Alergeny w kosmetykach. Poznaj listę najczęstszych!

Jak działają alergeny?

Alergeny zapachowe wywołują reakcje alergiczne najczęściej.

Według szacunków 1-3% populacji generalnej cierpi na alergię kontaktową na składniki zapachowe. Około 16% pacjentów z wypryskiem – egzemą – w populacji europejskiej jest uczulonych na alergeny zapachowe. 

Alergeny zapachowe mogą wywoływać reakcje uczuleniowe w obrębie skóry. W większości są to reaktywne niskocząsteczkowe substancje chemiczne. Działają one na zasadzie haptenów – mogą powodować odpowiedź odpornościową po połączeniu z odpowiednimi białkami. Istota działania alergenów najczęściej polega zatem na związaniu haptenu ze specyficznymi białkami obecnymi w skórze. Skutkiem tego jest reakcja alergiczna. Niektóre z alergenów wymagają wcześniejszej aktywacji, np. chemicznej lub enzymatycznej, aby wywołać alergię. Reakcje nadwrażliwości mogą się objawiać w różnorodny sposób, głównie poprzez alergiczne kontaktowe zapalenie skóry.

Najczęstsze alergeny w kosmetykach – lista

Najważniejszym aktem prawnym regulującym zasady wprowadzania kosmetyków do obrotu i ich dystrybucję na terenie Unii Europejskiej jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku dotyczące produktów kosmetycznych. Opisuje ono również, które alergeny zapachowe powinny być obowiązkowo oznakowane na etykiecie produktu kosmetycznego.

Dany alergen musi być wymieniony w składzie INCI na etykiecie kosmetyku, jeśli przekracza stężenie:

• 0,01% w produkcie spłukiwanym (np. mydło lub żel pod prysznic),
• 0,001% w kosmetyku niespłukiwanym, pozostającym na skórze (np. krem do twarzy, balsam do ciała).

Alergeny podlegające obowiązkowemu oznakowaniu są wymienione w załączniku III Rozporządzenia 1223/2009.

Początkowo do grupy tej należało 26 alergenów pochodzących z syntetycznych kompozycji zapachowych, olejków eterycznych i ekstraktów, w tym:

• Alpha-Isomethyl Ionone,
• Amyl Cinnamal,
• Amyl Cinnamyl Alcohol,
• Anise Alcohol,
• Benzyl Alcohol,
• Benzyl Benzoate,
• Benzyl Cinnamate,
• Benzyl Salicylate,
• Butylphenyl Methylpropional,
• Cinnamal,
• Cinnamyl Alcohol,
• Citral,
• Citronellol,
• Coumarin,
• Eugenol,
• Evernia Prunastri Extract,
• Evernia Furfuracea Extract,
• Farnesol,
• Geraniol,
• Hexyl Cinnamal,
• Hydroxycitronellal,
• Hydroksyisohexyl 3-Cyclohexene Carboxaldehyde,
• Isoeugenol,
• Limonene,
• Linalool,
• Methyl 2-Octynoate.

W międzyczasie lista ta skróciła się o 2 alergeny: Hydroksyisohexyl 3-Cyclohexene Carboxaldehyde (lyral; HICC) oraz Butylphenyl Methylpropional [lilial; aldehyd 2-(4-tert-butylobenzylo)propionowy)]. Zostały one objęte zakazem stosowania w kosmetykach. Aktualnie producenci kosmetyków mają więc obowiązek wymieniania na etykietach 24 alergenów z powyższej listy. Te alergeny to substancje, dla których odnotowywano dużą ilość reakcji uczuleniowych wśród konsumentów kosmetyków.  

Zwróćmy uwagę, że do grupy najczęstszych alergenów należą substancje pochodzenia:

• naturalnego (np. Limonene zawarty w olejkach cytrusowych, Linalool obecny w olejkach lawendowych),
• syntetycznego (Alpha-Isomethyl Ionone, Amyl Cinnamal, Amyl Cinnamyl Alcohol, Hydroxycitronellal, Methyl 2-Octynoate).

Niektóre z nich występują w naturze, ale mogą być również otrzymywane syntetycznie (Benzyl Alcohol). Jednak zdecydowana większość alergenów to substancje występujące naturalnie w roślinach jako składniki olejków eterycznych.

