Czym jest flora bakteryjna i gdzie się znajduje?

Fizjologiczna flora – co to jest? 

Ludzki organizm jest zasiedlony w sposób naturalny przez liczne drobnoustroje, do których zaliczamy bakterie tlenowe i beztlenowe oraz grzyby. Dla łatwiejszego wyobrażenia określenia „liczny” należy nadmienić, iż ilość samych bakterii szacuje się na 1014, a tylko w jelicie grubym bytuje ponad 2 kg bakterii. Tę liczną mikrobiotę określa się fizjologiczną florą.  

Wszystkie wyżej wymienione drobnoustroje bytują w/na różnych częściach naszego ciała i nie powodują stanów chorobotwórczych. Wyjątek stanowią osoby, u których układ odpornościowy jest osłabiony, a ich fizjologiczna flora może powodować zakażenia. Wówczas są to zakażenia oportunistyczne. Dotyczą one szczególnie osób np. po transplantacji, chorujących na AIDS, choroby autoimmunologiczne, nowotwory i inne.  

Fizjologiczna flora składa się z drobnoustrojów, które współpracują z naszym organizmem na zasadzie symbiozy (współżycie ścisłe) bądź komensalizmu (związek nieobligatoryjny). Flora ta zasiedla m.in. skórę, jamę ustną, nosową, gardło, przewód pokarmowy, układ oddechowy oraz drogi moczowo-płciowe. W zależności od miejsca bytowania zmienia się ilość oraz różnorodność występujących bakterii. 

Mikrobiom skóry 

Zależnie od umiejscowienia, wilgotności, a także ilości gruczołów łojowych w danym miejscu zmienia się profil bytujących drobnoustrojów. W miejscach, gdzie mamy wyższą temperaturę, mniejszą dostępność tlenu oraz wyższą wilgotność, mogą bytować np. bakterie Gram-ujemne oraz Staphylococcus aureus. Z kolei miejsca, gdzie zagęszczenie gruczołów łojowych jest dość duże (plecy, twarz), sprzyjają rozwojowi bakterii z grupy Propionibacterium oraz grzybów Malassezia. Miejsca o stosunkowo dużej odkrytej powierzchni (ramiona, nogi), które są dodatkowo narażone na wahania temperatury, mogą ulegać przesuszeniu. W związku z tym ilość bytujących drobnoustrojów będzie zdecydowanie mniejsza. Dodatkowo skład ilościowy i jakościowy mikrobiomu skóry jest uwarunkowany płcią oraz wiekiem. Do innych czynników można zaliczyć środowisko życia, noszoną odzież, stosowanie kosmetyków, produktów higienicznych czy leków o działaniu miejscowym. 

Mikrobiom jamy ustnej  

Flora bakteryjna jamy ustnej jest bardzo zróżnicowana. Dowodem tego są spekulacje, iż w jamie ustnej znajduje się ponad 750 gatunków bakterii. Zróżnicowanie to oraz mnogość gatunków jest wynikiem idealnego środowiska, jakie tworzy jama ustna. Dzięki kontaktowi z powietrzem, pożywieniem, a także dużą wilgotnością jama ustna stanowi idealne warunki do wzrostu bakterii. Oprócz tego na zróżnicowanie gatunków mają wpływ: 

• zasolenie,  
• pH,  
• obecność enzymów,  
• ślina,  
• temperatura,  
• dbałość o higienę jamy ustnej. 

Na przestrzeni życia różnorodność oraz ilość bytujących bakterii zmienia się. Mimo to możemy wyróżnić gatunki: Streptococcus, Veillonella, Fusobacterium, Prevotella, Treponema, Neisseria, Haemophilus, Eubacteria, Lactobacterium, Eikenella, Leptotrichia, Peptostreptococcus i Propionibacterium. Oprócz bakterii, w jamie ustnej występują grzyby: Candida, Saccharomyces, Penicillium, Scopularis, Geotrichum oraz Cryptococcus, Fusarium. 

Mikrobiom dróg oddechowych 

Drogi oddechowe dzielą się na górne i dolne. Do górnych dróg oddechowych zaliczamy jamę nosową, gardło oraz krtań. Podobnie jak w przypadku opisanych wyżej mikrobiomów drogi oddechowe również posiadają swoją fizjologiczną florę. „Wrotami” i pierwszym miejscem wnikania bakterii jest oczywiście jama nosowa. Jest ona kolonizowana m.in. przez Staphylococcus, Corynebacterium, Haemophilus, Streptococcus, Corynebacterium, Propionibacterium. Powyższy przykład fizjologicznej flory może ulegać zmianom zarówno ilościowym, jak i jakościowym. Przyczynami tych wahań są często: 

• wiek,  
• przyjmowane leki,  
• przebyte zabiegi w obrębie jamy nosowej,  
• przewlekłe stany zapalne zatok i inne. 

