Grzybica paznokci u dzieci. Jak sobie z nią radzić?

Grzybica paznokci u dzieci – jak ją rozpoznać? 

Grzybica to choroba wywołana przez zakażenie mikroskopijnymi grzybami. Wyróżniamy aż 200-300 różnych gatunków, które w sprzyjających warunkach mogą przeniknąć przez naskórek lub warstwę rogową paznokcia i zapoczątkować grzybicę. 

Grzybica skóry i nierzadko towarzysząca im grzybica paznokci to powszechny problem zdrowotny. Grzybica paznokci najczęściej atakuje dorosłych, a częstość jej występowania zwiększa się wraz z wiekiem.

Dzieci są mniej narażone na rozwój grzybicy paznokci ze względu na: 

• lepsze ukrwienie płytki paznokciowej, 
• mniejsze ryzyko urazów paznokci, 
• szybszy liniowy przyrost paznokcia (skutkuje szybszą eliminacją ewentualnych patogenów), 
• rzadkie współwystępowanie grzybicy stóp i chorób przewlekłych. 

Nie oznacza to jednak, że grzybica paznokci nie może pojawić się u najmłodszych.

Szacuje się, że grzybica paznokci dotyka około 0,2-2,6% dzieci poniżej 16. roku życia.  

Największe ryzyko zachorowania występuje u dzieci z niedoborami odporności oraz zespołem Downa. Grzybica paznokci u dzieci częściej atakuje płytkę paznokciową u stóp. Na paznokciach u rąk pojawia się rzadziej.

Jakie są przyczyny powstania grzybicy paznokci u dzieci? 

Codziennie mamy styczność z niezliczoną liczbą patogenów, jednak mechanizmy obronne organizmu zwykle są w stanie zapobiec zakażeniu. Aby przeniknąć w głąb tkanek i wywołać chorobę, grzyby muszą napotkać sprzyjające warunki.

Zaliczamy do nich przede wszystkim: 

• zespół nabytego niedoboru odporności (HIV/AIDS), 
• zespół Downa, 
• uwarunkowania genetyczne, 
• łuszczycę, 
• cukrzycę, 
• uraz w obrębie płytki paznokciowej, 
• przewlekły ucisk na paznokieć spowodowany np. noszeniem zbyt ciasnego obuwia. 

Ryzyko zakażenia rośnie w przypadku: 

• noszenia nieprzewiewnego obuwia ze sztucznych materiałów, 
• korzystania ze wspólnych szatni, 
• kąpieli w publicznym basenie, 
• korzystania z pryszniców w miejscach publicznych, 
• schorzenia grzybiczego wykrytego u członka rodziny (zakażenie domowe), 
• nadmiernego pocenie się stóp, 
• niedostatecznej higieny. 

Grzyby chorobotwórcze dzielimy na trzy grupy: dermatofity, grzyby drożdżopodobne i pleśnie. Za rozwój grzybicy paznokci najczęściej odpowiadają dermatofity (zwłaszcza Trichophyton rubrum, a także Trichophyton mentagrophytes, Microsporum canis i Trichophyton tonsuran). Znacznie rzadziej przyczyną grzybicy paznokci są drożdżaki z rodzaju Candida. Dermatofitowa grzybica paznokci występuje zwykle u dzieci powyżej 6. roku życia, a najczęściej u nastolatków. 

Objawy grzybicy paznokci u dzieci – na co zwrócić uwagę? 

Chorobotwórcze grzyby bytują zwykle na podeszwie stopy i mogą jednocześnie spowodować grzybicę stopy oraz zakażenie struktur paznokcia.

Wyróżniamy aż pięć obrazów klinicznych grzybicy paznokci: 

• dystalna i boczna grzybica podpłytkowa, 
• proksymalna biała grzybica podpłytkowa, 
• biała powierzchowna grzybica paznokci, 
• dystroficzna grzybica paznokci, 
• grzybica wewnątrzpłytkowa. 

U dzieci dominuje pierwszy typ.

Przejawia się on: 

• żółtym przebarwieniem płytki paznokciowej,
• pogrubieniem paznokcia spowodowanym nagromadzeniem się mas rogowych pod płytką,
• oddzielaniem się paznokcia od łożyska,
• pogrubieniem końcowych i bocznych części płytki paznokcia,
• kruchością i łamliwością paznokci.

Pozostałe odmiany schorzenia są rzadziej spotykane. Mogą objawiać się utratą przejrzystości płytki paznokci i przybieraniem mlecznego koloru. W przebiegu grzybicy wewnątrzpłytkowej dochodzi do zmiany zabarwienia paznokcia, powstawania małych wgłębień, mlecznych plam oraz poprzecznych karbowań. Sporadycznie występujące zakażenie wywołane przez drożdżaki z rodzaju Candida może przebiegać z zapaleniem wałów paznokciowych.

