Chemioterapia a płodność – jaki ma na nią wpływ?

Przebycie chemioterapii nie wpływa na zdolność do utrzymywania aktywności płciowej i odczuwania przyjemności ze współżycia. Podczas leczenia chemioterapeutykami należy jednak pamiętać o antykoncepcji. Wiele chemioterapeutyków uszkadza rozwijający się płód, powodując m.in. wady rozwojowe. Niektóre powodują poronienia. Mężczyźni podczas chemioterapii są również narażeni na jej skutki, którymi są np. mutacje w plemnikach, które mogą prowadzić do wad rozwojowych płodu. 

Warto skonsultować z lekarzem, kiedy po skończonym leczeniu można współżyć bez zabezpieczenia.

Płodność u mężczyzn a chemioterapia 

Nie wszystkie leki stosowane w chemioterapii powodują niepłodność męską, jednak niektóre chemioterapeutyki zmniejszają liczbę produkowanych plemników, upośledzają ich ruchliwość i zdolność do zapłodnienia komórki jajowej lub zaburzają produkcję testosteronu. Niepłodność może być odwracalna lub trwała. Zależy to od stosowanego leku, dawki i wieku pacjenta. Istnieje większe ryzyko trwałej niepłodności przy stosowaniu wysokich dawek. Można wtedy rozważyć zamrożenie spermy w bankach nasienia. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić zaburzenia erekcji. Jest to zwykle sytuacja przejściowa, która wraca do normy po zakończeniu leczenia. By sprawdzić stan płodności po chemioterapii, lekarz może zlecić ocenę liczby i jakości plemników w nasieniu. 

Płodność u kobiet a chemioterapia 

Chemioterapia niszczy komórki, które szybko się dzielą. Hormony płciowe potrzebne do uwolnienia komórki jajowej każdego miesiąca i przygotowania macicy na możliwą ciążę, są produkowane w oocytach – komórkach występujących w jajniku. Oocyty są komórkami szybko dzielącymi się, dlatego często chemioterapia je również niszczy. Prowadzi to do utraty ważnych hormonów i wpływa negatywnie na płodność. Niektóre chemioterapeutyki mają większe ryzyko wywołania niepłodności niż inne. To, czy niepłodność jest przejściowa czy trwała, zależy od stosowanych leków i od dawki. Należy pamiętać, że nawet jeśli podczas chemioterapii kobieta nie krwawi, może nadal produkować komórki jajowe i zajść w ciążę. Jako, że chemioterapeutyki mogą być szkodliwe dla dziecka, podczas terapii należy stosować skuteczną antykoncepcję.  

Niepłodność przejściowa  

Podczas chemioterapii cykle miesiączkowe mogą występować nieregularnie lub całkowicie zanikać. U 1/3 wszystkich kobiet, u których zanika okres, powraca on w ciągu 6-12 miesięcy od zakończenia leczenia. Większą szansę na powrót płodności mają młode kobiety. Według badań u około 50% kobiet przed 35. rokiem życia regularne miesiączki powróciły po zakończeniu chemioterapii. 

Trwała niepłodność  

Występuje częściej u starszych kobiet, szczególnie w wieku okołomenopauzalnym. Większe ryzyko trwałej niepłodności występuje przy stosowaniu większych dawek leków. Niektóre chemioterapeutyki mogą uszkadzać komórki jajowe w jajnikach w taki sposób, że po zakończeniu leczenia nie ma ich wcale. W takim przypadku może dojść do wczesnej menopauzy. Zajście w ciążę jest niemożliwe, a dodatkowo występują charakterystyczne jej objawy: miesiączki stają się nieregularne, aż zatrzymują się całkowicie, występują uderzenia gorąca, sucha skóra, suchość pochwy, spadek energii, spadek libido, wahania nastroju.  

W zależności od typu nowotworu lekarz może przepisać hormonalną terapię zastępczą (HRT) w celu zredukowania objawów menopauzy (np. w hormonozależnych nowotworach sutka jest to przeciwwskazane). Hormonalną terapię zastępczą zaczyna się po zakończeniu chemioterapii. Niestety HRT nie jest w stanie spowodować produkcji komórek jajowych, więc nie przywraca płodności. 

