Czy mięśnie mogą zamienić się w kości? Fibrodysplazja

Fibrodysplazja – przyczyny 

Fibrodysplazja jest niezwykle rzadką chorobą. Częstość jej występowania to jedynie 1 przypadek na 2 miliony osób.  

Jej przyczyną jest mutacja w genie ACVR1/ALK2. Skutkuje to za dużą produkcją białka zwanego BMP4. Występuje ono u każdego z nas. Odpowiada za budowę, naprawianie i rozwój kości. U chorych na fibrodysplazję obserwuje się nadmiar tego białka. W związku z tym tkanka kostna powstaje u nich w miejscach, w których u zdrowej osoby nigdy jej nie znajdziemy – w mięśniach czy okolicach stawów. 

Mimo genetycznego podłoża fibrodysplazji rodzice dziecka są zwykle zdrowi i nie mają objawów choroby. Dzieje się tak dlatego, że mutacja genetyczna rozwija się w trakcie rozwoju dziecka w brzuchu matki, a nie jest dziedziczona od rodziców. Ten typ mutacji nazywamy „de novo”.

Rzadziej mutacja jest przekazywana z ojca lub matki na dziecko. W tym przypadku mamy do czynienia z dziedziczeniem autosomalnym dominującym. Ryzyko wystąpienia choroby u kolejnego dziecka wynosi aż 50%. 

Fibrodysplazja – objawy i rozpoznanie u noworodków 

Pierwsze objawy fibrodysplazji, które mogą być zauważalne po urodzeniu (a czasami nawet w USG wykonywanym w trakcie ciąży) to: 

• koślawy duży palec u stopy (wygięty w stronę reszty palców), 
• zniekształcona kość biegnąca od kostki do palucha, czyli pierwsza kość śródstopia, 
• brak jednego paliczka budującego pierwszy palec stopy, 
• nieproporcjonalnie duże palce w stosunku do reszty ciała, 
• duże, twarde guzy na głowie, których nie da się przesunąć. 

W pierwszych latach życia dołączają kolejne objawy.  

Co jakiś czas pojawiają się obrzęki tkanek, które wiążą się z ociepleniem ciała, zaczerwienieniem i dolegliwościami bólowymi. Zdarza się, że te objawy mijają, jednak w większości przypadków przechodzą w istotę tej choroby, czyli kostnienie. Wtedy obrzęk, rumień i ból znikają.  

Zazwyczaj na początku choroba zajmuje okolice kręgosłupa, szyi, głowy, barków i bioder. Dopiero z biegiem lat kostnienie dotyka łokci, nadgarstków, kolan, kostek czy szczęki. Fibrodysplazja „oszczędza” niektóre mięśnie, np. serce, przeponę czy język. 

Postępujące kostnienie tkanek doprowadza ostatecznie do wielu powikłań. Unieruchomienie klatki piersiowej wiąże się z zapaleniami płuc, a nawet niewydolnością oddechową. Zajęcie ucha może doprowadzić do utraty słuchu, a kostnienie w obrębie żuchwy znacznie upośledza jedzenie i mówienie. 

Dodatkowo choroba wiąże się z większym ryzykiem występowania złogów w nerkach i drogach moczowych (kamica nerkowa). 

Zazwyczaj już około 20. roku życia pacjenci są przykuci do wózka inwalidzkiego. Średnia długość ich życia to jedynie 40 lat. 

Co może wywołać stan zapalny? 

Bolesne obrzęki, które później przekształcają się w tkankę kostną, pojawiają się co pewien czas jako rzuty choroby. Zazwyczaj nie rozwijają się spontanicznie, ale są wyzwalane przeróżnymi czynnikami zewnętrznymi.  

Zaliczamy do nich: 

• zmęczenie, 
• urazy mięśni, więzadeł czy ścięgien (nawet niewielkie), 
• upadki, 
• zastrzyki domięśniowe, np. podczas podawania dziecku szczepionek, 
• nacięcie skóry podczas zabiegu chirurgicznego, 
• znieczulenie u dentysty, 
• infekcje (szczególnie wirusowe). 