Najcięższą postacią schorzenia jest dystroficzna grzybica paznokci, która u dzieci występuje najrzadziej. To bardzo zaawansowane stadium grzybicy. Dochodzi w nim do niemal całkowitego zniszczenia całych płytek paznokciowych. Są one oddzielone od łożyska, zgrubiałe, matowe, przybierają biało-żółto-brunatne zabarwienie i zaczynają się wykruszać. 

Objawy grzybicy są podobne do innych, niezakaźnych dystrofii paznokcia. Ich przyczynami mogą być nieprawidłowe ustawienie kciuka, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, liszaj płaski, łysienie plackowate lub uraz.

Przed podjęciem leczenia oprócz obserwacji objawów klinicznych trzeba potwierdzić zakaźny charakter choroby. 

Aby zdiagnozować grzybicę, próbkę paznokcia poddaje się obserwacji pod mikroskopem. Można też wykonać posiew na podłoże mikrobiologiczne, oczekując na wzrost kolonii chorobotwórczego grzyba. Bezpośrednia obserwacja mikroskopowa jest szybka do przeprowadzenia, ale cechuje się niższą czułością. Wyhodowanie grzybów na podłożu zajmuje dużo czasu (2-4 tygodnie), ale pozwala lepiej zidentyfikować przyczynę schorzenia. To bardzo pomaga w wyborze leku. Co ciekawe, możliwe jest precyzyjne rozpoznanie gatunku grzyba poprzez wykonanie testu PCR, ale metoda ta nie jest powszechnie stosowana ze względu na jej wysoki koszt. 

Jak wygląda leczenie grzybicy paznokci u dzieci? 

Grzybica paznokci u dzieci znacznie lepiej reaguje na leczenie miejscowe, dzięki czemu rzadziej zachodzi konieczność podawania leków ogólnoustrojowych, które mają więcej potencjalnych działań niepożądanych. Stosowanie preparatów działających miejscowo sprawdza się zwykle w przebiegu białej powierzchownej grzybicy paznokci oraz łagodnej postaci grzybicy podpłytkowej, jeśli nie doszło jeszcze do oddzielania płytki paznokciowej. 

Lekarz, korzystając ze swojej wiedzy i doświadczenia, może zalecić stosowanie niektórych leków, które nie zostały zarejestrowane do leczenia dzieci w ramach praktyki off-label. Jest to legalne i powszechnie stosowane rozwiązanie, które sprawdza się w przypadku braku skutecznych leków zarejestrowanych dla określonej grupy wiekowej. Lekarz musi zdecydować, czy korzyści z zastosowania leku są wyższe niż potencjalne ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. 

Leki przeciwgrzybicze, które stosuje się miejscowo, zawierają:

• cyklopiroks – lakier do paznokci, który w pierwszym miesiącu leczenia należy aplikować co drugi dzień, w kolejnym 2 razy na tydzień, a następnie raz w tygodniu do 6 miesięcy; 
• amorolfina – lakier do paznokci, który należy stosować 1-2 razy w tygodniu przez okres 6 miesięcy (paznokcie rąk) lub 9-12 miesięcy (paznokcie stóp); 
• bifonazol – krem lub aerozol, który stosuje się po uprzednim rozpuszczeniu płytki paznokciowej opatrunkiem okluzyjnym z mocznikiem; 
• terbinafina – do stosowania na paznokcie można wybrać lek w postaci kremu. 

Wdrożenie leków ogólnoustrojowych w terapii grzybicy paznokci jest konieczne, gdy: 

• schorzenie obejmuje wiele paznokci jednocześnie; 
• zmiany grzybicze pokrywają ponad 50% dystalnej części płytki paznokcia; 
• lekarz podejrzewa, że preparat miejscowy nie przeniknie w głąb zmian. 

Leki przeciwgrzybicze podawane doustnie (np. itrakonazol, flukonazol, terbinafina) są preparatami dostępnymi wyłącznie na receptę. Substancje te znalazły zastosowanie w leczeniu grzybicy paznokci, ponieważ kumulują się w tkance paznokcia i warstwie rogowej, dzięki czemu można podawać je w sposób przerywany, przez krótszy czas niż inne leki przeciwgrzybicze.  

Najlepsze efekty lecznicze daje jednoczesne stosowanie leków doustnych i miejscowych. Całkowite wyleczenie osiąga się wówczas w około 80% przypadków, zmniejszając jednocześnie ryzyko nawrotów. 

Terbinafina

Terbinafina jest lekiem zarejestrowanym do leczenia grzybicy paznokciu u dzieci od 2. roku życia. Skuteczność w monoterapii grzybicy paznokci u dzieci jest oceniana na 78,8%, natomiast w połączeniu z preparatem miejscowym (np. cyklopiroks) skuteczność wzrasta do 90%.

Jej potencjalne działania niepożądane to: 

• ostra pokrzywka, 
• jadłowstręt, 
• ból nadbrzusza, 
• zmęczenie, 
• wykwity skórne, 
• agranulocytoza. 

Przeciwwskazaniem do leczenia terbinafiną są choroby wątroby. 

