydalane wraz ze śliną lub wymiocinami pasożyta i dostają się do krwi. Co ważne, do przeniesienia bakterii boreliozy zwykle nie dochodzi od razu po ugryzieniu przez kleszcza. Zazwyczaj potrzebny jest pewien czas. Ryzyko w ciągu pierwszych 24 godzin bytowania kleszcza na skórze jest niskie, ale po 72 godzinach staje się bardzo wysokie. 

Pamiętaj, by kleszcza nie przypalać, nie smarować tłuszczem i nie ściskać. Zwiększa to ilość wydzielanej przez niego śliny i wymiocin, co potęguje ryzyko zakażenia.

Największe ryzyko napotkania kleszczy, a przy tym zachorowania na boreliozę, występuje na terenach lasów liściastych (zwłaszcza na ich obrzeżach), ale także na łąkach czy polanach. Dzieci są szczególnie narażone, ponieważ często przebywają na świeżym powietrzu. Regularnie kontroluj skórę dziecka.

Borelioza u dzieci – objawy 

Borelioza może wywoływać szereg objawów, co ma związek z rozprzestrzenianiem się bakterii po całym organizmie. Przebieg choroby dzieli się na trzy etapy, które wraz z upływem czasu (jeśli nie włączono leczenia) przechodzą jeden w drugi. Symptomy choroby u dzieci są bardzo podobne do tych u dorosłych. 

Pierwszym etapem boreliozy jest zakażenie wczesne zlokalizowane.

W tym stadium choroby mogą pojawić się objawy grypopodobne: 

• osłabienie, 
• ból mięśni, 
• ból głowy, 
• gorączka lub stany podgorączkowe, 
• nocne poty. 

Najbardziej charakterystycznym objawem wczesnej boreliozy jest pojawienie się rumienia wędrującego na skórze.  

Zwykle ma on średnicę powyżej 5 cm, choć może być mniejszy. Jest to zmiana przyjmująca postać plamki lub grudki, która często ma w centrum przejaśnienie. Ma pierścieniowaty kształt i wyraźnie odgraniczone brzegi. Rumień nie boli ani nie swędzi. U dzieci występuje zazwyczaj na skórze głowy i szyi (u dorosłych natomiast na nogach). Pojawia się zwykle w ciągu 3-30 dni w miejscu ugryzienia przez kleszcza. Rumień zazwyczaj zanika po kilku tygodniach (maksymalnie po około 3 miesiącach).  

Z drugiej strony brak tego objawu nie wyklucza choroby. Co ważne, rumień wędrujący często jest mylony z reakcją alergiczną na ugryzienie owada. W takiej sytuacji objawy pojawiają się od razu po ugryzieniu i są silne.  

Zdecydowanie rzadszym objawem infekcji wczesnej zlokalizowanej jest chłoniak limfocytowy skóry. Występuję on u około 1% zakażonych, częściej u dzieci. Przyjmuje formę dobrze odgraniczonego, niebolesnego guzka o czerwonej lub sinoczerwonej barwie. Lokalizuje się zwykle na skórze małżowiny usznej, sutka, karku lub moszny. Stwierdzenie tej zmiany nie daje pewności, że mamy do czynienia z boreliozą.  

Kolejnym etapem choroby jest zakażenie wczesne rozsiane. W tym stadium dochodzi do rozsiewu bakterii po całym organizmie, któremu mogą towarzyszyć różne dolegliwości. Rozwijają się one od kilku tygodni do kilku miesięcy po zachorowaniu na boreliozę. 

Jednym z najczęstszych objawów jest zapalenie stawów, zazwyczaj kolanowego, skokowego lub łokciowego. Zwykle jest to jeden staw, rzadziej kilka. Samo zapalenie ma tendencję do nawracania i obejmowania różnych stawów. Nie prowadzi do nasilonego stanu zapalnego, ale wywołuje gromadzenie dużych ilości płynu w stawie. Widoczny jest obrzęk, a dziecko skarży się na ból. 

Kolejnym zajętym układem przez II etap boreliozy jest układ nerwowy. Jest to neuroborelioza. Bakteria ma zdolność do atakowania zarówno centralnego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego), jak i obwodowego (nerwów). Dość charakterystycznym objawem neuroboreliozy jest porażenie VII nerwu czaszkowego, czyli nerwu twarzowego. Unerwia on mięśnie mimiczne twarzy. Jego niedowład wywołuje więc objawy w postaci niemożności całkowitego zamknięcia oka, wyszczerzenia zębów czy zmarszczenia czoła po porażonej stronie. 

