Dieta lekkostrawna – jak i kiedy na nią przejść?

Dieta lekkostrawna – zalecenia i produkty 

Dieta lekkostrawna jest modyfikacją zwyczajowego sposobu żywienia, natomiast różnica między żywieniem osób zdrowych a wymagających diety lekkostrawnej związana jest z odpowiednim doborem produktów, a także technik sporządzania posiłków, które czynią potrawy łatwo przyswajalnymi, czyli lekkostrawnymi [1].

Wskazaniami do stosowania diety lekkostrawnej są: 

• stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego, 
• zespół jelita nadwrażliwego (IBS) – postać biegunkowa, 
• nowotwory przewodu pokarmowego, 
• zakażenia i zatrucia pokarmowe, 
• choroby dróg moczowych, 
• infekcje przebiegające z gorączką, 
• zapalenie płuc i rozedma płuc, 
• zawał, 
• okres rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych, 
• wiek podeszły [1]. 

Założenia dla diety lekkostrawnej opierają się na dostarczaniu białka w ilości 12-15% dobowego zapotrzebowania energetycznego, do 30% tłuszczu oraz 55-60% węglowodanów [1-2].

Modyfikacją diety lekkostrawnej jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu oraz dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji wzmagających wydzielanie soku żołądkowego. Zmiany te stosuje się w celu dodatkowej ochrony takich narządów jak wątroba, trzustka i żołądek, w różnych przypadkach chorobowych.  

Charakterystyczne dla diety lekkostrawnej jest zmniejszenie podaży błonnika pokarmowego poniżej 25 g na dobę, a także ograniczenie lub wyeliminowanie produktów tłustych, smażonych, wzdymających, pikantnych i tych długo zalegających w żołądku [1-2]. Zaleca się regularne spożywanie niewielkich objętościowo posiłków, najlepiej w ilości 4-5 w ciągu dnia, a ostatni minimum 2 godziny przed snem.  

W diecie lekkostrawnej bardzo ważne jest, aby potrawy były przyrządzane na świeżo. Rekomendowanymi sposobami obróbki kulinarnej są gotowanie na parze, gotowanie w wodzie, duszenie czy też pieczenie w folii lub w pergaminie. Smażenie i pieczenie na tłuszczu jest niedozwolone. Unikać należy produktów marynowanych i wędzonych.  

Aby zredukować ilość błonnika w diecie lub sprawić, by nie był bardzo drażniący dla przewodu pokarmowego, wybieraj mniej dojrzałe owoce i młode warzywa oraz obieraj je ze skórki. Dobrym rozwiązaniem będzie również przecieranie i miksowanie produktów, np. w formie musów, soków, puree oraz włączanie do jadłospisu bardziej oczyszczonych produktów zbożowych.  

Zastosowanie takich technik kulinarnych jak spulchnianie potraw poprzez dodatek ubitej piany z białek czy też namoczonej w wodzie lub mleku bułki zwiększa strawność dań. Na szczególną uwagę zasługuje przyprawianie posiłków za pomocą łagodnych przypraw, które uatrakcyjniają smak i dodatkowo pobudzają łaknienie. 

Dieta lekkostrawna – co jeść, a czego unikać?

Produkty i potrawy dozwolone w diecie lekkostrawnej: 