Itrakonazol

Itrakonazol może być stosowany u dzieci w ramach praktyki off-label. Najlepsze efekty w leczeniu grzybicy paznokci przynosi w tzw. terapii przerywanej. Polega na podawaniu leku 1-2 razy na dobę przez 7 dni w miesiącu. W przypadku grzybicy paznokci dłoni zaleca się dwa cykle leczenia, a grzybica paznokci stóp wymaga co najmniej trzech cykli. W badaniach potwierdzono, że taka metoda ma aż 94% skuteczności w postaci całkowitego wyleczenia choroby.

Itrakonazol wywołuje u dzieci objawy niepożądane w postaci: 

• zmęczenia, 
• nieżytu żołądka, 
• bólu głowy. 

Przeciwwskazaniem do stosowania itrakonazolu jest zastoinowa niewydolność serca. 

Flukonazol

Flukonazol może być zastosowany w każdym przedziale wiekowym, nawet u niemowląt i noworodków, jeśli to konieczne. Zwykle nie jest wdrażany jako lek pierwszego rzutu, ponieważ wykazuje nieco mniejszą skuteczność niż terbinafina i itrakonazol, a także krócej utrzymuje się w tkance paznokcia, co wymusza dłuższy okres zażywania. Flukonazol możesz podawać raz na tydzień do czasu całkowitego odrośnięcia paznokcia, co zajmuje od kilku do kilkunastu miesięcy.

Możliwe działania niepożądane obserwowane u dzieci to: 

• nudności, 
• wymioty, 
• biegunka, 
• ból brzucha, 
• hepatotoksyczność, 
• zaburzenie czynności nerek, 
• osutka (polekowe zmiany pojawiające się na skórze lub błonach śluzowych). 

Musisz mieć również na uwadze, że flukonazol może wchodzić w interakcje z równolegle zażywanymi lekami, co nasila ryzyko wystąpienia poważniejszych działań niepożądanych. 

Leczenie grzybicy paznokci jest długotrwałym procesem, który może potrwać kilka do kilkunastu miesięcy. Czasami zajętą przez grzyba tkankę usuwa się poprzez odcięcie, szlifowanie lub całkowite pozbycie się płytki paznokcia. Dobrą informacją jest jednak fakt, że u dzieci udaje się uzyskać większy odsetek całkowitych wyleczeń niż u osób dorosłych. 

Grzybica paznokci u dzieci – czym je smarować? 

W aptekach są dostępne leki i wyroby medyczne z substancjami przeciwgrzybiczymi. Zawierają np. cyklopiroks, pirokton olaminy i kwas undecylowy. Ich stosowanie jest ograniczone wiekowo. Preparaty są zazwyczaj przeznaczone dla dzieci powyżej 6. roku życia. Przed ich zastosowaniem sprawdź w ulotce lub na opakowaniu ograniczenia wiekowe.

W sprzedaży dostępne są także specjalistyczne kosmetyki do paznokci, które przyspieszają ich regenerację, odżywiają, pielęgnują i wzmacniają płytkę paznokciową, sprawiając, że grzybom jest trudniej ją skolonizować. 

Domowe sposoby na grzybicę paznokci u dziecka 

Leczenie grzybicy paznokci można wspierać, stosując pomocniczo kurację ziołami.

Działanie przeciwgrzybicze wykazują zwłaszcza: 

• napar z nagietka lekarskiego – nagietek ma właściwości przeciwzapalne i przeciwgrzybicze, a jego zewnętrzne zastosowanie jest bezpieczne nawet u małych dzieci. Palec ze zmienionym chorobowo paznokciem moczy się w naparze z nagietka; 
• maść nagietkowa; 
• płukanka z szałwii lekarskiej, która również wykazuje działanie przeciwgrzybicze, przeciwzapalne oraz dodatkowo przeciwbakteryjne; 
• kremy ochronne z jaskółczym zielem; 
• olejek z drzewa herbacianego – przeciwdziała wzrostowi grzybów, a jego regularne nanoszenie na płytkę paznokciową może zahamować rozwój grzybicy; 
• ekstrakt czosnkowy – zawarta w nim allicyna bywa nazywana naturalnym antybiotykiem. To biologicznie aktywna substancja, która wykazuje silne właściwości przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Świeży czosnek należy zmiażdżyć w prasce, wymieszać z odrobiną oliwy z oliwek i nakładać dwa razy dziennie na paznokcie.

Dodatkowo naucz dziecko postępowania, które w przyszłości zmniejszy ryzyko zakażeń grzybiczych.

Są to przede wszystkim: 

• noszenie wygodnego, dobrze dopasowanego i przewiewnego obuwia; 
• używanie obuwia ochronnego na basenie, w saunie, przebieralniach, szatniach i pod prysznicem; 
• unikanie przymierzania cudzych butów oraz sprzętów (narty, łyżwy, rolki); 
• codzienne dokładne mycie stóp i staranne ich wycieranie do sucha. 

Przeczytaj również:
Zakażenia grzybicze u dzieci – w jaki sposób się je leczy?