Ciąża a chemioterapia – jaki ma na nią wpływ?

Według aktualnej wiedzy, przeprowadzona w przeszłości chemioterapia nie wpływa na powstawanie wad wrodzonych, chorób o podłożu genetycznym, czy na wzrost zachorowań na nowotwory wieku dziecięcego u potomstwa. Nie zauważono również, by dzieci rozwijały się nieprawidłowo. Zwykle lekarze zalecają poczekać około 2 lata na zajście w ciążę. Nie jest to spowodowane chemioterapią czy ryzykiem dla dziecka, a uniknięciem zbiegnięcia się w czasie ewentualnego nawrotu choroby i ciąży. Po przebytej w przeszłości chemioterapii można normalnie karmić piersią.  

W przypadku ciąży w momencie diagnozy raka wdrożenie leczenia jest utrudnione. W miarę możliwości można opóźnić leczenie do porodu, jednak nie zawsze jest to możliwe. Zwykle lekarze unikają szkodliwych substancji – w ciąży łożysko tworzy barierę między matką a dzieckiem, jednak niektóre leki przez nią przechodzą.  

Chemioterapia może być zastosowana po 14. tygodniu ciąży. Wcześniej może uszkodzić płód lub spowodować poronienie.  

Leczenie powinno być zakończone 3-4 tygodnie przed porodem, ponieważ chemioterapia zwiększa ryzyko infekcji przy porodzie i krwawienia okołoporodowego. Istnieje również większe ryzyko porodu przedwczesnego i urodzenia dziecka o niskiej masie urodzeniowej.  

Wpływ cytostatyków na libido i płodność pacjentów 

Potrzeby seksualne chorych na nowotwór są zróżnicowane. Chemioterapia ma wiele efektów ubocznych, które mogą mieć wpływ na popęd seksualny, takich jak zmęczenie, neuropatie, nudności, ból. Stany lękowe lub depresyjne również mogą negatywnie wpłynąć na życie seksualne. Libido zwykle powraca z poprawą samopoczucia lub między cyklami leczenia. Chorzy poddawani chemioterapii mogą mieć również problemy z własnym wizerunkiem przez utratę włosów, wahania wagi czy zmiany skórne.  

Jak zabezpieczyć swoją płodność? 

Istnieją różne opcje zachowania swojej płodności. Ważne, aby pamiętać, że te metody nie zawsze kończą się sukcesem i nie są dla każdego, np. stymulacja jajników zwiększa poziom estrogenów, co może powodować wzrost ryzyka zapadnięcia np. na raka piersi.  

Do metod zabezpieczania płodności możemy zaliczyć zamrożenie:  

• embrionów – czyli zapłodnienie metodą in vitro. Kobiecie podaje się leki pobudzające jajniki do produkcji komórek jajowych. Lekarz może je wtedy pobrać i użyć nasienia partnera do ich zapłodnienia w laboratorium. Powstałe embriony mrozi się do momentu, w którym mogą być użyte i zaimplantowane do jamy macicy; 
• komórek jajowych – jest to metoda stosowana np. w przypadku braku partnera. Stosuje się leki stymulujące jajniki do tworzenia komórek jajowych, które potem pobiera się i mrozi do momentu, aż będą gotowe na zapłodnienie. 
• tkanek jajnika – są pobierane operacyjnie, a następnie zamrażane. Po zakończeniu leczenia tkanka jest wszczepiana z powrotem. Jeśli zacznie funkcjonować normalnie, jajniki zaczynają produkować komórki jajowe i płodność jest utrzymana. 
• nasienia – mężczyźni mogą oddać i zamrozić nasienie, które może być potem użyte do zapłodnienia komórki jajowej. Po zakończonym leczeniu, w przypadku chęci posiadania dziecka, nasienie można rozmrozić i użyć do zapłodnienia. 

Wszystkie te metody muszą być wykonane przed rozpoczęciem chemioterapii.  

Przeczytaj również:
Chemioterapia – obalamy mity!