Paraliż senny. Jak wygląda i skąd się bierze?

Czym jest paraliż senny? 

Paraliż senny (inaczej porażenie przysenne) to zjawisko pojawiające się podczas wybudzania lub zasypiania. Polega na niemożności poruszania ciałem przy jednoczesnym zachowaniu świadomości. Czynność większości mięśni jest porażona, jednak funkcje oddechowe i poruszanie gałkami ocznymi najczęściej przebiegają prawidłowo. 

Zjawisku mogą towarzyszyć halucynacje oraz uczucie silnego lęku i niepokoju. Czas trwania epizodu paraliżu sennego wynosi przeważnie od kilkunastu sekund do kilku minut. Częstość występowania porażenia przysennego może dotyczyć około 8% populacji. 

Mechanizm powstawania paraliżu sennego wciąż nie został dokładnie ustalony. Większość teorii dotyczących tego zjawiska zakłada, że jest ono typem parasomnii, czyli grupy zaburzeń polegających na występowaniu w trakcie snu nieprawidłowych lub niepożądanych zachowań.  

Porażenie przysenne może wynikać z dysfunkcyjnego nakładania się stanu czuwania i fazy snu REM (faza snu z szybkimi ruchami gałek ocznych, w której występują marzenia senne).  

W czasie wystąpienia paraliżu sennego włączona zostaje świadomość, pomimo wciąż obecnego zahamowania motorycznego. Czynniki zakłócające regularne wzorce snu i powodujące fragmentację fazy REM sprzyjają epizodom paraliżu. W mechanizmie powstawania porażenia przysennego rolę mogą odgrywać również zaburzenia na poziomie neuroprzekaźników acetylocholiny i serotoniny w neuronach kontrolujących fazę snu REM. 

Paraliż senny może budzić spore obawy, ale nie zagraża życiu ani zdrowiu. 

Paraliż senny – przyczyny 

Paraliż senny może sporadycznie pojawiać się u ludzi zdrowych i nazywany jest wtedy izolowanym paraliżem sennym. Jednak zwykle towarzyszy różnym schorzeniom psychicznym i somatycznym. U ponad 30% pacjentów psychiatrycznych stwierdzono epizody porażenia przysennego. Najczęściej dotyczyło ono pacjentów z: 

• narkolepsją (nadmierna senność w ciągu dnia) – nawet u połowy chorych; 
• zaburzeniami lękowymi (zaburzenia lękowe uogólnione, lęk napadowy, fobia społeczna); 
• zespołem stresu pourazowego; 
• depresją; 
• schizofrenią; 
• chorobą afektywną dwubiegunową. 

Do częstszego występowania paraliżu sennego może przyczyniać się także zły stan somatyczny. Wśród czynników ryzyka wymienia się: 

• niewłaściwą higienę snu; 
• nieregularny i niehigieniczny tryb życia; 
• pracę zmianową; 
• podróżowanie ze zmianą stref czasu; 
• zmęczenie fizyczne i psychiczne;  
• złe nawyki żywieniowe; 
• spożywanie alkoholu, dużej ilości kofeiny i palenie papierosów; 
• przyjmowanie leków tłumiących układ nerwowy, np. leków nasennych; 
• niektóre choroby: nadciśnienie tętnicze, zespół niespokojnych nóg, obturacyjny bezdech senny, chorobę Wilsona (zaburzenie metabolizmu miedzi), bóle migrenowe;
• predyspozycje genetyczne. 

Objawy paraliżu sennego 

Podstawowym objawem porażenia przysennego jest niemożność poruszenia ciałem po wybudzeniu lub rzadziej w trakcie zasypiania. Większość mięśni szkieletowych zostaje porażona, chociaż zwykle nie dotyczy to mięśni poruszających gałkami ocznymi ani przepony. Świadomość jest zachowana, oczy pozostają zwykle zamknięte. Mogą wystąpić trudności z oddychaniem, kołatanie serca, duszność, pocenie się i nudności. Osoby doświadczające paraliżu sennego często usilnie próbują poruszyć się, myśląc, że to spowoduje zniesienie tego stanu. Z relacji pacjentów wynika, że delikatne bodźce zewnętrzne (np. zawołanie po imieniu, dotyk) czasem prowadzą do ustąpienia paraliżu. Doświadczeniu paraliżu sennego na ogół towarzyszą silny lęk i strach, w tym strach przed śmiercią. Czasem mogą występować również halucynacje, które nasilają poczucie lęku.  