• pszenne pieczywo, biszkopty, grzanki; 
• chude wędliny, gotowane mięso, kurczak, indyk, chuda cielęcina, młoda wołowina, królik, chude ryby (dorsz, pstrąg, sola, morszczuk, mintaj), pulpety, potrawki; 
• chudy twaróg, serek homogenizowany, jogurt naturalny, maślanka, kefir, mleko z zawartością do 2% tłuszczu; 
• kasza manna, kasza jęczmienna, ryż biały, płatki ryżowe, makaron nitki, lane kluski, kluski biszkoptowe, leniwe pierogi; 
• rosół jarski, zupa jarzynowa, zupa ziemniaczana, krupnik, zupa owocowa, zupy mleczne, łagodne sosy (koperkowy, cytrynowy, pomidorowy); 
• olej rzepakowy, olej słonecznikowy, olej sojowy, oliwa z oliwek, masło, miękkie margaryny; 
• marchew, dynia, kabaczki, pietruszka, seler, pomidory bez skórki, patisony, ziemniaki gotowane i pieczone; 
• dojrzałe owoce jagodowe bez pestek, winogrona bez pestek, owoce cytrusowe, brzoskwinie, morele, banany, jabłka pieczone i gotowane; 
• kisiele, budynie, galaretki owocowe i mleczne, kompoty, musy, bezy, suflety; 
• kawa zbożowa z mlekiem, słaba herbata, herbaty ziołowe i owocowe, soki owocowe i warzywne, napoje mleczno-owocowe, wody niegazowane; 
• sok z cytryny, cukier, majeranek, rzeżucha, melisa, zielony koper, kwasek cytrynowy [1, 4]. 

Produkty i potrawy przeciwwskazane w diecie lekkostrawnej: 

• chleb żytni i razowy, pieczywo z otrębami, pieczywo chrupkie żytnie; 
• tłuste wędliny, konserwy, salceson, pasztety, tłuste gatunki mięs (wieprzowina, baranina), gęś, kaczka, tłuste ryby (łosoś, węgorz, sum, karp), potrawy marynowane i wędzone; 
• sery dojrzewające, serek topiony, ser feta, ser typu fromage, jaja gotowane na twardo; 
• makarony pełnoziarniste, grube kasze, kluski kładzione, placki ziemniaczane, krokiety, frytki;  
• mocne rosoły i buliony, zupa grzybowa, zupy z warzyw kapustnych i strączkowych, na wywarach mięsnych, zasmażane i zaprawiane śmietaną, sos grzybowy i cebulowy; 
• margaryny twarde, smalec, słonina, boczek; 
• warzywa kapustne, cebula, czosnek, por, nasiona roślin strączkowych, ogórki, rzodkiewka, rzepa, kalarepa, warzywa marynowane i solone; 
• gruszki, czereśnie, daktyle, owoce marynowane; 
• czekolada, batony, lody, chałwa, orzechy, tłuste ciasta; 
• mocna kawa i herbata, kakao, woda gazowana, napoje gazowane, napoje alkoholowe; 
• ocet, pieprz, papryka chili, curry, musztarda, ziele angielskie, liść laurowy, gałka muszkatołowa, gorczyca [1, 4]. 

Produkty i potrawy powinno dobierać się indywidualnie w zależności od stopnia tolerancji, eliminując te, po których dana osoba nie czuje się dobrze. 

Dieta lekkostrawna dla dziecka 

W przypadku dzieci zasady stosowania diety lekkostrawnej nie odbiegają od zaleceń dla osób dorosłych. Najczęściej stosuje się ją w przypadku biegunki, wymiotów czy zatrucia pokarmowego, a także infekcji przebiegających z gorączką. Jeśli nie ma przeciwwskazań, ten model żywienia zaleca się w okresie przygotowania do planowanej operacji – dobrze zbilansowana dieta lekkostrawna z odpowiednią ilością białka, składników mineralnych i witamin skraca czas leczenia po zabiegu [1]. W jadłospisie u dzieci dobrze sprawdzają się takie produkty jak: kaszki ryżowe lub kukurydziane, kleik, owocowe galaretki, przecierane soki, pieczone jabłko. Pamiętaj jednak, aby przygotowane potrawy były również atrakcyjne dla oka, w miarę możliwości urozmaicone i smaczne, aby zachęcały dzieci do jedzenia. 