Oprócz tego górne drogi oddechowe są w większości kolonizowane przez Streptococcus, Veilonella, Prevotella, Haemophilus oraz w mniejszym stopniu przez Neisseria. Dolne drogi oddechowe (tchawica, płuca) znacznie różnią się swoistą florą od górnych dróg oddechowych. Dodatkowo dolne drogi oddechowe przez wiele lat były uznawane za obszar pozbawiony mikroflory. Dopiero dzięki obecnej technologii wyróżniono tam: Prevotella, Porphyromonas, Streptococcus, Veillonella, Pseudomonas, Haemophilus, Neisseria.  

Flora bakteryjna układu pokarmowego 

Układ pokarmowy stanowi swoiste siedlisko wielu drobnoustrojów. Dzięki panującym w nim warunkom oraz obecności pożywienia rozwój drobnoustrojów jest ułatwiony. Dowodem tego są opisane wcześniej ilości bytujących bakterii w samych jelitach. Anatomicznie do elementów układu pokarmowego zaliczamy żołądek oraz jelita (wyróżnione ze względu na obecność swoistych bakterii; pominięto jamę ustną oraz przełyk).  

W żołądku panują nader niesprzyjające warunki dla większości bakterii. Jak się okazało, w wyniku licznych badań stwierdzono w nim obecność bakterii Helicobacter pylori, która występuje u niemal połowy populacji na świecie. Oprócz niej w hodowli z soku żołądkowego wyizolowano bakterie z rodzaju Lactobacillus, Streptococcus, Clostridium, Veilonella), Proteobacteria, Actinobacteria.  

Mikrobiom jelit od wielu lat jest przedmiotem szerokich badań. Mówi się, iż flora bakteryjna jelit kształtuje się od chwili narodzin i ma na nią wówczas kilka czynników:  

• predyspozycje genetyczne,  
• mikroflora jelitowa matki,  
• rodzaj porodu,  
• otaczające środowisko,  
• dieta.  

Z biegiem czasu, fizjologiczna flora jelit poszerza się o nowe rodzaje i gatunki bakterii. Wśród nich wyróżniamy Bacteroides, Bifidobacterium, Eubacterium, Fusobacterium, Ruminococcus, Lactobacillus, Escherichia coli, E. feacalis, Bacillus, Clostridium, Streptococcus, Preptostreptococcus, Klebsiella, Proteus, Proteobacteria, Actinobacteria, Fusobacteria oraz Verrucomicrobia. 

Rola flory fizjologicznej jelit jest ogromna, przede wszystkim zapewnia ona prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, ochronę przed bakteriami chorobotwórczymi, stabilizację układu immunologicznego i wiele innych.  

Mikroflora układu moczowo-płciowego 

Podobnie jak inne układy układ moczowo-płciowy posiada swoją unikalną florę. Jest ona uwarunkowana przede wszystkim przez: 

• płeć,  
• zmiany hormonalne,  
• wiek,  
• nawyki higieniczne,  
• aktywność seksualną.  

W przypadku kobiet w ich drogach rodnych, a konkretniej w pochwie zadaniem flory jest ochrona przed drobnoustrojami chorobotwórczymi oraz utrzymanie odpowiedniego pH. Odpowiedzialne za to są głównie pałeczki z rodzaju Lactobacillus. Oprócz nich u zdrowych kobiet wyizolowano także bakterie z rodzaju Gardenerella, Prevotella, Atopobium, Streptococcus, Staphylococcus.  

Z kolei w przypadku układu moczowego dzieli się on na górny (nerki, moczowody) oraz dolny (pęcherz, cewka moczowa). Nerki – główny organ układu moczowego zarówno u kobiet, jak i mężczyzn pozostaje sterylny – nie występują w nich żadne drobnoustroje. W układzie moczowym znajduje się również cewka moczowa, która jest skolonizowana przez bakterie Lactobacillus, Bifidobacterium, Streptococcus, Corynebacterium. Mimo ich obecności mocz zdrowego człowieka powinien być jałowy. Dopiero po odpowiedniej hodowli mogą wrastać w nim drobnoustroje.  

Fizjologiczna flora w organizmie człowieka jest niezwykle ważna. Odpowiada za ochronę przed drobnoustrojami chorobotwórczymi, prawidłowe funkcjonowanie układów, a nawet odporność. W zależności od układu oraz bytujących drobnoustrojów powinno się o nią dbać w specyficzny sposób.