Drżenie samoistne. Jaka może być przyczyna?

Co to jest drżenie samoistne? 

Drżenie to mimowolny ruch danej części ciała, którego nie można świadomie zahamować lub wyzwolić. Jego przyczyną są naprzemienne lub synchroniczne skurcze mięśni o przeciwnych do siebie funkcjach. 

Drżenie samoistne okazuje się być najczęstszą przyczyną wśród chorób powodujących drżenie. Może obejmować różne części ciała: ręce, szyję, głowę, rzadziej brodę i nogi. Może także wywoływać drżenie głosu. Dotyka nawet 5% osób po 65. roku życia, a częstość występowania znacznie rośnie z wiekiem. Choć drżenie samoistne może pojawić się w każdym wieku, najczęściej pojawia się w 2. i 6. dekadzie życia. Mężczyźni i kobiety chorują równie często. W większości przypadków choroba występuje rodzinnie i wówczas zachorowanie może nastąpić nawet około 40. roku życia.  

Co powoduje drżenie samoistne? 

Za wystąpienie choroby mogą odpowiadać różne procesy. Częstszy z nich, który dotyczy większości zachorowań, polega na uszkodzeniu i stopniowym zaniku komórek nerwowych w móżdżku. Według badań naukowych degeneracja tych komórek postępuje z wiekiem, w tempie nawet 5% na 10 lat, co mogłoby tłumaczyć większą zapadalność na drżenie samoistne wśród osób starszych.  

Drugi rodzaj drżenia samoistnego, który odnosi się do pozostałej jednej czwartej chorych, ma związek z ciałami Lewy’ego. Są to nieprawidłowe depozyty białek, które uszkadzają komórki nerwowe w mózgu, w tym także wspomniane wyżej. W konsekwencji dochodzi do wystąpienia ruchów mimowolnych w postaci drżenia. 

Niestety do dziś naukowcom nie udało się ustalić jasnej przyczyny zachorowania na drżenie samoistne. Są jednak dowody na tło genetyczne tego schorzenia. Dziedziczenie jest autosomalne dominujące, co oznacza, że chora osoba ma 50% ryzyka na przekazanie schorzenia swojemu dziecku. Choć obecnie już wiemy, że geny ETM 1 i 2 mogą wywołać chorobę, pozostaje jeszcze wiele nieodkrytych genów odpowiedzialnych za zachorowanie.  

Drżenie samoistne może być również skutkiem narażenia na szkodliwe czynniki środowiskowe, w tym: 

• pestycydy, 
• rtęć, 
• ołów, 
• beta-karboliny.

Ponadto wiele leków może powodować drżenie jako skutek uboczny (np. kwas walproinowy stosowany w terapii padaczki czy jako stabilizator nastroju).  

Drżenie samoistne a nerwica 

Zaburzenia lękowe (potocznie nazywane nerwicą) oraz ogólne stany niepokoju mogą często powodować drżenie. Wówczas jest to tzw. drżenie psychogenne, które bywa błędnie interpretowane jako drżenie samoistne lub oznaka jakiejś choroby neurologicznej. W rzeczywistości drżenie psychogenne można łatwo rozpoznać na podstawie jego typowych cech.  

Wskazuje na nie: 

• nagły początek,  
• zmienny charakter, 
• spontaniczne ustępowanie drżenia i jego wygaszanie przy odwróceniu uwagi, 
• poprawa po zastosowaniu technik relaksacyjnych, treningu prawidłowego oddechu i psychoterapii, 
• brak poprawy po leczeniu stosowanym w terapii drżenia samoistnego. 

Drżenie, które pojawia się u osób z zaburzeniami lękowymi, może wynikać także ze wzmożonego drżenia fizjologicznego, które pojawia się pod wpływem:  

• stresu i silnych emocji, 
• przemęczenia, przepracowania i niedostatecznej ilości snu, 
• picia dużej ilości kawy,  
• palenia papierosów. 

Drżenie samoistne a choroba Parkinsona  

Związek drżenia samoistnego z chorobą Parkinsona, pomimo obszernych badań naukowych, pozostaje niejasny. Niektórzy naukowcy uważają, że drżenie samoistne może predysponować do zachorowania na chorobę Parkinsona. Nieznane są jednak żadne objawy, które mogłyby prognozować rozwój choroby Parkinsona u osób z rozpoznanym drżeniem samoistnym. Natomiast faktem jest, że ta sama osoba może chorować na oba schorzenia jednocześnie.  

Ciała Lewy’ego, obecne w mózgu u pewnej części chorych z drżeniem samoistnym, występują także u osób obciążonych innymi chorobami neurologicznymi, w tym także chorobą Parkinsona. Fakt ten może po części tłumaczyć częstsze występowanie tego schorzenia wśród osób z drżeniem samoistnym.  

