Zajady – przyczyny, objawy, leczenie

Co to są zajady? 

Zajady to potoczna nazwa schorzenia zapalenia kącików ust (cheilitis angularis). Jest to stan zapalny występujący w jednym lub obu kącikach jamy ustnej, który polega na ich pękaniu i tworzeniu się nadżerek. Dolegliwość może pojawić się spontanicznie, ale częściej rozwija się u osób noszących protezy, aparaty i maski w ramach wykonywanego zawodu, a także u małych dzieci – ząbkujących lub używających smoczków.

Jakie są objawy zajadów? 

Początkowo śluzówka w kącikach ust jest nadmiernie zaczerwieniona, a skóra sucha i łuszcząca się. To prowadzi do opuchnięć, bolesnych pęknięć i krwawienia. Zapalenie nie rozprzestrzenia się na inne miejsca (np. wargi, policzki czy jamę ustną). Kolejnym etapem jest pojawienie się bąbli, które pękają, powodując wyciek płynu surowiczego, czasami z krwią. Następnie tworzy się bolesna nadżerka, która ze względu na lokalizację trudno się goi.  

Ważne jest, aby nie pozostawić zajadów bez leczenia, gdyż mogą mieć charakter przewlekły i nawracający oraz może dojść do tworzenia się blizn.  

Większość pacjentów odczuwa suchość w ustach, dyskomfort oraz uczucie pieczenia i mrowienia w kącikach ust. Objawy te mogą być mylone z opryszczką wargową [1]. 

Zajady – przyczyna powstawania 

U większości osób, których dotyka to schorzenie, powodem jest występowanie przynajmniej jednego z poniższych czynników: 

• zakażenie: grzybicze (Candida albicans) lub bakteryjne (Staphylococcus aureus i paciorkowce β-hemolityczne); 
• alergie kontaktowe (np. na nikiel – aparaty ortodontyczne, sztućce); 
• nieprawidłowo zbudowane fałdy skórne w kącikach ust; 
• ssanie kciuka, smoczka (w przypadku małych dzieci); 
• nawykowe oblizywanie warg, szerokie otwieranie ust; 
• drażnienie przez protezy dentystyczne;  
• obniżona odporność; 
• niedobór witamin z grupy B, kwasu foliowego i żelaza; 
• choroby: cukrzyca, celiakia, niedokrwistość, atopowe lub łojotokowe zapalenie skóry, zakażenie wirusem HIV, zespół Downa; 
• nadmierne ślinienie się lub nadmierna suchość jamy ustnej; 
• niepożądane działanie niektórych leków, np. izotretynoiny; 
• nadmierne mycie jamy ustnej i agresywne stosowanie nici dentystycznej [1-2]. 

Jak odróżnić zajady od opryszczki? 

Pierwsze objawy w obu schorzeniach są bardzo podobne – to uczucie pieczenia i mrowienia w kącikach ust. Stąd ciężko jest na początkowym etapie określić, która to dolegliwość. Dodatkowym czynnikiem mylącym jest fakt, że zarówno zajady, jak i opryszczka mogą pojawić się przy obniżonej odporności albo niedoborach witamin i minerałów.  

W przypadku opryszczki tworzą się grupki małych pęcherzyków wzdłuż wargi lub linii warg, a zmiany mogą się rozprzestrzeniać i mogą powstawać także na błonach śluzowych jamy ustnej. Opryszczka jest chorobą wirusową i jest zaraźliwa – może przejść na inną osobę przez bliski kontakt. W przypadku zajadów powstaje jeden pęcherz w kąciku lub kącikach ust, a zmiany zapalne nie rozprzestrzeniają się. Schorzenie może być wywołane przez bakterie lub grzyby i nie jest zaraźliwe [2]. 

Zajady – leczenie

Schorzenie to w większości przypadków ustępuje po 1-2 tygodniach. Jeśli nie doszło do infekcji bakteryjnej lub grzybiczej, leczenie jest stosunkowo proste i skuteczne. Aby przyspieszyć gojenie i złagodzić dolegliwość można zastosować: 

• balsamy do ust i maści zmiękczające, 
• miejscowe środki antyseptyczne, 
• suplementy zawierające witaminy z grupy B i żelazo. 

Gdy powyższe metody nie pomogą, można wykonać posiew ze zmian. Jeśli jest to zakażenie S. aureus stosuje się maści z mupirocyną lub kwasem fusydowym oraz 1% krem hydrokortyzonowy. Gdy jest to infekcja spowodowana przez drożdżaki (Candida albicans) – krem przeciwgrzybiczy z ketokonazolem lub żel z mikonazolem, a w przypadku towarzyszącej kandydozy jamy ustnej i gardła – ogólnoustrojowe leczenie przeciwgrzybicze. Stosuje się także zastrzyki wypełniające lub implanty w celu zbudowania kącików jamy ustnej, a nawet toksynę botulinową w celu wygładzenia linii [3]. 

Ważna jest także profilaktyka, która polega na ograniczeniu czynników sprzyjających powstawaniu zajadów, korygowaniu niedoborów żywieniowych, odpowiednim dopasowaniu protez i aparatów ortodontycznych.  

Zajady – kiedy udać się do lekarza? 

Nieleczone zajady mogą prowadzić do zakażeń grzybiczych lub bakteryjnych. Jeśli domowe sposoby na zajady nie pomagają (smarowanie miodem, oliwą z oliwek, miąższem aloesu), a objawy nasilają się lub schorzenie nawraca, należy się skonsultować z lekarzem. 

Zapalenie kącików ust może ustąpić samoistnie, jednak wdrożenie leczenia nie tylko łagodzi ból, ale może skrócić okres trwania tej dolegliwości i zapobiec powstawaniu blizn. Przy regularnych nawrotach tego problemu wskazane jest znalezienie przyczyny. Często wystarczy wprowadzić odpowiednią profilaktykę, zmienić dietę lub styl życia, a zajady przestaną być uciążliwym i nawracającym schorzeniem.

Przeczytaj również:
Jakie są domowe sposoby na zajady u dzieci?