Fibrodysplazja – leczenie 

Na ten moment głównym celem terapii fibrodysplazji jest próba zapobiegania zaostrzeniom choroby i leczenie objawowe. 

Jeśli doszło do rozwoju rzutu choroby lub u pacjenta nastąpił poważny uraz, po którym możemy się go spodziewać, to podaje się glikokortykosteroidy (sterydy) przez kilka do kilkunastu dni. Ich zadaniem jest powstrzymanie tworzenia się tkanki kostnej. Niestety nie są one skuteczne w 100%. Drugim ograniczeniem jest czas – lek trzeba podać do 24 godzin od zaostrzenia. 

Poza tym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. ibuprofen czy diklofenak oraz bisfosfoniany (leki stosowane w osteoporozie).

Pomocne mogą okazać się także chłodne okłady.  

Próby wycinania nieprawidłowych kości przez chirurgów okazały się nieskuteczne, ponieważ dochodziło do rozwoju nowej tkanki kostnej w miejscu zabiegu. 

Fibrodysplazja – profilaktyka 

Profilaktyka zaostrzeń choroby jest bardzo ważna.  

Jeśli chorujesz na fibrodysplazję, przestrzegaj poniższych zasad: 

• unikaj inwazyjnych procedur medycznych – każde naruszenie ciągłości skóry i tkanek wiąże się z ryzykiem zaostrzenia choroby. Z tego względu zaleca się, aby nie robić biopsji, operacji chirurgicznych i stomatologicznych, zastrzyków domięśniowych czy nacięć skóry. Wyjątkiem są oczywiście sytuacje, gdy jest to konieczne, np. podczas zagrożenia życia; 
• unikaj upadków i urazów – niewskazane jest uprawianie sportów kontaktowych i wiążących się z dużym ryzykiem urazów, np. sztuki walki czy narciarstwo. Poza tym pacjenci powinni stosować ochraniacze na stawy i kaski na głowę. Ważne jest również dostosowanie otoczenia do chorego, np. montaż uchwytów pod prysznicem czy unikanie wysokich progów w mieszkaniach; 
• zapobiegaj infekcjom – nie tylko pacjent dotknięty fibrodysplazją, ale także osoby z jego najbliższego otoczenia powinny stosować profilaktykę chorób infekcyjnych. Częste mycie i dezynfekcja rąk, unikanie dużych skupisk ludzi i niedotykanie rękami twarzy, ust czy nosa to podstawowe zasady, które są bardzo ważne. Kolejna kwestia to szczepienia ochronne, szczególnie przeciwko grypie. Chorzy mogą się szczepić, jednak zastrzyk musi być podany podskórnie, a nie domięśniowo. Jeśli chodzi o inne szczepienia, to konieczna jest konsultacja z lekarzem prowadzącym, który wspólnie z pacjentem omówi ryzyko związane z ich podaniem. Niezwykle ważne jest jednak, aby osoby z najbliższego otoczenia chorego poddawały się regularnie szczepieniom. 

Fibrodysplazja – badania nad lekiem 

Naukowcy cały czas próbują odnaleźć lek, który pozwoliłby na celowane i przyczynowe leczenie fibrodysplazji. Obecnie nie jest to niestety możliwe.  

Kilka preparatów jest jednak w fazie badań klinicznych: 

• Dorsomorphin, który hamuje białko BMP przyczyniające się do tworzenia nieprawidłowej tkanki kostnej, 
• Garetosmab, czyli przeciwciało wiążące się z ACVR1, czego skutkiem jest zablokowanie białek pobudzających kostnienie, 
• Palovarotene, który jest dopuszczony do stosowania w Kanadzie, pobudza substancję działającą hamująco na BMP. 

Powstawanie kości w mięśniach, więzadłach i stawach stopniowo prowadzi do niepełnosprawności chorego, a w ostateczności do śmierci. Niestety przyczynowe leczenie fibrodysplazji nie jest jeszcze dostępne. Terapia skupia się jedynie na profilaktyce zaostrzeń i walce z objawami.