Wyróżnia się trzy rodzaje halucynacji związanych z porażeniem przysennym: 

• incubus (inkubami nazywa się demony, które pod postacią przystojnych mężczyzn nawiedzają kobiety we śnie i uwodzą, kusząc erotycznymi uniesieniami) – odczuwanie ucisku lub bólu w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, czasem halucynacje wzrokowe pod postacią złowrogiej postaci, która siada na klatce piersiowej bądź kładzie się na sparaliżowanej osobie, wykorzystując ją seksualnie; 
• intruz – uczucie złej siły lub nieokreślonej nieprzyjemnej obecności, któremu towarzyszą halucynacje wzrokowe (często cień lub ciemna forma) i słuchowe;  
• niezwykłe doznania cielesne – uczucie unoszenia się, lewitowania, wirowania oraz wychodzenia z ciała. 

W zależności od kraju, religii i kultury paraliż senny jest różnie odbierany. Jego występowanie czasem interpretuje się jako działanie mocy nadprzyrodzonych, zjawisko magiczne czy też (szczególnie w USA) jako „porwanie przez kosmitów”. 

Paraliż senny – diagnostyka 

W przypadku nawracających epizodów paraliżu sennego konieczna może być wizyta u specjalisty: psychiatry lub ewentualnie neurologa.

Nawracający izolowany paraliż senny jest ujęty zarówno w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, jak również w Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu ICSD-3.

Rozpoznanie tej jednostki chorobowej oparte jest na objawach i wykluczeniu innych chorób mogących przebiegać z paraliżem sennym (narkolepsja, zaburzenia lękowe, zespół stresu pourazowego, zespół bezdechu sennego, migrena). W praktyce stosuje się wiele różnych kwestionariuszy ułatwiających diagnostykę, ocenę przebiegu i nasilenia porażenia przysennego. 

Paraliż senny – leczenie 

W większości przypadków leczenie paraliżu sennego nie jest konieczne. Największe znaczenie w zapobieganiu i leczeniu porażenia przysennego mają zmiana trybu życia oraz wyeliminowanie czynników ryzyka i czynników wyzwalających. 

Co robić, jeśli zdarzają Ci się epizody paraliżu sennego? 

1. Dbaj o higienę snu. 
2. Unikaj stresu. 
3. Staraj się odpoczywać. 
4. Odżywiaj się zdrowo. 
5. Regularnie się ruszaj. 
6. Unikaj używek, takich jak kawa, alkohol, nikotyna. 
7. Nie śpij na plecach. 

W rzadkich przypadkach paraliżu sennego czasem konieczne jest okresowe zastosowanie leków. Skuteczność w przypadku tego zaburzenia wykazują leki przeciwdepresyjne z grupy tzw. trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (TLPD), np. klomipramina, imipramina, oraz selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), np. fluoksetyna, które prawdopodobnie tłumią fazę snu REM. Korzystny efekt w leczeniu paraliżu sennego mają również techniki medytacyjne i relaksacyjne. 

Paraliż senny to zaburzenie charakteryzujące się nieprzyjemnymi odczuciami pojawiającymi się w trakcie zasypiania lub wybudzania. Pomimo, że był on opisywany już w starożytności, to jego podłoże dalej nie zostało w pełni wyjaśnione. Zauważono, że częściej występuje u ludzi z chorobami psychicznymi i może być związany z nieprawidłową higieną snu lub stosowaniem używek. W przypadku jego pojawiania się zwykle wystarczy zmiana trybu życia, jednak czasem może on wymagać udania się do specjalisty i podjęcia terapii.

Przeczytaj również:
Zaburzenia lękowe – objawy, leczenie