Dieta lekkostrawna po operacji 

Sposób żywienia w okresie pooperacyjnym ma za zadanie dostarczyć choremu odpowiednią ilość energii oraz niezbędnych składników mineralnych i witamin. Posiłki i techniki kulinarne powinny być dobrane w taki sposób, aby dodatkowo nie obciążać przewodu pokarmowego. Komponując jadłospis, kieruj się także schorzeniami występującymi u pacjenta oraz jego możliwościami gryzienia, połykania i trawienia pokarmów.  

W różnych przypadkach chorobowych dieta może wymagać pewnych modyfikacji pod względem kaloryczności lub wybranych składników pokarmowych w zależności od wieku i masy ciała pacjenta [3, 5]. Np. dieta po operacji wątroby i/lub trzustki powinna dostarczać zmniejszoną ilość produktów będących źródłem tłuszczu, tak jak ma to miejsce w przypadku żywienia po operacji jelita grubego, np. po usunięciu wyrostka robaczkowego [1, 3, 6].  

Poza łatwostrawnością, ograniczeniu powinny ulec substancje pobudzające wydzielanie soku żołądkowego po operacji żołądka i dwunastnicy [1, 3, 6]. Niekiedy stosuje się dietę lekkostrawną o zmienionej konsystencji, tj. dietę papkowatą, płynną czy kleikową, np. u pacjentów po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy ustnej i przełyku.  

Kompozycja diety zmienia się wraz z poprawą stanu chorego i ulega rozszerzeniu o kolejne produkty, gdzie końcowo dochodzi się do żywienia podstawowego [1]. Takie modyfikacje pozwalają zregenerować się danym narządom i przyczyniają się do poprawnego przebiegu rekonwalescencji po operacji [3, 6]. Rozszerzanie diety powinno jednak odbywać się pod kontrolą lekarza i dietetyka. Dieta lekkostrawna odgrywa ważną rolę w profilaktyce wielu chorób, jej stosowanie pozwala maksymalnie oszczędzać przewód pokarmowy przed czynnikami mechanicznymi, termicznymi i chemicznymi. 

Dieta lekkostrawna – przepisy 

Pasta serowo-warzywna na bułce pszennej 

• 1 bułka pszenna, 
• łyżeczka masła, 
• 60 g sera twarogowego chudego, 
• 2 łyżki jogurtu naturalnego, 
• 1 marchew, 
• łyżeczka koperku, 
• garść rzeżuchy, 
• pomidor (bez skóry). 

Przepis: 

Ser przełóż do miseczki, dodaj jogurt i wymieszaj do uzyskania konsystencji pasty. Marchew zetrzyj na tarce, koperek posiekaj i dodaj do pasty, wymieszaj. Połóż na posmarowaną masłem bułkę, posyp rzeżuchą. Podawaj z pomidorem obranym ze skóry. 

Zupa krem z dyni z grzankami 

• 150 g dyni, 
• 1 marchew, 
• 130 g ziemniaków, 
• łyżeczka oliwy z oliwek, 
• 1 kromka chleba pszennego. 

Przepis:  

Dynię obierz, wyjmij pestki i pokrój na mniejsze kawałki. Ziemniaki i marchew obierz i pokrój w kostkę. Do garnka włóż dynię, ziemniaki, marchewkę, dolej wody i gotuj przez 30 minut. Po ugotowaniu zupę zblenduj. Chleb opiecz w piekarniku i pokrój w kostkę. Gotowymi grzankami udekoruj zupę. 

Leniwe pierogi z owocowym sosem 

• 1 jajo,  
• 80 g mąki pszennej, 
• 80 g sera twarogowego chudego, 
• 150 g ziemniaków, 
• 80 g truskawek, 
• 80 g jagód. 

Przepis:  

Ziemniaki ugotuj, następnie rozbij tłuczkiem. Wymieszaj z serem, jajkiem i mąką. Z ciasta zrób wałeczki, następnie potnij nożem na prostokąty. Gotuj w lekko osolonej wodzie. Truskawki i jagody zmiksuj, następnie przetrzyj przez sito, aby usunąć pestki. Sosem polej ugotowane pierogi.

Przeczytaj również:
Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna