Infekcje ośrodkowego układu nerwowego – najczęstsze rodzaje

Drogi zakażenia 

Drobnoustroje mogą dostać się do organizmu poprzez:  

• kontakt z zakażoną krwią; 
• przez ciągłość – drobnoustroje z ognisk zapalnych w głowie i szyi (np. zapalenie ucha, zapalenie zatok obocznych nosa) lub z dróg oddechowych dostają się do krwi i opon mózgowych; 
• bezpośrednio – w trakcie zabiegu chirurgicznego lub urazu głowy; 
• przez włókna nerwowe – niektóre wirusy mogą docierać do OUN, poruszając się wzdłuż włókien nerwowych, do których dostają się np. poprzez ukąszenie owada.

Najczęstsze rodzaje infekcji OUN 

Kleszczowe zapalenie mózgu  

Wirus rozpowszechniany przez kleszcze. Choroba często o charakterze poważnym i przewlekłym. Zwykle ma dwufazowy przebieg: 

• faza zwiastunów – objawy grypopodobne (osłabienie, ból mięśni, stan podgorączkowy) utrzymujące się zwykle jeden tydzień; 
• faza objawów – może objawiać się poprzez: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (gorączka, wymioty, bóle głowy, sztywność karku), zapalenie mózgu (afazja, niedowład, drgawki, zaburzenia świadomości) i/lub zapalenie rdzenia kręgowego (niedowład kończyn, zakłócenia czucia). 

Leczenie polega na minimalizowaniu objawów i wspomaganiu funkcji życiowych. Brak leczenia przyczynowego.

Neuroborelioza 

Bakterie (krętki Borrelia burgdorferi) przenoszone przez kleszcze zajmują nerwy czaszkowe (najczęściej powodując porażenie lub niedowład nerwu twarzowego) i/lub nerwy rdzeniowe, co powoduje niespecyficzne objawy – często bóle głowy. Pojawiają się one w czasie 1-3 miesięcy od ukąszenia przez kleszcza. Leczenie antybiotykowe trwa zazwyczaj 21 dni i dotyczy przypadków objawowych. Choroba może także przebiegać w postaci porażenia korzeni nerwowych, zapalenia mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu (HSV)   

O etiologii wirusowej, powoduje ok. 10% wszystkich zapaleń mózgu. Początkowo powoduje niespecyficzne objawy, takie jak gorączka, ból głowy czy wymioty, z czasem jednak pojawiają się objawy neurologiczne, np. niedowład kończyn, drgawki, zaburzenia świadomości. Dożylne leczenie przeciwwirusowe trwa 7-21 dni (do uzyskania poprawy), następnie kontynuowana jest terapia doustna. Dodatkowo włącza się leczenie objawowe (paracetamol, ibuprofen). 

Inwazyjna choroba meningokokowa  

Infekcja bakteryjna (Neisseria meningitidis) przenoszona drogą oddechową. Bakterie początkowo kolonizują nos i gardło, a po przedostaniu się do opon mózgowo-rdzeniowych mogą spowodować niebezpieczne, nierzadko śmiertelne zapalenie. Charakterystyczne dla tej choroby są wysypka krwotoczna, nieblaknąca pod wpływem ucisku i bardzo szybki przebieg. Symptomy takie jak: ból głowy, gorączka, sztywność karku, ból dolnych kończyn, zaburzenia świadomości pojawiają się kilka godzin po zakażeniu. Konieczne jest leczenie szpitalne, polegające na antybiotykoterapii i łagodzeniu objawów (wspomaganie oddychania, łagodzenie stanu gorączkowego). Choroba ma często trwałe powikłania, np. martwicę niektórych części ciała, głuchota, a u dzieci, które chorują najczęściej, opóźniony rozwój intelektualny. 

Ropień mózgu  

Infekcja najczęściej bakteryjna (choć bywa grzybicza) o charakterze miejscowym. Ponieważ ropa zbiera się w jednym miejscu, łatwo można ją zobaczyć podczas neuroobrazowania. Choroba ta często ma swoje źródło we wcześniejszym zapaleniu ucha, zatok czy miazgi zęba. Może być także konsekwencją przebytego zabiegu chirurgicznego lub urazu w obrębie głowy. Obserwowane obawy wynikają ze zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego i obejmują: bóle i zawroty głowy, splątanie, senność, nudności i wymioty, gorączkę, niedowłady i zaburzenia czucia. Leczenie polega na operacyjnym wycięciu ropnia i stosowaniu antybiotyku.  

Choroba Heinego-Medina  

Wywoływana przez wirus polio. Patogen przenoszony jest drogą fekalno-oralną. Może przybierać różne formy – od całkowitego braku objawów, poprzez skąpe i nietypowe symptomy (gorączka, dreszcze, ból gardła i głowy, wymioty) do poważnych objawów neurologicznych m.in. porażenia mięśni. Stosuje się leczenie objawowe i podtrzymujące, a w przypadku pacjentów z porażeniem mięśni oddechowych – wsparcie oddychania.  Zapalenie OUN (najczęściej zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) może pojawić się także w przebiegu chorób zakaźnych takich jak odra, świnka, różyczka, grypa czy wścieklizna. 

Diagnostyka 

Podejrzenie zakażenia OUN jest wskazaniem do punkcji lędźwiowej – pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego z przestrzeni między kręgami w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Wykonuje się także badania laboratoryjne krwi, badania neuroobrazowe (np. rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa), elektroencefalografię (EEG), a także badanie dna oka.  

Profilaktyka 

Najważniejszą profilaktyką są szczepienia ochronne. Do obowiązkowych należą szczepionki chroniące przed Haemophilus influenzae (Hib), pneumokokami, gruźlicą, polio, świnką, różyczką i odrą. Zalecane są także szczepienia przeciw meningokokom i kleszczowemu zapaleniu mózgu.

Przeczytaj również:
Neuroborelioza – co to jest?