Innym częstym objawem neuroboreliozy u dzieci jest limfocytowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zwykle nie powoduje to wyraźnych dolegliwości, czasem jedynie ból głowy. Pozostałe obserwowane objawy to sztywność karku, nudności i wzrost temperatury ciała. Neuroborelioza może powodować także zapalenie korzeni nerwowych i nerwów obwodowych, co wywołuje nasilone nerwobóle, zaburzenia czucia na skórze oraz osłabienie siły mięśniowej. U dzieci dotyczy to najczęściej nóg. 

Borelioza w tej fazie choroby może atakować także serce. Powoduje wówczas zapalenie mięśnia sercowego, osierdzia oraz niekiedy wsierdzia. U dzieci można podejrzewać zajęcie serca przez boreliozę po epizodach omdleń.  

U dzieci dosyć często choroba przebiega z objawami ze strony narządu wzroku. Obserwuje się wówczas zapalenie błony naczyniowej oka, tęczówki lub rogówki. 

Ostatnim etapem boreliozy jest stadium późne, które rozwija się po roku lub kilku latach trwania zakażenia. Może wówczas wystąpić przewlekłe zapalenie stawów, które czasem prowadzi do ich deformacji, zapalenie mięśni oraz ścięgien. Obserwowana jest również przewlekła neuroborelioza z przewlekłym zapaleniem mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów. Dość charakterystycznym, choć rzadkim objawem u dzieci, jest przewlekłe zanikowe zapalenie skóry. Pojawia się po kilku latach trwania choroby i polega na występowaniu szeregu zmian na dalszych częściach ciała (głównie palce rąk i stóp). Najpierw występuje zasinienie i obrzęk skóry, następnie dochodzi do zaniku i ścieńczenia skóry, a na końcu do jej nadmiernego zwłóknienia.  

Borelioza u dzieci – diagnostyka 

Diagnostyką boreliozy może zajmować się lekarz rodzinny, pediatra lub specjalista chorób zakaźnych. W zależności od etapu choroby sposób jej prowadzenia nieco się różni.  

Wystąpienie rumienia wędrującego w pierwszym etapie choroby jest kryterium wystarczającym, aby można było rozpoznać boreliozę i wdrożyć leczenie.  

W kolejnych stadiach choroby niezbędne jest wykonanie badań dodatkowych z krwi lub rzadziej z płynu mózgowo-rdzeniowego. Podstawą jest wykrycie przeciwciał typu IgM i IgG. IgM pojawiają się wcześniej (po 3-4 tygodniach od zakażenia, znikają po 4-6 miesiącach), a ich wysokie stężenia wskazują na wczesne zachorowanie. IgG wytwarzane są później (po 6-8 tygodniach), ale ich obecność jest wykrywalna nawet do 10 lat. Wysokie stężenia IgG świadczą o dłużej trwającej infekcji lub przebyciu choroby.  

Badania na obecność przeciwciał wykonuje się dwuetapowo. Najpierw przeprowadza się test ELISA (przesiewowy), który ocenia stężenie przeciwciał IgM i IgG. Jeżeli wynik będzie dodatni lub wątpliwy, to należy potwierdzić zakażenie poprzez badanie western-blot, które jest testem jakościowym (wykrywa przeciwciała bez określania ich stężenia). Dodatni wynik daje podstawę do wdrożenia leczenia. Rzadziej próbuje się wykryć DNA bakterii wywołującej boreliozę przy pomocy metody PCR. Służy do tego pobrany płyn mózgowo-rdzeniowy lub płyn stawowy. 

Boreliozy nie diagnozuje się bez występowania objawów. Sama obecność przeciwciał nie mówi zbyt wiele. Mogą one bowiem świadczyć tylko o przebytej niegdyś infekcji, a nie o aktywnym zakażeniu.  

Borelioza u dzieci – leczenie 

Na boreliozę u dzieci i dorosłych stosuje się antybiotyki. Ich dobór, dawkowanie, droga podania i czas leczenia zależą od postaci choroby. 

U dzieci poniżej 9. roku życia podstawą terapii w większości przypadków boreliozy jest amoksycylina stosowana przez 3 tygodnie i podawana 3 razy na dobę. U starszych dzieci lekiem pierwszego wyboru jest doksycyklina również podawana przez 3 tygodnie dwa razy na dobę. Oba te leki stosuje się doustnie. U dzieci z rozpoznanym zajęciem ośrodkowego układu nerwowego stosuje się dożylnie ceftriakson raz na dobę przez 3 tygodnie.  

Wielomiesięczna antybiotykoterapia nie przynosi korzyści dla zdrowia, a jednocześnie zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia różnych działań niepożądanych.  

Przeczytaj również:
Jak wyciągnąć kleszcza?