Z uwagi na występowanie drżenia w przebiegu obu tych chorób, nierzadko stawiane są mylne diagnozy. Rozstrzygające może być specjalistyczne badanie obrazowe tomografii emisyjnej pojedynczych fotonów SPECT z użyciem znacznika DaTSCAN. Badanie jest dostępne w Polsce, istnieje możliwość refundacji na NFZ.  

Drżenie samoistne – objawy 

W przebiegu drżenia samoistnego, drżenie jest właściwie jedynym objawem choroby.  

Może być obserwowane w obrębie: 

• obu rąk (najczęściej), z wyraźnym nasileniem drżenia podczas pisania, 
• głowy,   
• głosu, 
• obu nóg, 
• tułowia, żuchwy i języka (rzadko). 

Z biegiem czasu drżenie nasila się, co może wpływać znacząco na pogorszenie funkcjonowania na co dzień. W późniejszym etapie mogą ponadto wystąpić problemy z chodzeniem. 

Drżenie pojawiające się w przebiegu drżenia samoistnego może mieć charakter: 

• pozycyjny (posturalny), podczas utrzymywania pozycji, która musi przeciwstawiać się sile ciężkości, np. w powietrzu;
• kinetyczny, podczas wykonywania określonego ruchu; szczególnym rodzajem drżenia kinetycznego jest drżenie zamiarowe, które występuje na koniec zamierzonego ruchu, np. przy próbie trafienia palcem w czubek nosa przy wysuniętych do przodu rękach.

Drżenie spoczynkowe, gdy dana część ciała jest w podparciu, nie jest typowe dla drżenia samoistnego. Warto o tym pamiętać, gdyż może to uchronić przed mylną diagnozą. 

Czasami obserwowanie drżenia w spoczynku u osoby z drżeniem samoistnym może wynikać z niemożności rozluźnienia mięśni u chorego lub z niewygodnej pozycji. 

Dodatkowo na drżenie samoistne mogą wskazywać:  

• brak innych nieprawidłowości w badaniu neurologicznym, 
• długi czas trwania objawów (powyżej 3 lat), 
• rodzinne występowanie choroby, 
• ustępowanie objawów pod wpływem alkoholu. 

Drżenie samoistne – diagnostyka 

Diagnoza drżenia samoistnego opiera się przede wszystkim na dokładnie zebranym wywiadzie i uważnie przeprowadzonym badaniu neurologicznym. Postawienie rozpoznania jest trudne, ponieważ objawy choroby są mało charakterystyczne i mogą występować w przebiegu wielu różnych chorób.

Są to przede wszystkim:  

• nadczynność tarczycy, 
• choroby związane z uszkodzeniem móżdżku, 
• choroba Parkinsona, 
• dystonia (może być przyczyną izolowanego drżenia głowy), 
• choroba Wilsona. 

Drżenie mięśni nie musi w każdym przypadku oznaczać choroby. Czasami pojawia się jako działanie niepożądane przyjmowanego leku i ustępuje po odstawieniu danej substancji. 

Drżenie samoistne – metody leczenia 

Leczenie farmakologiczne 

Stosuje się głównie propranolol i prymidon (ten drugi niweluje drżenie rąk, jednak ma znikomy wpływ na głos czy głowę). Oba leki uważane są za skuteczne u około połowy pacjentów, co czyni je lekami z wyboru przy rozpoczynaniu terapii. Trzeba jednak pamiętać o możliwych działaniach niepożądanych i interakcjach z innymi lekami, które mają szczególne znaczenie przy przyjmowaniu znacznej ilości leków przez osoby starsze. Np. propranolol dodatkowo obniża ciśnienie tętnicze.  

W celu złagodzenia drżenia rąk i głosu można zastosować miejscowe wstrzyknięcia preparatów toksyny botulinowej (botoksu). 

Leczenie operacyjne

Jest wskazane, kiedy nasilone drżenie rąk nie reaguje na leki i poważnie obniża jakość życia chorego. Neurochirurgiczne metody są jednak rzadziej stosowane u osób w podeszłym wieku, a właśnie w tej grupie wiekowej drżenie występuje najczęściej. 

Do takich metod należą: 

• stymulacja struktur głębokich mózgu, która polega na wszczepieniu elektrod we wzgórze; około dwie trzecie pacjentów odczuwa znaczącą poprawę, a efekt utrzymuje się przez dziesięć lat;
• talamotomia, czyli celowe uszkodzenie wzgórza, które generuje drżenie; ta metoda jest bezpieczna tylko wtedy, jeśli dotyczy jednej strony mózgu; częstość powikłań po leczeniu jest niewielka, lecz mogą wystąpić problemy z połykaniem czy mówieniem;   
• terapia skupioną wiązką fali ultradźwiękowej o wysokiej intensywności pod kontrolą rezonansu magnetycznego (MRgFUS); ta nowatorska metoda polega na wywołaniu precyzyjnej talamotomii w sposób nieinwazyjny, czyli bez otwierania czaszki; zabieg jest bezpieczny i niesie niskie ryzyko powikłań.

Przeczytaj również:
Choroba Parkinsona. Jakie objawy są charakterystyczne?