Należą do nich: 

• Anise Alcohol – obecny w olejku anyżowym i absolucie waniliowym; 
• Benzyl Benzoate – występuje m.in. w balsamie peruwiańskim, olejku jaśminowym i ylang-ylang; 
• Benzyl Cinnamate – występuje w balsamie peruwiańskim i styraksie; 
• Benzyl Salicylate – obecny w olejku ylang-ylang, goździkowym i tuberozowym; 
• Cinnamal – występuje w dużych ilościach w olejku z kory i liści cynamonowca wonnego; 
• Cinnamyl Alcohol – obecny w absolucie z hiacyntu i narcyza, olejku z liści cynamonowca wonnego; 
• Citral – występuje m.in. w olejku trawy cytrynowej, drzewa herbacianego, werbenowym, melisowym, bazyliowym, tymiankowym; 
• Citronellol – obecny w olejkach eterycznych wielu roślin, m.in. niektórych gatunków róży, melisy, trawy cytrynowej, liściach cytryny, geranium i pomarańczy; 
• Coumarin – składnik olejku lawendowego, cynamonowego i narcyzowego; 
• Eugenol – występuje w olejku goździkowym, cynamonowym, bazyliowym, jaśminowym i różanym; 
• Evernia Furfuracea Extract – ekstrakt mchu drzewnego; 
• Evernia Prunastri Extract – ekstrakt mchu dębowego; 
• Farnesol – obecny m.in. w piżmie, olejku drzewa sandałowego, neroli, ylang-ylang, różanym i palmaroza; 
• Geraniol – występuje w olejku bergamotowym, różanym, trawy cytrynowej, tymiankowym i lawendowym; 
• Hexyl Cinnamal – występuje np. w olejku rumiankowym; 
• Isoeugenol – obecny w olejku tatarakowym, bazyliowym, ylang-ylang, goździkowym; 
• Limonene – powszechnie występujący w skórkach owoców cytrusowych, np. pomarańczy słodkiej, grejpfruta, cytryny, limonki i mandarynki; 
• Linalool – obecny w olejku drzewa różanego, kolendrowym, tymiankowym, bazyliowym, lawendowym i neroli. 

Nowe alergeny – lista

Obecnie trwają prace legislacyjne nad wprowadzeniem nowych alergenów do załącznika III rozporządzenia kosmetycznego. Według nowych zasad producenci będą musieli oznakować aż 138 substancji alergennych w składach INCI. Dane kliniczne i eksperymentalne pokazują, że istnieje o wiele więcej substancji zapachowych niż aktualnie deklarowane 24 alergeny o działaniu uczulającym dla człowieka. 

Wśród „nowych alergenów” prawdopodobnie znajdziemy:

• Menthol,
• Terpineol,
• Camphor,
• Santalol,
• Pinene,
• Vanillin,
• ketony różane: Rose Ketone 1, Trans-Rose Ketone 3,
• pochodne linalolu (Linalyl Acetate),
• pochodne geraniolu (Geranial i Geranyl Acetate).

Większość nowej listy alergenów stanowią jednak roślinne olejki eteryczne oraz ekstrakty, np.:

• olejek lawendowy (Lavandula Officinalis Flower Oil),
• olejek ylang-ylang (Cananga Odorata Flower Oil),
• olejek cynamonowy (Cinnamomum Zeylanicum Bark Oil),
• olejek jaśminowy (Jasminum Officinale Oil),
• ekstrakt z kwiatów róży damasceńskiej (Rosa Damascena Flower Extract). 

Ze względu na grupowe nazewnictwo oznakowanych zostanie 56 nowych alergenów. Przykładowo Citral, Geranial i Neral będą stanowić jedną grupę alergenów, ale oznakowany zostanie wyłącznie Citral. 

Co jeszcze może nas uczulić?

Poza typowymi alergenami, które wchodzą w skład kompozycji zapachowych i olejków eterycznych, kosmetykach mogą uczulać też: 

• niektóre konserwanty (Triclosan, MIT-y: Methylisothiazolinone i Methylchloroisothiazolinone),
• surfaktanty (Lauryl Glucoside, Decyl Glucoside, zanieczyszczenia występujące w betainie),
• hydrolizowane białka pszenicy (Hydrolyzed Wheat Protein), 
• substancje aktywne (np. Ascorbyl Tetraisopalmitate),
• barwniki do włosów (np. p-Phenylenediamine), 
• filtry UV (np. benzofenony, Octocrylene),
• emulgatory (np. Cetearyl Alcohol),
• glikole (Propylene Glycol, Butylene Glycol), 
• kopolimery PVP,
• akrylany. 

Nie tylko znane alergeny mogą uczulać. Alergię może wywołać każdy składnik kosmetyczny. Zdarzają się zatem przypadki reakcji alergicznej na bakuchiol, tokoferol, a nawet pantenol. Reakcje alergiczne to kwestia indywidualna – u jednej osoby dana substancja wywołać uczulenie, a u innej nie. Warto wziąć to pod uwagę podczas wyboru kosmetyków. Nie przekreślajmy więc z góry składnika uznawanego za częsty alergen, ponieważ w naszym przypadku może on nie wywołać uczulenia. 

Przeczytaj również:
Choroby skóry – które z nich są najczęstsze?